Το άγνωστο σχέδιο δολοφονίας του πρίγκιπα Φιλίππου από την ΕΟΚΑ. Η επίσκεψή του με την Ελισάβετ στην Αθήνα και ο ναός προς τιμή τους

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1950 η Ελισάβετ, ως διάδοχος του βρετανικού θρόνου επισκέφθηκε την Αθήνα μαζί με τον σύζυγό της, πρίγκιπα Φίλιππο, Δούκα του Εδιμβούργου. Για την επίσκεψη αυτή, που ήταν και η μοναδική της Ελισάβετ στην Ελλάδα.

Έτυχαν θερμής υποδοχής από τον Παύλο και τη Φρειδερίκη, αλλά και από πολλούς απλούς Έλληνες που τους συναντήσαν καθώς ξεναγούνταν στην Αθήνα. Την εποχή εκείνη ο Φίλιππος και η Ελισάβετ ήταν αρκετά δημοφιλείς στην Ελλάδα. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξε το γεγονός ότι ο Φίλιππος ήταν μέλος της ελληνικής βασιλικής οικογενείας, αν και είχε ζήσει ελάχιστα στην Ελλάδα.

Μόλις πέντε χρόνια αργότερα, η σχέση αυτή είχε αλλάξει δραματικά σε σημείο που ο Φίλιππος και η Ελισάβετ, είχαν γίνει “μαύρα πρόβατα” για τους Έλληνες

Ο Κυπριακός Αγώνας

Το 1955 ξεκίνησε η εξέγερση της ΕΟΚΑ στην Κύπρο εναντίον της Αγγλοκρατίας και υπέρ της ένωσης της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Τα γεγονότα στην Κύπρο επηρέασαν αρνητικά τις σχέσεις Ελλάδας και Μεγάλης Βρετανίας σε μία κρίσιμη διεθνή συγκυρία όταν ο Ψυχρός Πόλεμος μεσουρανούσε και οι δύο χώρες ήταν σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ.

Η ελληνική κυβέρνηση προσπαθούσε να αποφύγει την έντονη αντιπαράθεση με τη βρετανική. Όμως, οι Έλληνες εκδήλωσαν τα συναισθήματα αλληλεγγύης τους στους αδελφούς τους της Κύπρου με μαζικές διαδηλώσεις εναντίον των Άγγλων στην Αθήνα και άλλες μεγάλες ελληνικές πόλεις.  Κάποιοι είχαν την ψευδαίσθηση ότι ο Φίλιππος, παρά το γεγονός ότι δεν διέθετε καμία πολιτική εξουσία, θα έκανε κάποια δήλωση υπέρ των ελληνοκυπρίων. Όμως ο Φίλιππος δεν είπε το παραμικρό, στα τέσσερα χρόνια που διήρκησε ο αγώνας της ΕΟΚΑ (1955-1959).

Οι εκτελέσεις Καραολή και Δημητρίου

Το Μάιο του 1956 ο αντιβρετανισμός στην Ελλάδα έφθασε στο αποκορύφωμά του εξαιτίας των πρώτων εκτελέσεων συλληφθέντων αγωνιστών της ΕΟΚΑ, του Μιχαλάκη Καραολή και του Ανδρέα Δημητρίου. Τότε η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού καταφέρθηκε εναντίον της Ελισάβετ επειδή δεν έδωσε χάρη στους Κύπριους αγωνιστές.

Όπως ήταν επόμενο, οποιαδήποτε συμπάθεια υπήρχε στην Ελλάδα για τον Φίλιππο εξανεμίστηκε εν μία νυκτί. Η αλλαγή των συναισθημάτων του ελληνικού λαού προς τον Φίλιππο και την Ελισάβετ εκδηλώθηκε μ’ ένα πολύ εμφανή τρόπο λίγο μετά τις εκτελέσεις των Καραολή και Δημητρίου στις 10 Μαΐου 1956.

Η Εκκλησία των Αγίων Φιλίππου και Ελισάβετ

Όταν το 1947 ο Φίλιππος παντρεύθηκε την Ελισάβετ, πολλοί κάτοικοι της Νίκαιας (Κοκκινιάς) συνεισέφεραν χρήματα για την ανέγερση μιας εκκλησίας αφιερωμένης στους επώνυμους αγίους του ζεύγους (Άγιος Φίλιππος και Αγία Ελισάβετ). Ο θεμέλιος λίθος της εκκλησίας μπήκε την ημέρα του πριγκιπικού γάμου στο Λονδίνο, και τα θυρανοίξια έγιναν το 1949.

Όταν ένα χρόνο αργότερα ο Φίλιππος και η Ελισάβετ ήταν στην Αθήνα, παρά τον περιορισμένο χρόνο που διέθεταν επισκέφθηκαν και την εκκλησία «τους» στη Νίκαια. Εκεί τους δόθηκαν ως δώρα δύο ακέραια αρχαία ελληνικά αγγεία που λέγεται ότι βρέθηκαν στη διάρκεια της εκσκαφής για την ανέγερση της εκκλησίας.

Οι δύο τους δώρισαν στην εκκλησία από μία εικόνα του συνονόματου αγίου τους, και φύτεψαν από ένα δέντρο δίπλα στην εκκλησία. Μία μαρμάρινη πλάκα τοποθετήθηκε πάνω από την είσοδο της εκκλησίας που μνημόνευε ότι είχε αναγερθεί προς τιμήν του Φιλίππου και της Ελισάβετ για τον γάμο τους.

Ο Δήμαρχος Κατσώτας

Το Μάιο του 1956 ολόκληρο το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων με επικεφαλής τον δήμαρχο, υποστράτηγο ε.α., Παυσανία Κατσώτα, πήγαν στη Νίκαια, στην εκκλησία των Αγίων Φιλίππου και Ελισάβετ. Εκεί τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου ο ένας μετά τον άλλο έσπασαν με μία βαριοπούλα την αναμνηστική πλάκα που κατέγραφε τα ονόματα του Φιλίππου και της Ελισάβετ.

Ο Κατσώτας στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε πολεμήσει στο πλευρό των Βρετανών στην μάχη του Ελ Αλαμέιν ως διοικητής της Ελληνικής Ταξιαρχίας. Στα Δεκεμβριανά το 1944 ήταν στρατιωτικός διοικητής Αθηνών και ένας από τους επικεφαλής των ελληνικών κυβερνητικών δυνάμεων που πολέμησαν με τις βρετανικές δυνάμεις στην Αθήνα εναντίον του ΕΛΑΣ.

Σχέδιο δολοφονίας του Φιλίππου από την ΕΟΚΑ;

Τον Μάιο του 1956, ο διεθνής τύπος δημοσίευσε αναφορές ότι ο Φίλιππος ήταν στη λίστα των στόχων της EOKA. Επιπλέον, σύμφωνα με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, δύο μέλη της οργάνωσης είχαν σταλεί στη Βρετανία για να τον δολοφονήσουν με την κατηγορία της «προδοσίας». Θεωρείται ότι αυτό θα ήταν αντίποινα για τις εκτελέσεις των Καραολή και Δημητρίου. Λεπτομέρειες του σχεδίου δεν έγιναν ποτέ γνωστές. Λόγω της άμεσης κινητοποίησης των βρετανικών αρχών, ίσως να μην επρόκειτο μόνο για απλή απειλή από την ΕΟΚΑ.

Το αποτέλεσμα αυτής της απειλής ήταν η ασφάλεια του Φιλίππου να ενισχυθεί σημαντικά και ο αριθμός των σωματοφυλάκων του να τριπλασιαστεί. Ίσως αυτός ήταν και ο λόγος γιατί δεν έγινε τελικά κάποια απόπειρα εναντίον του, αν η φήμη ήταν αληθινή.

Στοιχεία και φωτογραφίες αντλήθηκαν από το βιβλίο των Constantinos Lagos και John Carr, “Philip, Prince of Greece: The Duke of Edinburgh’s Early Life and the Greek Succession”, Pen and Sword, Barnsley 2021