Το άγνωστο σαμποτάζ των ανταρτών σε ιταλικό τρένο κοντά στο Βελεστίνο. Τα αντίποινα στο μαρτυρικό χωριό Ριζόμυλος

Στη διάρκεια της Κατοχής, σχεδόν όλες οι πόλεις και τα χωριά της Ελλάδας πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος για την αντιστασιακή δράση των κατοίκων τους.

Ανάμεσά τους και η περιοχή της Μαγνησίας, με το χαρακτηριστικό παράδειγμα του Ολοκαυτώματος της Δράκειας, όπου, το Δεκέμβριο του 1943, 118 κάτοικοι εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς.

Εκτός, όμως, από τη Δράκεια, ο νομός Μαγνησίας διαθέτει ένα ακόμη μαρτυρικό χωριό που δεν είναι ευρέως γνωστό. Ο λόγος για τον Ριζόμυλο, που βρίσκεται λίγο έξω από το Βελεστίνο, τη γενέτειρα του Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίου.

Οι κάτοικοί του ανέπτυξαν σημαντική αντιστασιακή δράση και υπέστησαν τα πάνδεινα τόσο από τον Ιταλό όσο και από τον Γερμανό κατακτητή.

Στις 23 Μαρτίου 1943, οι Ιταλοί έκαψαν τον Ριζόμυλο, σε αντίποινα για τον εκτροχιασμό και την πυρπόληση ιταλικού τρένου. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1944, ο Ριζόμυλος καταστράφηκε εκ νέου, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς.

Ένα μνημείο προς τιμήν των θυμάτων βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, για να θυμίζει πάντοτε τις θηριωδίες που διέπραξαν οι υπηρέτες του φασισμού και του ναζισμού.

Επίσης, ένα μικρό ιστορικό και λαογραφικό μουσείο λειτουργεί στο Ριζόμυλο και κάθε 23η Μαρτίου πραγματοποιείται επιμνημόσυνη δέηση για τους Ριζομυλιώτες που θυσίασαν τη ζωή τους στον αγώνα για μια ελεύθερη πατρίδα.

Πώς οργανώθηκε το σαμποτάζ στο Βελεστίνο

Ο Ριζόμυλος, που σήμερα υπάγεται στο Δήμο Ρήγα Φεραίου, υπήρξε το σταυροδρόμι των αντιστασιακών ομάδων μεταξύ των βουνών Όθρυς, Μαυροβούνι και Πήλιο. Οι αντάρτες αποφάσισαν ότι ήρθε η στιγμή για ένα σαμποτάζ που θα έπληττε την ιταλική πολεμική μηχανή.

Έθεσαν ως στόχο ένα ιταλικό τρένο που μετέφερε όπλα και άλλα εφόδια και θα διερχόταν από το Βελεστίνο, τη νύχτα της 22ας προς την 23 Μαρτίου 1943. Την πληροφορία για τη διέλευση του τρένου μετέδωσε ο τοπικός υποσταθμάρχης, Ερμόλαος Παπαφωτίου στον Μιχαήλ Παπαδάμ, που δρούσε με το ψευδώνυμο Φεραίος.

Αυτός με την σειρά του κινητοποίησε αμέσως τους αντάρτες της περιοχής και, αφού συσκέφθηκε με τους συνεργάτες του, ανέθεσε στον σιδηροδρομικό και εφεδροελασίτη, Χαράλαμπο Αραμπατζή να ξηλώσει ένα κομμάτι της σιδηροδρομικής γραμμής.

Ο Παπαδάμ είχε διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ΕΑΜική Αντίσταση στην περιοχή της Μαγνησίας. Ήταν από τους πρώτους που, με εντολή του παράνομου τότε ΚΚΕ, οργάνωσε πυρήνα αντιστασιακών στο Βελεστίνο και μετά στο Νότιο Πήλιο.

Η αποστολή εξετελέσθη. Το ιταλικό τρένο εκτροχιάστηκε.

Οι αντάρτες αιχμαλώτισαν τη φρουρά, έκαναν το πλιάτσικο και πυρπόλησαν το τρένο με τα πυρομαχικά που υπήρχαν στα τελευταία βαγόνια.

Επειδή οι πληροφορίες από τον Βόλο μιλούσαν για 30 με 35 βαγόνια, το τοπικό ΕΑΜ κινητοποίησε μέσα σε λίγες ώρες πατριώτες από τα γύρω χωριά. Εκείνοι κατέφθασαν με κάρα, προκειμένου να μεταφέρουν τα λάφυρα σε επιλεγμένα σημεία.

Η ζημιά που προκάλεσαν στη σιδηροδρομική γραμμή ήταν τόσο μεγάλη που, για δύο εβδομάδες, δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί.

Τα αντίποινα των Ιταλών

Την επομένη του σαμποτάζ του Βελεστίνου, 1.000 Ιταλοί στρατιώτες επιτέθηκαν στα χωριά γύρω από το Βελεστίνο. Στο Ριζόμυλο επιτέθηκαν πρώτα με κανονιοβολισμό και ύστερα με έφοδο κατέλαβαν το χωριό.

Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό, ύστερα από διαταγή των αντιστασιακών οργανώσεων, και εγκαταστάθηκαν στους παρακείμενους λόφους, δυτικά και νοτιοανατολικά του οικισμού. Οι Ιταλοί εκτέλεσαν όσους κατοίκους βρήκαν στο Ριζόμυλο, είτε γιατί δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν, είτε γιατί δεν περίμεναν την άμεση αντίδραση των κατακτητών.

Οι Ιταλοί δεν εξάντλησαν το μένος τους εκεί. Σκότωσαν όσα ζώα βρήκαν στο Ριζόμυλο και έριξαν βενζίνη σε όλες τις κατοικίες, τις αποθήκες και τους στάβλους του Ριζόμυλου. Το αιματοκύλισμα της 23ης Μαρτίου δεν θα ήταν το τελευταίο για το μικρό χωριό της Μαγνησίας.

Ο μαρτυρικός Ριζόμυλος

Ανήμερα της Μεγάλης Παρασκευής του 1943, οι Γερμανοί κανονιοβόλησαν τον Ριζόμυλο. Εισήλθαν στο χωριό και συνέλαβαν ομήρους δύο κατοίκους, τον Αθανάσιο Τσόγκαρη και τον Δημήτριο Κωνσταντέλο, και τους μετέφεραν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επίσης συνέλαβαν, βασάνισαν και άφησαν με εφ’ όρου ζωής διανοητικά προβλήματα τον Ριζομυλιώτη, Θεοφάνη Ρομφαία.

Στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1943, αντάρτες του Ριζόμυλου εξαπέλυσαν επίθεση σε γερμανική φάλαγγα αυτοκινήτων στη θέση Ρουμάνι, στα όρια Ριζόμυλου  και Βελεστίνου. Μετά από σφοδρή μάχη, οι Γερμανοί ετράπησαν σε άτακτο φυγή προς διάφορες κατευθύνσεις. Δύο εξ αυτών σκοτώθηκαν.

Την 9η Σεπτεμβρίου 1943, τμήματα του γερμανικού στρατού εισέβαλαν στον Ριζόμυλο και έκαψαν ό,τι είχαν προλάβει να ξαναχτίσουν οι κάτοικοί του μετά την καταστροφή της 23ης Μαρτίου 1943.

Τέλος Αυγούστου του 1944, αντάρτικες ομάδες  της περιοχής ανατίναξαν την σιδηροδρομική γραμμή Βόλου-Λάρισας στην θέση Εικοσάρια Ριζομύλου.

Το σαμποτάζ είχε ως αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η διέλευση των τρένων και ο ανεφοδιασμός των κατακτητών.

Οι Γερμανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να αφήσουν αναπάντητη μία ακόμη πράξη αντίστασης. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1944, έκαψαν όλο τον Ριζόμυλο. Οι κάτοικοί του, που είχαν προνοήσει να εγκαταλείψουν το χωριό, παρέμειναν στην ύπαιθρο ή  μέχρι να αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944.

Σύμφωνα με την 14/1945 απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου Ριζομύλου της 3η Ιουλίου 1945, απάντηση σε ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής Κοινωνικής Πρόνοιας, 30 άνθρωποι χάθηκαν συνεπεία του πολέμου. Οι κατοικίες που καταστράφηκαν ολοσχερώς ανέρχονταν σε 280 και μόνο 42 μπορούσαν να επισκευαστούν.

Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, προκειμένου να μπορέσουν οι κάτοικοι του Ριζομύλου να ξαναχτίσουν όλα όσα οι Ιταλοί και Γερμανοί κατακτητές τους κατέστρεψαν. Το χωριό χαρακτηρίστηκε επίσημα ως μαρτυρικό με το 99/2000 Προεδρικό Διάταγμα.

Η άγνωστη αντίσταση των σιδηροδρομικών στα χρόνια της κατοχής. Όταν ένας γερμανός σταθμάρχης ξυλοκόπησε μέχρι θανάτου έλληνα μηχανοδηγό

Οι πληροφορίες του κειμένου προέρχονται από τις εξής πηγές:

• Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος

• Blog Συλλόγου Ιστορίας Μνήμης Εθνικής Αντίστασης

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Blog Συλλόγου Ιστορίας Μνήμης Εθνικής Αντίστασης