Το άγνωστο ιερό κατά της λειψυδρίας. Εκεί οι αγρότες της αρχαίας Αθήνας τιμούσαν με θυσίες τον Όμβριο Δία

Η λειψυδρία στην Αττική δεν είναι ένα σύγχρονο πρόβλημα. Απασχολούσε με έντονο τρόπο την αρχαία Αθήνα, που ήταν μια πόλη με λιγοστές πηγές νερού. Εκτός από τα μεγάλα έργα υδροδότησης που δρομολογήθηκαν, συχνά οι πολίτες απευθύνονταν στα θεία και έκαναν επικλήσεις.

Ειδικά οι αγρότες που έβλεπαν την σοδειά τους να καταστρέφεται από την ξηρασία η προσφυγή στον Δία ήταν μια πράξη απελπισίας. Μια τέτοια καταγραφή έχουμε στις πλαγιές του Υμηττού στο Σέσι Κορωπίου, όπου λειτουργούσε το Ιερό του Ομβρίου Διός!

Η ύπαρξή του είναι γνωστή από τον 2ο αιώνα π.Χ., μέσα από το έργο του Παυσανία που κατέγραψε το ιερό, δίπλα σε αυτό του Απόλλωνα:

«Ἐν Ύμηττώ δέ βωμοί καί Όμβριου Διός και ’Απόλλωνός είσι Προοψίου», ανέφερε στα «Αττικά». Δηλαδή το ιερό του Προοψίου Απόλλωνα, ήταν χτισμένο δίπλα σε αυτό του Δία.

Η περιοχή βρίσκεται στο ειδυλλιακό οροπέδιο του Προφήτη Ηλία πάνω από το Κορωπί, στον αρχαίο δήμο Σφηττού. Εκεί, υπήρχε ένα πηγάδι, το οποίο είναι σε χρήση μέχρι σήμερα.

Το ιερό του Ομβρίου Διός και η λειψυδρία στην αρχαία Αθήνα

Στα αρχαία ελληνικά, η λέξης «όμβριος» παράγεται από τη λέξη «όμβρος» που σημαίνει «βροχή».

Μέχρι σήμερα, σε κατασκευαστικά έργα των δήμων για τα νερά της βροχής, υπάρχουν πινακίδες που γράφουν «όμβρια ύδατα».

Ο βωμός του Ομβρίου Διός χρονολογείται από τον 8ο αιώνα π.Χ.. Όπως αναφέρουν οι αρχαιολόγοι τα σωζόμενα κατάλοιπα μεγάλου αριθμού προσφορών, καθώς η αισθητή μείωση του πληθυσμού της Αθήνας  εκείνη την εποχή, ίσως να σχετίζεται με περίοδο παρατεταμένης ξηρασίας συνοδευόμενη από λιμό και επιδημικές ασθένειες.

Η ίδρυση και αφιέρωση του ιερού στον Όμβριο Δία ερμηνεύεται ως προσπάθεια εξευμενισμού του θεού που ήλεγχε τα καιρικά φαινόμενα με σκοπό την επαναφορά της τόσο πολύτιμης για την αθηναϊκή γη βροχής.

View this post on Instagram

A post shared by Μηχανή του Χρόνου (@mixanitouxronou.official)

Προσεύχονταν λέγοντας «ὗσον, ὗσον, ὦ φίλε Ζεῦ, κατά τῆς ἀρούρας τῆς Ἀθηναίων καί τῶν πεδίων», που σημαίνει:

«βρέξε, φίλε Δία, στην γη των Αθηναίων»

Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τον Δία ως θεό του ουρανού και του καιρού. Συγκεντρώνονταν στις κορφές των βουνών, επειδή ψηλά μαζεύονταν τα σύννεφα, τα οποία σηματοδοτούσαν ότι πλησίαζε η βροχή. Οι αρχαίοι Αθηναίοι έκαναν πρόγνωση του καιρού, παρατηρώντας την κορυφή του Υμηττού.

Το ιερό είχε πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Καταστράφηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. και επισκευάστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ..

Οι αρχαίοι Αθηναίοι θωρούσαν ότι η «κατάρα» της λειψυδρίας προερχόταν από τη διαμάχη του Ποσειδώνα και της Αθηνάς, για το ποιος θα δώσει το όνομά του στην πόλη. Ο θεός θα προσέφερε νερό, ενώ η θεά ελαιόδεντρο.

Ο Ποσειδώνας εξοργίστηκε, όταν οι κάτοικοι διάλεξαν την ελιά ως πολυτιμότερο δώρο. Για αυτό, τους τιμώρησε με την έλλειψη νερού.

Η πρώτη απόπειρα που έγινε για την υδροδότηση της Αθήνας ήταν με το Πελασγικό υδραγωγείο, που ενίσχυε με τα νερά του Υμηττού τη λεκάνη απορροής του Ιλισού.

Πολύ αργότερα, μεταξύ 540-530 π.Χ., ο Πεισίστρατος κατασκεύασε το περίφημο υπόγειο υδραγωγείο μήκους 2.800 μέτρων, και δημιούργησε δίκτυο διανομής και αναβρυτήρια. Μετέφερε νερά από τον Υμηττό στο κέντρο της Αθήνας υδρομαστεύοντας στην διαδρομή τα υπόγεια νερά διαφόρων περιοχών.

Είναι γνωστό μέχρι σήμερα ότι ένα κλάδος αυτής της υπόγειας διαδρομής φέρνει τα νερά μέσα στον εθνικό κήπο, δίπλα στην Βουλή.

Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στη θέση του Προόψιου Απόλλωνα

Δίπλα από το ιερό του Ομβρίου Διός, υπήρχε το ιερό του Προοψίου Απόλλωνος. Ονομάστηκε έτσι, επειδή ο Φοίβος, όπως αποκαλούταν, λατρευόταν ως θεός μαντευτής στις λειτουργίες της Ειμαρμένης και των Μοιρών.

«Προόψιος» σημαίνει αυτός που προβλέπει

Στο ιερό του Προοψίου Απόλλωνα, οι αρχαίοι έκαναν επίκληση να τους προστατέψει από τα δεινά της μοίρας τους.

Ήταν τετράστυλος, αμφιπρόστυλος, δωρικός με οκταγωνικούς κίονες. Καταστράφηκε από πυρκαγιά τον 3ο αιώνα π.Χ..

Πάνω από τα ερείπια του ναού χτίστηκε μια παλαιοχριστιανική βασιλική εκκλησία, επί της οποία κατασκευάστηκε ο σημερινός μεταβυζαντινός ναός του Προφήτη Ηλία.

Το 1949-1950, ο αρχαιολόγος Ν. Κοτζιάς ανακάλυψε ότι ο σημερινός ναός, οικοδομήθηκε πάνω στο ιερό του Προοψίου Απόλλωνα ενώ λίγα μέτρα νοτιοδυτικά εντόπισε μέρος του ναού του Ομβρίου Διός.

Βρήκε ότι τα ιερά είναι αφιερωμένα στις δύο θεότητες, με βάση τις συνήθειες των ντόπιων. Ο Προφήτης Ηλίας τιμάται σαν «πυρίπνους» και «πυρφόρος» ως συνέχεια του θεού Απόλλωνα που ήταν ο θεός της λαμπρότητας και του φωτός.

Τη νύχτα της παραμονής του Προφήτη Ηλία, οι κάτοικοι άναβαν φωτιές, συνεχίζοντας την αρχαία παράδοση που έκαναν οι Αθηναίοι προς τιμήν του θεού Απόλλωνα.