Το άγνωστο Γκάζι. Από τα πορνεία, τη λαχαναγορά και το γαϊδουροπάζαρο, στα σύγχρονα στέκια της νεολαίας…και τα στούντιο

Το Γκάζι είναι σήμερα μια από τις πιο ζωντανές περιοχές ψυχαγωγίας και διασκέδασης της αθηναϊκής νεολαίας, ένας χώρος με πολιτιστικά κέντρα, συναυλιακούς χώρους, καφετέριες, εστιατόρια και μπαρ που καλύπτουν όλες τις τάσεις της μουσικής, του στυλ, ακόμη και των ερωτικών προτιμήσεων.

Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Το Γκάζι δεν έχει την παράδοση άλλων περιοχών της Αθήνας, όπως το Κολωνάκι ή τα Εξάρχεια, σε τέτοιου είδους δραστηριότητες, δεν ήταν δηλαδή η περιοχή στην οποία έβγαιναν για τη βόλτα τους οι Αθηναίοι.

Δεκαετία ’30. Όταν η λαχαναγορά ήταν στο Γκάζι. Σε πρώτο πλάνο ένας τσακωμός! Φωτογραφικό Αρχείο Θανάση Τσαγκρή

Αυτό συνέβη τα τελευταία χρόνια με τη μαζική μετατροπή παλιών εργοστασίων και βιοτεχνιών σε κλαμπ και κάθε είδους κέντρα διασκέδασης. Οι πιάτσες και οι παλιοί οίκοι ανοχής έκλεισαν, αλλά ακόμη στην κάτω πλευρά της περιοχής δίπλα στις γραμμές του τρένου, ο αγοραίος έρωτας φωλιάζει στα ανακαινισμένα στούντιο.

Έως τη δεκαετία του 80΄το Γκάζι ήταν η καρδιά της βιομηχανικής περιοχής της Αθήνας, όπως μαρτυρούν άλλωστε τα κτήρια που ξεκινούν από εκεί και απλώνονται προς την Πειραιώς και τον Κολωνό. Πριν από 30 χρόνια, αυτό που γίνεται σήμερα στο Γκάζι ήταν απλώς αδιανόητο.

Βρετανοί στρατιώτες μετά την κατάληψη του εργοστασίου Φωταερίου. Αθήνα Δεκέμβριος του 1944

Το «Γκαζοχώρι».

Εκεί που βρίσκεται σήμερα η «Τεχνόπολις», λειτουργούσε το εργοστάσιο φωταερίου και η περιοχή ήταν κακόφημη και υποβαθμισμένη, ενώ πίσω από τις εγκαταστάσεις είχε δημιουργηθεί στα τέλη του 19ου αιώνα μια εργατική συνοικία που φιλοξενούσε τους εργάτες, η οποία αποκαλούταν «Γκαζοχώρι».

Ουσιαστικά επρόκειτο για παραπήγματα με άθλιες συνθήκες υγιεινής που ευνοούσαν την εξάπλωση μεταδοτικών ασθενειών, πέρα από τα δεινά που προκαλούσε η καύση του λιθάνθρακα από το εργοστάσιο.

Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Γιώργου Σουρή στην περιοχή στην ποιητική συλλογή «Δυστυχία και Φιλανθρωπία»:

«Εις πυρετώδη κίνηση ευρίσκεται το κράτος… ο πυρετός ερήμαξε το δόλιο Γκαζοχώρι, καθώς και τα Ταμπάκικα και το Κερατοχώρι. Κανείς δεν ήξερε αδελφέ τι διάολο θα γίνει, εδώ κι εκεί μοιράζεται ευθέως η κινίνη, ευρίσκεται εις κίνησιν η κάθε σπετσαρία, από παντού τρεχάματα, φωνές και φασαρία και τόσοι εξοχώτατοι, που άρρωστο δεν έχουν, ευρήκαν και αυτοί δουλειά και άνω κάτω τρέχουν …».

Στις αρχές του 20^ου αιώνα επίσης, κάθε Κυριακή γινόταν το γαϊδουροπάζαρο στην οδό Ιάκχου, όπου μαζεύονταν πραματευτές από το Ρουφ και τον Βοτανικό όπου υπήρχαν πολλά σανοπωλεία και πεταλουργεία.

Για δεκαετίες στην οδό Βουτάδων και τα υπόλοιπα δρομάκια πίσω από τις κεντρικές αγορές γινόταν εμπόριο χασίς και άκμαζε η πορνεία, αλλά η γειτονιά νέκρωσε τη δεκαετία του 60΄. Το 1967 οικογένειες μουσουλμάνων από τη Θράκη εγκαταστάθηκαν στο Γκάζι αναζητώντας εργασία στο εργοστάσιο και η παρουσία τους είναι αισθητή μέχρι σήμερα στην περιοχή.

Αθήνα 1937. Η Λαχαναγορά την εποχή που ήταν ακόμα στο Γκάζι. Δεξιά: η Ιερά Οδός. Ο φωτογράφος στέκεται πάνω στην οδό Πειραιώς. Στα τέλη του 1950 η αγορά μεταφέρθηκε στου Ρέντη. Φωτογραφικό αρχείο – τεκμηρίωση: Δέσποινα Δρεπανιά  (Η Αθήνα μέσα στο χρόνο).

Το 1986 με απόφαση της τότε υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, το κτήριο του εργοστασίου χαρακτηρίστηκε διατηρητέο και ένα χρόνο αργότερα, στις 30 Σεπτεμβρίου 1987, μετατράπηκε σε χώρο πολιτισμού με απόφαση του τότε δημάρχου Αθηναίων. Εκεί μεταφέρθηκε και στεγάζεται έως σήμερα και ο δημοτικός ραδιοφωνικός σταθμός της Αθήνας (Αθήνα 9,84).

Η μετάλλαξη της περιοχής σε γειτονιά πολιτισμού και διασκέδασης δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη. Ακολούθησαν αρκετές αποφάσεις των μετέπειτα δημάρχων που ενίσχυαν τον πολιτιστικό ρόλο στην περιοχή, καθώς ακόμη και τα γκράφιτι έγιναν σε συνεργασία με τον Δήμο. Καταλυτική σημασία για την αλλαγή της εικόνας της περιοχής έπαιξε και η λειτουργία του σταθμού του Μετρό στην καρδιά της πλατείας, πίσω από την Τεχνόπολη. Επίσης, η γκέι κοινότητα των Αθηνών πρωτοστάτησε σε αυτή την αλλαγή με τα δικά της στέκια.

Το Γκάζι έχει ενωθεί ουσιαστικά με το Θησείο μέσω της πεζοδρόμησης της Ερμού, καθώς και με τον Κεραμεικό που τα τελευταία χρόνια ακολουθεί και αυτός την πορεία της μετάλλαξης από μια περιοχή με βιοτεχνίες και εργαστήρια σε προορισμό νυχτερινής διασκέδασης και όχι μόνο.

Εργάτες της ΔΕΦΑ μέσα στο χώρο του εργοταξίου

Το εργοστάσιο φωταερίου

Το 1857 ο Γάλλος Φραγκίσκος Φεράλδι ανέλαβε το έργο του φωτισμού της Αθήνας με φωταέριο με αντάλλαγμα την εκμετάλλευση για 50 χρόνια.

Το εργοστάσιο κατασκευάστηκε σε έκταση 30 στρεμμάτων με οικοδομικά υλικά που έφθασαν με πλοία από τη Γαλλία και άρχισε να τροφοδοτεί την πόλη με φωταέριο, ωστόσο από το 1883, υπήρξαν καταγγελίες για κακή ποιότητα στο φωταέριο.

Το 1887 ανέλαβε τη διοίκηση ο Ιωάννης Σερπιέρι που επέκτεινε τις δραστηριότητες της μονάδας  κατασκευάζοντας αεριοφυλάκια, ατμολέβητες, ατμομηχανές, μονάδες καθαρισμού και πλέον, το εργοστάσιο μπορεί να υποστηρίξει τη χρήση του φωταέριου και ως μορφή ενέργειας σε σπίτια και εργοστάσια. Δίπλα αναπτύχθηκαν ξυλουργεία, σιδηρουργεία, μηχανοστάσια και άλλες υποστηρικτικές εγκαταστάσεις.

Γκάζι, Οδός Βουτάδων. Πιθανότατα δεκαετία 1950.Πρώτη ύλη για την παραγωγή του αερίου ήταν ο λιθάνθρακας

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το εργοστάσιο σταμάτησε την παραγωγή του λόγω έλλειψης γαιάνθρακα. Στο πρώτο στάδιο της παραγωγής γινόταν απόσταξη του λιθάνθρακα με τη θέρμανσή του σε υψηλές θερμοκρασίες σε ειδικούς φούρνους, ώστε να παραχθεί το φωταέριο. Στη συνέχεια γινόταν ο καθαρισμός του αερίου από διάφορα στοιχεία όπως η αμμωνία, η πίσσα και η ναφθαλίνη και μετά αποθηκευόταν σε μεγάλες δεξαμενές, τα αεριοφυλάκια. Ο έλεγχος της διανομής γινόταν με ειδικά μεταλλικά τύμπανα που κινούνταν ανάλογα με την ποσότητα της παραγωγής.

Η ρύπανση του εργοστασίου προκαλούσε αντιδράσεις όπως φανερώνει το σύνθημα στον τοίχο

Στις απεργίες του 1921 και του 1929, επιστρατεύτηκαν ναύτες ως απεργοσπαστικός μηχανισμός, ενώ το 1938 η κυριότητα του εργοστασίου περιήλθε στον Δήμο Αθηναίων και το 1952, ιδρύθηκε η Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών (ΔΕΦΑ). Οι Ναζί δεν αξιοποίησαν το εργοστάσιο αξιολογώντας ως αναχρονιστική την τεχνολογία του και όπως αποδείχτηκε αργότερα, η ΔΕΦΑ δεν μπόρεσε να αντέξει στην επέλαση της ΔΕΗ και χρόνο με το χρόνο η δραστηριότητα υποχωρούσε. Το 1984 σταμάτησε οριστικά η λειτουργία του εργοστασίου που ήταν αρκετά ρυπογόνο.

Στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταέριου που λειτουργεί από το 2013 στο Γκάζι, μπορεί να δει κανείς πλήθος μηχανημάτων και συσκευών που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή, από θερμαντήρες και ανεμιστήρες μέχρι ανιχνευτές διαρροής, καθώς και άλλα ντοκουμέντα όπως το ασθενολόγιο του προσωπικού με τις παθήσεις και τις ημέρες απουσίας των εργατών.

Πηγές:

– Η Αθήνα μέσα στο χρόνο

– Βιβλίο «Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», Θ. Γιοχάλας, Τ. Καφετζάκη, εκδ. ΕΣΤΙΑ

– Βιομηχανικό Μουσείο Φωταέριου

Διαβάστε ακόμη στη “ΜτΧ”: Ο Πύργος στην Τεχνόπολη φτάνει τα 30 μέτρα ύψος και έχει κυάλια για να παρατηρήσεις ό,τι πετά και περπατά στην Αθήνα. Ανεβήκαμε και φωτογραφήσαμε τη θέα από το πρώτο παρατηρητήριο της πόλης στο Γκάζι