Το άγαλμα της Άρτεμης στην Έφεσο είχε πολλούς μαστούς; Πώς η σύγχρονη έρευνα κατέρριψε αυτή τη θεωρία. Τι ήταν

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η Άρτεμις, θεά του κυνηγιού, της φύσης και του φεγγαριού ήταν παρθένα και γνωστή για την αγνότητά της.

Έτσι προκαλεί εντύπωση ότι υπάρχουν αγάλματα της  θεάς που θεωρούνταν ότι την απεικόνιζαν με πολλούς μαστούς που συμβόλιζαν τη γονιμότητα. Όμως, η σύγχρονη έρευνα έχει καταδείξει ότι αυτό δεν ισχύει.

 Άρτεμις Εφεσία

Ο σημαντικός ναός της Άρτεμης στην Έφεσο αναγέρθηκε στην αρχαϊκή εποχή, στα μέσα του 6^ου αιώνα π. Χ. Καταστράφηκε το 356 π. Χ. από πυρκαγιά που έβαλε ο Ηρόστρατος. Στη θέση του χτίστηκε μετά το 323 π. Χ. ένας ακόμη μεγαλύτερος ναός.

Είχε συνολικά 127 κίονες και διαστάσεις 137 μέτρα μήκος, 69 μέτρα πλάτος και ύψος 18 μέτρα. Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ναούς στην αρχαία Ελλάδα και για το λόγο αυτό θεωρήθηκε ως ένα από τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας.

Στο ναό υπήρχε ένα ξύλινο άγαλμα (ξόανο) της Άρτεμης που οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι είχε φιλοτεχνηθεί χιλιάδες χρόνια πριν από κάποιο μαθητή του μυθικού Δαιδάλου. Το άγαλμα αυτό γνωστό ως «Άρτεμις Εφέσια» δεν έχει διασωθεί, αλλά τα χαρακτηριστικά του είναι γνωστά από αντίγραφά του των ρωμαϊκών χρόνων.

Προελληνικός αγαλματικός τύπος

Ο συγκεκριμένος τύπος αγάλματος διαφέρει από τους άλλους της Άρτεμης, αλλά και των άλλων θεοτήτων του ελληνικού πανθέου. Τα χαρακτηριστικά μοιάζουν περισσότερο με αυτά θεοτήτων της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου. Από τους ειδικούς θεωρείται προελληνικός τύπος.

Το σώμα και τα πόδια περικλείονται μέσα σ’ ένα στενό κωνικό ρούχο που μοιάζει με κολόνα, από το οποίο προεξέχουν τα πόδια της θεάς. Στο κεφάλι της η θεά φοράει και ένα στέμμα που αντιγράφει τα τείχη πόλης, προφανώς της Εφέσου.

Στο πάνω μέρος της Άρτεμης Εφεσίας υπάρχουν πολλά ωοειδή αντικείμενα το ένα δίπλα στο άλλο. Η παραδοσιακή ερμηνεία τους είναι ότι αντιπροσωπεύουν πολλαπλούς μαστούς που συμβολίζουν τη γονιμότητά της.

Χριστιανοί συγγραφείς

Αυτή η ερμηνεία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην ύστερη αρχαιότητα όταν χριστιανοί συγγραφείς όπως ο Μινούκιος Φήλικας τον 3^ο αιώνα μ. Χ. και ο Ιερώνυμος τον 4^ο-5^ο αιώνα μ. Χ. παρουσίαζαν αυτή την εικόνα της Άρτεμης Εφεσίας για να χτυπήσουν την παγανιστική λαϊκή θρησκεία.

Έτσι ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς έφθασαν στο σημείο να δώσουν στην Άρτεμη Εφεσία το προσωνύμιο «με τους πολλούς μαστούς» (Diana Efesia Multimammia).

Όμως, η σύγχρονη έρευνα έχει θέσει υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή ερμηνεία ότι το άγαλμα απεικονίζει μια θεά με πολλά στήθη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα ωοειδή αντικείμενα δεν προορίζονταν καθόλου να απεικονίσουν μέρος της ανατομίας της Άρτεμης.

Τι ήταν οι “μαστοί”;

Σε κάποια αντίγραφα του αγάλματος, το δέρμα της θεάς έχει βαφτεί με μαύρο χρώμα και πιθανότατα μιμείται το παλαιωμένο ξύλο του αυθεντικού ξόανου, ενώ τα ρούχα και τα διακοσμητικά της, συμπεριλαμβανομένων και των λεγόμενων «μαστών», έμειναν άβαφα ή χυτά σε διαφορετικά χρώματα. Δεν αποτελούσαν λοιπόν μέρος του σώματος της θεάς.

Έτσι τα ωοειδή αντικείμενα θεωρούνται από κάποιους μελετητές ότι ήταν διακοσμητικά στοιχεία που θα είχαν κρεμαστεί τελετουργικά στο αρχικό ξύλινο άγαλμα.

Πιθανότατα ήταν αυγά πουλιών ή όρχεις θυσιασμένων ταύρων

Αυτά αργότερα ενσωματώθηκαν ως σκαλιστά χαρακτηριστικά σε αντίγραφα του αγάλματος.

Μια άλλη θεωρία είναι ότι πρόκειται για κεχριμπαρένιες μπάλες σε σχήμα κολοκύθας οι οποίες είχαν οπές για να κρέμονται πάνω στο ξόανο της θεάς. Κάποιες απ’ αυτές ανακαλύφθηκαν στις αρχαιολογικές ανασκαφές του 1987 και 1988 στο κατάλοιπα του ναού της Άρτεμης στην Έφεσο.

Πρόκειται για μορφή κοσμήματος που ήταν γνωστό στον ελληνικό κόσμο ήδη από τη γεωμετρική περίοδο.

Σύμφωνα με κάποιες αρχαίες φιλολογικές πηγές οι ιερείς του ναού της Άρτεμης Εφεσίας ήταν ευνούχοι, γνωστοί ως «Μεγάβυζοι». Στις εργασίες τους μέσα στον ναό βοηθιούνταν από νεαρές, παρθένες κοπέλες.