Τι σχέση έχει η λέξη “κρετίνος” με τον χριστιανισμό και η λέξη “λαμπίκος” με τη διύλιση. Αν και ακούγονται ιταλικές έχουν τις ρίζες τους στα αρχαία ελληνικά

Στη μακρόχρονη ιστορία της, ο ελληνικός πολιτισμός δάνεισε λέξεις σε άλλες γλώσσες και δανείστηκε από αυτές.

Μια κατηγορία δανείων είναι τα αντιδάνεια. Λέξεις που “ταξίδεψαν” από τα αρχαία ελληνικά σε άλλη γλώσσα ή σε άλλες γλώσσες και επανήλθαν στα νέα ελληνικά με τη μορφή δανείων.

Μία από αυτές τις λέξεις είναι ο κρετίνος. Πρώτος σταθμός στο παράξενο ταξίδι της λέξης είναι το αρχαίο ρήμα “χρίω” που σημαίνει αλείφω. Χρησιμοποιήθηκε στη μετάφραση των Εβδομήκοντα για να αποδώσει την εβραϊκή λέξη “Μεσσίας”: κεχρισμένος Σωτήρ, εκείνος που έχει το χρίσμα της θείας αποστολής.

Από το επίθετο “χριστιανός” προέκυψε το λατινικό chistianus. Στα γαλλικά έγινε chrétien και σε διάλεκτο crétin, για να χαρακτηρίσει νοητικά καθυστερημένα άτομα που ζούσαν στις Άλπεις και τα οποία, ως χριστιανοί, είχαν δικαίωμα να τους μεταχειρίζονται με ανθρωπιά και αξιοπρέπεια. Με τη σημασία της νοητικής υστέρησης η λέξη πέρασε στη σύγχρονη γαλλική και, μέσω της ιταλικής cretino, επέστρεψε στα νέα ελληνικά ως “κρετίνος”.

Στην ιατρική ορολογία ο κρετινισμός είναι είδος νοητικής και σωματικής υστέρησης και ο κρετίνος είναι το άτομο που πάσχει από αυτήν. Στην καθημερινή γλώσσα ο κρετινισμός και ο κρετίνος δηλώνουν ακραία ανοησία ή βλακεία.

Άλλη μία λέξη που ξεκίνησε το ταξίδι της από την αρχαία Ελλάδα είναι η λέξη λαμπίκος.

Στα νέα ελληνικά χρησιμοποιείται κυρίως σε εκφράσεις με τη σημασία της απόλυτης καθαριότητας ή διαύγειας, π.χ. “με το καινούργιο απορρυπαντικό έκανε το πάτωμα “λαμπίκο”.

Στο λεξικό Liddel- Scott αναφέρεται ότι ο άμβιξ ή άμβυξ ήταν ο κάδος ή το σκέπασμα του αποστακτικού λέβητα. Από τα αρχαία ελληνικά το δανείστηκαν οι Άραβες ως al-ambiq. Η λέξη πέρασε στα ισπανικά ως alambico, στα γαλλικά ως alambic και στα ιταλικά lambico. Επέστρεψε στα ελληνικά ως λαμπίκος για να δηλώσει τη συσκευή για τη διύλιση των υγρών που αποτελείται από ένα γυάλινο ή μεταλλικό λέβητα κι ένα σωλήνα για την υγροποίηση του ατμού.

Η μεταφορική έννοια “πάρα πολύ καθαρό, διάφανο, λαμπερό”, κατά το λεξικό Μπαμπινιώτη, οφείλεται στην παρετυμολογική επίδραση του ρήματος λάμπω.

Με πληροφορίες από βιβλίο “Αντιδάνεια – ξένες λέξεις με ελληνική καταγωγή” της Άννας Ιορδανίδου, εκδόσεις ΤΑ ΝΕΑ

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Pxhere

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Δεν μπορείς να εξαρτάσαι από την κρίση σου όταν η φαντασία σου δεν λειτουργεί». Αποφθέγματα του Μαρκ Τουέιν: «Μου παίρνει περισσότερο από τρεις εβδομάδες για να προετοιμάσω έναν αυθόρμητο λόγο»