Τι σημαίνει η αρχαία έκφραση «περί όνου σκιάς» που χρησιμοποίησε ο Δημοσθένης. Γιατί είναι επίκαιρη κάθε μέρα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η έκφραση «περί όνου σκιάς» αναφέρεται για οποιοδήποτε ασχολείται με σαχλά πράγματα αντί για τις σοβαρές υποθέσεις που αφορούν το μέλλον του.

Αν και η έκφραση υπήρχε πριν από τον Δημοσθένη (4^ος αιώνας π. Χ.) φαίνεται ότι αυτός ήταν υπεύθυνος για τη διάδοσή της.

Ο Δημοσθένης (384-322 π. Χ.), υπήρξε ο σημαντικότερος αρχαίος Έλληνας ρήτορας. Έγινε διάσημος κυρίως από τις αγορεύσεις του στην εκκλησία του Δήμου για κρατικές υποθέσεις της πόλης της Αθήνας.

Οι ρητορικοί του λόγοι θεωρούνται από τους καλύτερους  της αρχαιότητας. Ήταν  εχθρός του Φιλίππου Β΄  και αντιτάχθηκε στις προσπάθειες του βασιλιά της Μακεδονίας να επεκτείνει την εξουσία του στη νότια Ελλάδα.

Οι τρεις ομιλίες που έδωσε ο Δημοσθένης στην εκκλησία του Δήμου εναντίον του Φιλίππου έμειναν στην ιστορία ως «Φιλιππικοί».

Από εκεί βγήκε ο χαρακτηρισμός «φιλιππικός», για ένα έντονα επιθετικό λόγο ή σφοδρό κατηγορητήριο.

Μία γαϊδουροιστορία

Μια μέρα που ο Δημοσθένης αγόρευε στην εκκλησία του Δήμου για ένα σοβαρό ζήτημα που αφορούσε την Αθήνα, πρόσεξε ότι οι συμπολίτες του αδιαφορούσαν. Πολλοί δεν έκρυβαν τη βαρεμάρα τους, ενώ κάποιοι είχαν αρχίσει να χασμουριούνται.

Τότε ο Δημοσθένης διέκοψε την αγόρευσή του και είπε στους Αθηναίους ότι αντί για το σοβαρό κρατικό ζήτημα θα τους διηγούνταν μια αστεία ιστορία.

Ο σπουδαίος ρήτορας τότε άρχισε να τους λέει πως κάποιος αποφάσισε να πάει από την Αθήνα στα Μέγαρα. Στο δρόμο νοίκιασε ένα γάιδαρο από ένα αγωγιάτη για να μην περπατήσει σε όλη τη διαδρομή. Ο αγωγιάτης περπατούσε δίπλα στο γάιδαρό του και τον ενοικιαστή.

Όταν είχε φθάσει μεσημέρι και έκανε ζέστη, ο ταξιδιώτης αποφάσισε να κάνει μία στάση και να ξεκουραστεί. Στην περιοχή δεν υπήρχε ούτε ένα δέντρο για να καλυφθεί στη σκιά του. Έτσι αποφάσισε να ξαπλώσει στη σκιά του γαϊδάρου.

Τότε ο αγωγιάτης τον εμπόδισε να το κάνει.

Ο ταξιδιώτης ξαφνιασμένος τον ρώτησε: «Γιατί άνθρωπε μου; Δεν νοίκιασα το γάιδαρο για όλη μέρα;»

«Ναι», του απάντησε ο αγωγιάτης, «αλλά για να σε μεταφέρει, όχι για να σου δίνει τη σκιά του!».

Οι δύο άνδρες ξεκίνησαν να καυγαδίζουν για το ποιος είχε δίκιο. Γύρισαν στην Αθήνα, όπου αλληλομηνύθηκαν και κατέληξαν στα δικαστήρια.

“Περί όνου σκιάς”

Στο σημείο αυτό ο Δημοσθένης σταμάτησε την αφήγησή του. Οι Αθηναίοι που παρακολουθούσαν με μεγάλο ενδιαφέρον την ιστορία άρχισαν να του φωνάζουν να τους πει ποια ήταν η απόφαση της δίκης για τη “γαϊδουροσκιά”.

Ο Δημοσθένης τότε τους χλεύασε λέγοντας τους ότι ενδιαφέρονταν για τη σκιά ενός γαϊδάρου («περί όνου σκιάς») παρά για ένα ζήτημα ζωής και θανάτου για την πόλη τους, όπως αυτό για το οποίο τους μιλούσε προηγουμένως και εκείνοι αδιαφορούσαν!

Έτσι η έκφραση «περί όνου σκιάς» αναφέρεται σε κάποιο που ασχολείται με ασήμαντα ή ακόμη και σαχλά πράγματα αντί για σοβαρές υποθέσεις που έχουν να κάνουν με το μέλλον το δικό του και των παιδιών του.

Η αναφορά του Δημοσθένη σχετίζεται και με τις «Σφήκες» του Αριστοφάνη όπου υπάρχει η φράση αυτή. Ο Δημοσθένης δεν επινόησε την ιστορία με τη σκιά του γαϊδάρου, αφού ο Αριστοφάνης πέθανε περίπου την ίδια χρονιά (384 π. Χ.) που γεννήθηκε ο Δημοσθένης.

Είναι πιθανό όμως, ότι ο ρήτορας έβγαλε μία δική του εκδοχή από μία ιστορία που ήταν ήδη γνωστή.

Γαϊδούρι από τα Άβδηρα

Άλλες αρχαίες φιλολογικές πηγές ισχυρίζονται ότι το περιστατικό έλαβε χώρα στα Άβδηρα και όχι στην Αθήνα και ότι ήταν σοβαρότερο απ’ ότι αναφέρει ο Δημοσθένης.

Εκεί λέγεται ότι οι πολίτες χωρίστηκαν σε δύο μερίδες με τους οπαδούς του αγωγιάτη στη μία και του ταξιδιώτη στην άλλη. Σύντομα άρχισαν να φανατίζονται σε τέτοιο σημείο για το ποιος είχε δίκιο που ξεκίνησαν να χτυπιούνται μεταξύ τους στο δρόμο.

Τα Άβδηρα έφθασαν για την σκιά του γαϊδάρου στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου

Δεν θα ήταν οι τελευταίοι Έλληνες που θα αλληλοσκοτώνονταν «περί όνου σκιάς».

Πηγή αρχικής εικόνας: Γαϊδουροχώρα – το Ελληνικό Κέντρο για το Γαϊδούρι