Θεόδωρος Βρυζάκης. Ο ζωγράφος της Επανάστασης που οι Τούρκοι κρέμασαν τον πατέρα του. Ποιον πίνακά του τοποθέτησε ο Ανδρέας Παπανδρέου στο Μέγαρο Μαξίμου

Ο Θεόδωρος Βρυζάκης γεννήθηκε επτά χρόνια πριν από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821. Ο πατέρας του, Πέτρος Βρυζάκης, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Μάιο του 1821.

Έντεκα χρόνια αργότερα ο 18χρονος Βρυζάκης με την ενθάρρυνση ενός Γερμανού φιλόλογου, μετανάστευσε στο Μόναχο της Βαυαρίας, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του.

Τα επόμενα χρόνια αναδείχθηκε ως ο ζωγράφος της Ελληνικής Επανάστασης. Με τον χρωστήρα και την τεχνική του μας παρέδωσε έργα που αποτυπώνουν ρεαλιστικά τις σκηνές που σημάδεψαν την ιστορία μας. Ακόμη κι αν το όνομά του δεν το γνωρίζουν όλοι, οι ανατυπώσεις των έργων του στα σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες τον καθιστούν μια οικεία εικόνα.

Ο απαγχονισμός του πατέρα του, το ορφανοτροφείο και η φυγή στο Μόναχο

Ο Θόδωρος Βρυζάκης γεννήθηκε στη Θήβα. Άλλοι λένε ότι γεννήθηκε το 1814 και άλλοι το 1819. Το βέβαιο είναι ότι κατά την Επανάσταση ήταν μικρό παιδί, και ο απαγχονισμός του πατέρα του, Πέτρου, από τους τους Τούρκους, είναι βέβαιο ότι σημάδεψε την ψυχή του. Ως ορφανός μεταφέρθηκε μαζί με τον αδελφό του, Ευθύμιο, στην Αίγινα στο ορφανοτροφείο που ίδρυσε ο Καποδίστριας.

Το 1832, ο δεκαοκτάχρονος Θόδωρος έφυγε από την Ελλάδα για το Μόναχο της Βαυαρίας και άρχισε να ζωγραφίζει. Φοίτησε στο σχολείο «Πανελλήνιον» που είχε ιδρύσει ο Λουδοβίκος ο Α’ για παιδιά των αγωνιστών της Επανάστασης. Στους καμβάδες του απεικόνιζε σχεδόν αποκλειστικά εικόνες της και περιστατικά εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση.

Το 1844 μπήκε στην Ακαδημία του Μονάχου με υποτροφία που πλήρωναν τα μέλη της Ελληνικής παροικίας της πόλης.

Πριν εισαχθεί στη βαυαρική ακαδημία είχε ήδη φιλοτεχνήσει την «προσωπογραφία του Όθωνα – έφηβου», την «προσωπογραφία νεαρού πολεμιστή», καθώς και τα έργα που του έδωσαν το εισιτήριο για την ακαδημία τον «Τυφλό αγωνιστή», τον «Εξόριστο» και τον «Αγωνιστή με μια κοπέλα» καθώς με αυτά πήρε μέρος στην έκθεση του Μονάχου.

Συμμετείχε σε σημαντικές εκθέσεις σε όλη την Ευρώπη, Παγκόσμια Έκθεση Παρισιού 1855, Διεθνής Έκθεση Λονδίνου 1862, Ολύμπια 1870 και απέσπασε βραβεία και διακρίσεις (1ο  βραβείο στη Διεθνή Έκθεση της Βιέννης του 1853 για το έργο «Η Έξοδος του Μεσολογγίου», αργυρό βραβείο β΄ τάξεως στα Ολύμπια του 1870 για τη λιθογραφία του «Στρατόπεδο του Καραϊσκάκη».

Η επιστροφή στην Ελλάδα

Όσο η εκπαίδευσή του συνέχιζε στο Μόναχο και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης που πήγαινε για καλλιτεχνική ενημέρωση δε σταμάτησε να ζωγραφίζει. Για να μπορέσει όμως να φτάσει στον ρεαλισμό που ήθελε αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα.

Έτσι από το 1848 μέχρι το 1851 βρέθηκε στην Ελλάδα όπου αφενός συναντήθηκε με τις μεγάλες προσωπικότητες της Επανάστασης για να μελετήσει τα πρόσωπα και τις στολές τους αλλά και περιηγήθηκε με την ευλάβεια του προσκυνητή τις τοποθεσίες που γράφτηκαν οι ένδοξες σελίδες της Εθνικής παλιγγενεσίας.

«Η Έξοδος του Μεσολογγίου»

Έχοντας επιστρέψει πλέον στο Μόναχο, το 1855 παίρνει μέρος στη μεγάλη έκθεση του Παρισιού με το σπουδαίο του έργο «Η Έξοδος του Μεσολογγίου».

Το έργο αυτό ο Βρυζάκης το ζωγράφισε τρεις φορές αντιγράφοντάς το. Τα δύο αντίγραφα κάηκαν στην μεγάλη πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929.

Ο πίνακας έγινε ευρέως γνωστός λόγω της ανατύπωσής του σε λιθογραφίες από το 1856. Το πρωτότυπο του σπουδαίου αυτού έργου διασώζεται στην Εθνική Πινακοθήκη και είναι μια ελαιογραφία πάνω καμβά με διαστάσεις: 1,69 ×1,27 εκατοστά.

Ο Δρ. Β. Δουλγερίδης*, Δ/ντης Συντήρησης και αποκατάστασης των έργων της Εθνικής Πινακοθήκης περιγράφει τον πίνακα:

Ο κεντρικὸς ἢρωας τῆς παράστασης μεγαλόσωμος, ντυμένος μὲ τὴν πεντακάθαρη, πλουμιστή του στολή, ζωσμένος μὲ μαχαίρια καὶ πιστόλες, ἔχει ἀγέρωχο, ἀτρόμητο ὕφος καὶ βλέμμα ἀετοῦ. Τὰ μαλλιά του καὶ ἡ φούντα τοῦ κόκκινου σκούφου του ἀνεμίζουν στὸν νυκτερινὸ ἀέρα. 0ἱ κόκκινες περικνημίδες του μᾶς παραπέμπουν στὸν Παλαιολόγο τῆς Κωνσταντινούπολης. Δρασκελᾶ μὲ ἀποφασιστικὸ βῆμα τὸν νεκρὸ συναγωνιστή του, κρατώντας στὸ δεξί του χέρι σφιχτὰ τὸ γιαταγάνι, ποὺ σκίζει τὸν ἀέρα.

Μὲ τὸ ἀριστερὸ στιβαρὸ χέρι κρατᾶ ψηλὰ τὴν ἀνεμίζουσα γαλανόλευκη σημαία μὲ τὸν γαλάζιο σταυρὸ στὴν μέση, σύμ- βολο τῶν ἰδεῶν, τῆς τιμῆς, τοῦ καθήκοντος, τοῦ ἀγῶνα, ἀλλὰ καὶ τῆς ἐλευθερίας τοῦ πνεύματος. Σὰν οὐράνιο σάβανο κυμα- τίζει ἐπάνω ἀπὸ τοὺς ἐξοδίτες καὶ  εἶναι  ἕτοιμη  νὰ  ἀγγίξει τοὺς ἀγγέλους. ᾿Επάνω στὸ κοντάρι της λάμπει σὰν μαργαριτάρι ὁ σταυρός, θυμίζοντας τὴν σταυρικὴ πορεία τῆς ὑπέρβασης.

Δίπλα του οἱ ἀγωνιστές, ἄλλοι πυροβολοῦν, ἄλλοι  δίνουν  τὴν μάχη σῶμα μὲ σῶμα, ἄλλοι πέφτουν νεκροί. Γυναῖκες ζωσμένες μὲ ἅρματα μάχονται δίπλα στοὺς ἄνδρες σὰν ἄνδρες, ἄλλες μέσα στὴν μάχη ἀποχαιρετοῦν τοὺς ἄνδρες τους μὲ ἕνα γρήγορο φιλί. ῞Ολοι τους ἔχουν κάτι τὸ ὑπερφυσικό, τὸ θεϊκό. Πρόσωπα φωτεινά, μὲ περιποιημένα τὰ μαλλιὰ σὰν νὰ πηγαίνουν σὲ λαμπριάτικο γλέντι ἤ στοῦ γάμου τὴν χαρά. Οἱ στολές τους καθαρές, χρυσοκεντημένες, λαμπυρίζουν μέσα στὴν ἀντάρα τῶν καπνῶν …»

«Η Ελλάς ευγνωμονούσα»  

Το 1982, λοιπόν, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου εγκαταστάθηκε στο Μέγαρο Μαξίμου ζήτησε από την Εθνική Πινακοθήκη τον πίνακα του Θόδωρου Βρυζάκη «Η Ελλάς ευγνωμονούσα».

Ο πίνακας, που ο ζωγράφος δημιούργησε το 1858, έγινε ιδιαίτερα γνωστός καθώς δέσποζε πάντα στα τηλεοπτικά πλάνα και τις φωτογραφίες του Έλληνα Πρωθυπουργού. Ο πίνακας παρέμεινε στη θέση του, πίσω από το πρωθυπουργικό γραφείο στο Μαξίμου μέχρι το 2009, όταν ο γιος του Ανδρέα, Γιώργος Παπανδρέου τον άλλαξε με τον πίνακα του ελληνοαμερικανού, Θοδωρή Στάμου, «Ατέρμονο Πεδίο – Δελφοί» (που ανήκει στην κατηγορία του αφηρημένου εξπρεσιονισμού), επανήλθε επί πρωθυπουργίας Σαμαρά και άλλαξε πάλι επί πρωθυπουργίας Τσίπρα.

Είναι ένα ιδιαίτερα συμβολικό έργο που απεικονίζει τη μορφή μιας νέας κοπέλας στεφανωμένης και ντυμένης με αρχαιοπρεπή χιτώνα. Στέκει ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της Επανάστασης και διακρίνονται οι σπασμένες αλυσίδες στα πόδια της.

Διακρίνονται οι πρωτεργάτες της Επανάστασης, οι πρόδρομοι Ρήγας Φεραίος, Αδαμάντιος Κοραής, Αλέξανδρος Υψηλάντης, Μιχαήλ Σούτζος, οι γενναίοι αγωνιστές Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, οι ήρωες των ναυτικών αγώνων Κωνσταντίνος Κανάρης, Ανδρέας Μιαούλης, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα.

Για την απόδοση των αναγνωρίσιμων φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών τους, ο Βρυζάκης χρησιμοποιεί τις προσωπογραφίες των αγωνιστών που είχε σχεδιάσει ο Krazeisen και είχαν ευρέως διαδοθεί με μία σειρά λιθογραφίων που εκδόθηκε το 1831 στο Μόναχο.

Πέθανε έχοντας χάσει σχεδόν το φως του

Κατά τη διετία 1861–1863, ο Θόδωρος Βρυζάκης, ταξίδεψε στην Αγγλία και αγιογράφησε την ελληνική εκκλησία του Ευαγγελισμού στο Μάντσεστερ.

Το 1867 πήρε μέρος στην έκθεση του Del Vecchio στην Λειψία με τους πίνακες «Η Έξοδος του Μεσολογγίου», «Γιωργάκης Ολύμπιος», «Ο Λόρδος Βύρωνας στο Μεσολόγγι» και «Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας».

Πέθανε στο Μόναχο το 1878 και κηδεύτηκε στο τότε Α΄ Νεκροταφείο της πόλης. Με την διαθήκη του, άφησε κληρονομιά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όλα τα έργα του ατελιέ του καθώς και 760 μάρκα για την επισκευή της οροφής της ελληνικής εκκλησίας του Σωτήρος (Salvatorkirche) στο Μόναχο.

• Το κείμενο του Δόκτορος Β. Δουλγερίδη προέρχεται (με την δική του ορθογραφία) από το http://micro-kosmos.uoa.gr/,
• Η ανάλυση του πίνακα «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» είναι της Όλγας Μεντζαφού-Πολύζου / Πηγή: Αργολική βιβλιοθήκη
• Με πληροφορίες: 24grammata