Ο αιρετικός συγγραφέας που γκρέμισε το αμερικανικό όνειρο, γράφοντας τα βάσανα των εργατών. Κυνικός, κομμουνιστής και ταλαντούχος

Του Γιώργου Κασαμπαλάκου

Η αμερικανική λογοτεχνία μας έχει προσφέρει αριστουργήματα από ιερά τέρατα, όπως ο Τζωρτζ Στάϊνμπεκ, ο Τζακ Λόντον, ο Έρνεστ Χεμινγουέϊ, ο Τζωρτζ Όργουελ, ο Γουίλιαμ Φόκνερ και τόσοι άλλοι. Ανάμεσά τους, ξεχωρίζει ο ‘Τιτάνας’ κατά τον κριτικό λογοτεχνίας Νόρμαν Μέϊλερ, αυτός που προκάλεσε κύματα ενθουσιασμού αλλά και αμφισβήτησης στο πρόσωπό του, ο Θίοντορ Ντράϊζερ.

Ωμός και άμεσος, περιέγραψε τις τραγικές συνθήκες ζωής και εργασίας των εργατών στις μεγαλουπόλεις των αρχών του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα στο Σικάγο και τη Νέα Υόρκη. Η κριτική ματιά του στο αμερικανικό όνειρο της κοινωνικής ανέλιξης και του γρήγορου πλουτισμού, τον έκαναν αγαπημένο των μαζών αλλά μισητό στις ελίτ.

Γεννήθηκε το 1871 στην Ιντιάνα, σε πολύ φτωχή οικογένεια. Ήταν το 9^ο παιδί από τα 10 που επέζησαν, του Τζον Πολ, μετανάστη γερμανικής καταγωγής και της Σάρα Μαρία Ντράϊζερ. Η μητέρα του απαρνήθηκε τη θρησκευτική σέχτα των Μενονιτών για να παντρευτεί τον καθολικό πατέρα του, με αποτέλεσμα η οικογένειά της να την αποκηρύξει.

Η οικογένειά του μετακόμιζε από χωριό σε χωριό, αναζητώντας κάθε είδους εργασία. Ο Θίοντορ αναγκάστηκε να δουλέψει από πολύ μικρός και στα 16 του εγκατέλειψε το σχολείο και μετακόμισε στο Σικάγο.

Ωμός, κυνικός, αποκάλυπτε τα ζωώδη ένστικτα των ηρώων του

Έκανε πολλές δουλειές του ποδαριού, ώσπου κατέληξε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στη Chicago Globe και σε άλλες εφημερίδες, ενώ ταυτόχρονα άρχισε να δημοσιεύει διηγήματά του σε συνέχειες. Ανήκε στη λεγόμενη νατουραλιστική σχολή λογοτεχνών.

Οι νατουραλιστές βασίζονται, όπως και οι ρεαλιστές, στην ακριβή περιγραφή της κοινωνικής πραγματικότητας και των αντιφάσεων των χαρακτήρων, χωρίς φτιασιδώματα και εξωραϊσμούς. Πηγαίνουν όμως κι ένα βήμα παρά πέρα: Αναδεικνύουν τις ζωώδεις ορμές των ηρώων τους και εξηγούν τις πράξεις τους βάσει της προσαρμογής των ενστίκτων τους στις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες δρουν.

Εξαιτίας του νατουραλισμού του, χαρακτηρίστηκε ‘Αμερικανός Ζολά’. Στα βιβλία του οι πράξεις των ηρώων του ορίζονταν από τον κυνισμό και το συμφέρον. Δε δίστασε να καταγράψει και το δικό του ματαιόδοξο κυνήγι καριέρας και χρημάτων, μέσα από τους χαρακτήρες του.

Ταυτόχρονα, είχε σχέσεις πάθους για τις πόλεις που έζησε, κυρίως το Σικάγο και τη Νέα Υόρκη του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, οι οποίες μοιάζουν να είναι οι πραγματικές πρωταγωνίστριες των βιβλίων του.

Συνολικά, έγραψε 27 βιβλία, όχι μόνο μυθιστορήματα αλλά και ταξιδιωτικά οδοιπορικά, ποιήματα και πολιτικά έργα. Ελάχιστα μεταφράστηκαν στα ελληνικά, στερώντας από το ελληνικό κοινό έναν ογκόλιθο της αμερικανικής λογοτεχνίας

η απαγόρευση του «ανήθικου» βιβλίου του ‘Η Κάρι μας’

Το 1894 βρέθηκε στη Νέα Υόρκη και κατόπιν παρότρυνσης του φίλου του συγγραφέα, Άρθουρ Χένρι, έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα ‘Η Κάρι μας’ το 1900.

Σε αυτό, περιγράφει την πορεία μιας νέας γυναίκας από την επαρχία της Κολούμπια που μετακομίζει στο Σικάγο και «πατάει επάνω» στις ερωτικές της σχέσεις, πρώτα με έναν πλασιέ και στη συνέχεια με έναν επιχειρηματία, προκειμένου να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή διαμονή και διαβίωση.

Το μυθιστόρημα αυτό τον έκανε γνωστό, κυρίως λόγω του σάλου που ξεσήκωσε η «ανηθικότητα» την οποία επεδείκνυε η ηρωίδα. Σήμερα θεωρείται ως ένα από τα μεγαλύτερα αμερικανικά μυθιστορήματα, όταν όμως εκδόθηκε, πολεμήθηκε σφοδρά και κατηγορήθηκε ως «διεστραμμένο σκουπίδι» . Ο εκδοτικός οίκος Doubleday, Page and Co., όχι μόνο δεν προώθησε το μυθιστόρημα αλλά σταμάτησε αμέσως την κυκλοφορία του ως το 1912.

αυτοκτονικές τάσεις και αναγέννηση

Η απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου του, τον έσπρωξε στην κατάθλιψη και τις τάσεις αυτοκτονίας, από τις οποίες τον γλίτωσε ο αδερφός του, διάσημος τραγουδοποιός Πολ Ντρέσερ. Ανέκαμψε και εργάστηκε ως αρχισυντάκτης σε γυναικεία περιοδικά, αποφεύγοντας τον μεγάλο του έρωτα, τη λογοτεχνία.

Όμως του ήταν αδύνατο να μείνει μακριά της: Το 1911 εξέδωσε το επόμενο βιβλίο του με τίτλο ‘Τζένη Γκέραρντ᾿. Στη συνέχεια καταπιάστηκε με την άνοδο και την πτώση του «Βασιλιά των Αστικών Συγκοινωνιών», Τσαρλς Γιερκ, γράφοντας τα αριστουργήματα ‘Ο χρηματιστής’ και ‘Ο Τιτάνας᾿ (1912 και 1914 αντίστοιχα).

Ακολούθησαν ‘η Μεγαλοφυία’ (1915), μικρά διηγήματα και το 1925 εξέδωσε το σημαντικότερο ίσως έργο του, την ‘Αμερικανική τραγωδία’, στο οποίο εξιστορεί το θάνατο μιας εγκύου φτωχής κοπέλας που αποτελούσε το εμπόδιο του πρώην φίλου της, για την κοινωνική και οικονομική του ανέλιξη, που θα πετύχαινε μέσα από τη σχέση του με μία κόρη βαθύπλουτης οικογένειάς.

Έγινε μέλος και επίτιμος πρόεδρος του Συνδέσμου Αμερικανών Συγγραφέων, τη χρυσή εποχή του Συνδέσμου, όταν στις τάξεις του υπήρχαν λογοτέχνες όπως οι Τόμας Μαν και Τζέϊμς Φάρελ.

ανυποχώρητος υποστηριχτής των μαύρων και των φτωχών

Η πείνα και οι στερήσεις που βίωσε από μικρός, μεταφέρθηκαν όχι μόνο στο έργο του αλλά και στις ιδέες του. Ανέκαθεν ήταν φανατικός πολέμιος του φυλετικού διαχωρισμού, η μαχητικότητά του απέναντι στις ρατσιστικές συμπεριφορές εκφράστηκε και μέσα από το διήγημα ‘Nigger Jeff’, που εκδόθηκε το 1901.

Στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των κατατρεγμένων και δραστηριοποιήθηκε σε πολλές καμπάνιες υπεράσπισης συνδικαλιστών και πολιτικών ακτιβιστών. Με τίμημα την δυσφήμισή του ως συγγραφέας, στάθηκε στο πλευρό των Σάκο και Βαντσέτι, των δύο αναρχικών που φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν, κατηγορούμενοι άδικα για δύο φόνους κατά τη διάρκεια ληστείας, το 1920.

Υπερασπίστηκε σθεναρά τόσο την Έμμα Γκόλντμαν που απελάθηκε στη Ρωσία, λόγω της αντίθεσής της στη συμμετοχή των ΗΠΑ στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όσο και τον συνδικαλιστή Τόμας Μούνεϊ, που εξέτισε ποινή 22 ετών, κατηγορούμενος για τοποθέτηση βόμβας στο Σαν Φρανσίσκο το 1916, για να αφεθεί τελικά ελεύθερος και να του ζητηθεί επίσημα συγνώμη.

Ήταν ενεργό μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ και φανατικός άθεος.

Ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση, καταγράφοντας τις εμπειρίες του στο ‘Dreiser looks at Russia’ (1928).

Άστατη προσωπική ζωή

Η προσωπική του ζωή ήταν άστατη και οι ερωτικές του σύντροφοι εναλλάσσονταν με ταχείς ρυθμούς. Παντρεύτηκε την δασκάλα Σάρα Γουάϊτ το 1898 αλλά χώρισαν, όταν ερωτεύτηκε την γραφίστρια Θέλμα Γκούντλιπ.

Ωστόσο το 1913 ανακάλυψε ξανά τον έρωτα στο πρόσωπο της ηθοποιού και ζωγράφου Κίρα Μάρκαμ, με την οποία έζησε μαζί 6 χρόνια. Τελικά βρήκε την ηρεμία και τη σταθερότητα στο πρόσωπο της Έλεν Ρίτσαρντσον το 1919, με την οποία έμειναν μαζί ως το τέλος του αλλά παντρεύτηκαν μόλις το 1944 .

Ενδεχομένως,  θα είχε πεθάνει νωρίτερα, έχοντας κλείσει θέση για το παρθενικό ταξίδι του ‘Τιτανικού’ το 1912, αλλά άκουσε τη συμβουλή φίλου του εκδότη και ταξίδεψε με φτηνότερο πλοίο.

Πέθανε στις 28 Δεκεμβρίου του 1945, σε ηλικία 74 χρονών στην Καλιφόρνια. Τα έργα του έμειναν αθάνατα και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για δημιουργούς του κινηματογράφου. Τόσο το ‘Match Point’ του Γούντι Άλεν όσο και το φιλμ ‘Μια θέση στον ήλιο’ του Τζωρτζ Στίβενς, στο οποίο πρωταγωνίστησαν οι Ελίζαμπεθ Τέϊλορ και Μοντγκόμερι Κλιφτ, βασίστηκαν στην πλοκή της ‘Αμερικανικής Τραγωδίας᾿.