Θεσσαλονίκη, Αμαλιάδα, Νίκαια, Βαρκελώνη. Πόλεις που πήραν ονόματα διάσημων γυναικών

ΠΗΓΗ: “Λεξικό Κυρίων Ονομάτων“, Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Κέντρο Λεξικολογίας

Τοπωνύμια από ιστορικά πρόσωπα

Στις παλαιές εποχές, όταν οι ηγεμόνες είχαν μεγάλη αίγλη και δύναμη επιβολής, ήταν πολύ λογικό να μπορούν να ονομάζουν ή να μετονομάζουν μια περιοχή όχι μόνο από το δικό τους όνομα, αλλά και από το όνομα οικείου τους προσώπου, συνήθως της συζύγου τους.

Το γνωστότερο σχετικό παράδειγμα είναι η Θεσσαλονίκη, που πήρε το όνομα της συζύγου του Μακεδόνα βασιλιά Κάσσανδρου και ετεροθαλούς αδερφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η Νίκαια, η μικρασιατική πόλη της αρχαίας Βιθυνίας και πρωτεύουσα του ομώνυμου βυζαντινού βασιλείου (1204-1261), έλαβε το όνομα της συζύγου του Λυσίμαχου (εκ των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου), το οποίο προερχόταν από τη λέξη “νίκη“.

Η Βεγγάζη, πόλη της Λιβύης, ονομαζόταν την ελληνιστική περίοδο Βερενίκη, από τη σύζυγο του βασιλιά της Αιγύπτου, Πτολεμαίου Γ’.

Ένα ελληνικό παράδειγμα από τη σύγχρονη εποχή είναι η Αμαλιάδα, η πόλη της Ηλείας που πήρε το όνομά της προς τιμήν της βασίλισσας Αμαλίας, συζύγου του βασιλιά Όθωνα.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς συνέβη αυτό. Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι η ονομασία δόθηκε μετά από ταξίδι της βασίλισσας στην περιοχή το 1856, αλλά υπάρχουν δημόσια έγγραφα που καταγράφουν την ονομασία ήδη από το 1842 ή ακόμη και από το 1840. Η επίσημη ονομασία Αμαλιάδα καθιερώθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1885.

Κάποιες άλλες ονομασίες χάνονται στα βάθη των αιώνων, ανάμεσα στην ιστορία και το μύθο. Το Βουκουρέστι, σύμφωνα με παλαιούς θρύλους, πήρε το όνομά του από τον Bucur, τοπικό βοσκό, πρίγκιπα ψαρά ή κυνηγό, στον οποίο αποδιδόταν η ίδρυση της πόλης (15ος αιώνας).

Η Βαρκελώνη πήρε το όνομα του Καρχηδόνιου στρατηγού και πατέρα του Αννίβα, Αμίλκα Βάρκα, ο οποίος θεωρείται ότι την ίδρυσε τον 3ο αιώνα π.Χ.

Η Νέα Υόρκη προηγουμένως ονομαζόταν Νέο Άμστερνταμ, αλλά μετά τη νίκη των Άγγλων επί των Ολλανδών αποίκων, πήρε το όνομα New York (1664), προς τιμήν του δούκα της Υόρκης, τον οποίο ο βασιλιάς Κάρολος Β’ διόρισε ηγεμόνα της αποικίας.

Από την ελληνική ιστορία, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής παραδείγματα. Η Γαστούνη, κωμόπολη της Ηλείας, πήρε το όνομα του Gaston, ενός Φράγκου άρχοντα, στον οποίο ανήκε η περιοχή ως τμήμα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας (14ος αιώνας).

Όσο για το όνομα Αλεξανδρούπολη, δόθηκε το 1920 προς τιμήν του βασιλιά των Ελλήνων, Αλέξανδρου Α’ , όταν εκείνος την επισκέφθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση της από τους Βούλγαρους.

Προηγουμένως η πόλη ονομαζόταν Δεδέαγατς ή Δεδεάγατς (Dedeağaç), σύνθετη τουρκική λέξη που σημαίνει “γέρικο δέντρο” ή “το δέντρο του παππού“, καθώς, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ένας δερβίσης δίδαξε και τελικά τάφηκε στη σκιά ενός δέντρου.

Τοπωνύμια σχηματισμένα από χαρακτηριστικό αντικείμενο ενός τόπου

Ένα χαρακτηριστικό κτίσμα ή αντικείμενο συχνά ταυτίζεται τόσο με την ιστορία ενός τόπου, ώστε μπορεί να γίνει αφορμή για την ονομασία ή τη μετονομασία του.

Γνωστό παράδειγμα είναι το Φανάρι, η ιστορική συνοικία της Κωνσταντινούπολης που οφείλει την ονομασία της στον φανό (φάρο), ο οποίος υπήρχε στην αποβάθρα του λιμανιού.

Παρομοίως, το Κολωνάκι των Αθηνών ονομάστηκε έτσι από στύλο ή μικρή κολόνα που υπήρχε από παλιά κοντά στην πλατεία Δεξαμενής και διατηρήθηκε μέχρι το 1938.

Από αντλιοστάσιο, που στα ιταλικά λέγεται tromba, που υπήρχε στη σημερινή λεωφόρο 2ας Μεραρχίας πήρε το όνομά της η Τρούμπα, η γνωστή συνοικία του Πειραιά. Το αντλιοστάσιο υδροδοτούσε τα πλοία και χρησιμοποιείτο κι από τους κατοίκους.

Ακόμη, το Ψυχικό θεωρείται ότι ονομάστηκε έτσι από ένα πηγάδι που κατασκεύασαν ντόπιοι κτηματίες το 1923 “για ψυχικό”, δηλαδή ως πράξη ελεημοσύνης.

Τοπωνύμια που σχετίζονται με στοιχεία της φύσης

Πολλά τοπωνύμια έχουν την αφετηρία τους σε λέξεις σχετικές με το βάλτο ή το δάσος. Στην Ελλάδα, εκτός από γνωστές ονομασίες, όπως Ασπροβάλτα, Βαλτοχώρι και Βαλτέτσι, υπάρχουν και άλλα μέρη που σχετίζονται με έλη ή λιμνάζοντα νερά.

Το όνομα Βάλτα, από το σλαβικό Balta που σημαίνει “έλος” ή “λίμνη“, εικάζεται ότι είναι ο αρχικός τύπος που οδήγησε στη σημερινή ονομασία της Άρτας (μέσω τύπου Βάρτα).

Το Κιλελέρ της Λάρισας προέρχεται από το τουρκικό göleler που σημαίνει “έλος, ελώδης τόπος” και είναι ο πληθυντικός της λέξης göl (“λίμνη“).

Αντιστοίχως, από παλιρροϊκό κολπίσκο όπου γίνονταν αποθέσεις λάσπης προήλθε η ονομασία της πόλης του Λίβερπουλ, σύνθετο των παλαιών αγγλικών λέξεων lifer (“λασπωμένο νερό“) και pōl (“λίμνη, έλος“).

Η Νεμέα, κωμόπολη του Νομού Κορινθίας, προέρχεται από το αρχαίο “νέμος” που σημαίνει “δάσος” και συνδέεται με το λατινικό “nemus” που σημαίνει “ιερό δάσος“. Το ιστορικό Ζάλογγο των Ιωαννίνων προέρχεται από τη σλαβική λέξη ZalogБ που στα ελληνικά μεταφράζεται ως “πίσω από δάσος“.

Παρομοίως, η ονομασία του Χόλιγουντ είναι σύνθετη από τις λέξεις holly (“ελαιόπρινο“, είδος πουρναριού) και wood (“δάσος“), ενώ η βελγική πόλη του Βατερλό ανάγεται στο φλαμανδικό Waterloo που μπορεί να αποδοθεί στα ελληνικά ως “δάσος με νερά“.

Τοπωνύμια που προήλθαν από ζώα

Σε μερικά ελληνικά τοπωνύμια, όπως η Καστοριά και η Ελαφόνησος, είναι εμφανής η σύνδεση με κάποιο ζώο χαρακτηριστικό ή συμβολικό της περιοχής.

Σε άλλα τοπωνύμια, η ετυμολογική σύνδεση με ζώο δεν είναι ξεκάθαρη, διότι το όνομα ανάγεται σε σχετικά άγνωστο αρχαιοελληνικό ή ξένο τύπο.

Για παράδειγμα, η Εύβοια, σύνθετη από το πρόθημα εὖ– και βοῦς (“βόδι“), θα προσδιόριζε περιοχή με πλούσιες βοσκές βοοειδών. Σλαβικής προέλευσης είναι οι ονομασίες περιοχών της Ηπείρου και της Μακεδονίας:

• Κοζάνη: από τη λέξη koža που σημαίνει “γίδα” και προσδιορίζει τους πολλούς γιδοβοσκούς της περιοχής
• Κόνιτσα: πιθανόν από το Konica που σημαίνει “αλογότοπος” και παραπέμπει σε κάποιο παζάρι για αγοραπωλησία αλόγων
• Μέτσοβο: από τη λέξη mečovo που σημαίνει “αρκουδότοπος” ή “αρκουδοχώρι“

Όσον αφορά τα ξένα τοπωνύμια, το Καμερούν προήλθε από το πορτογαλικό camarão που σημαίνει “καραβίδα“. Η ονομασία δόθηκε σε έναν από τους κύριους ποταμούς της χώρας από τους Πορτογάλους εξερευνητές του 16ου αιώνα λόγω της αφθονίας καραβίδων.

Η πόλη της Στουτγκάρδης είναι σύνθετη από τις παλαιές γερμανικές λέξεις “stuot” (“φοράδα“) και garto (“κήπος“), λόγω του εκτροφείου φοράδων που διατηρούσε στην περιοχή τον 10ο αιώνα ο δούκας Λεοδόλφος της Σουηβίας.

Τοπωνύμια που σχετίζονται με τα χρώματα

Το κόκκινο χρώμα της γης, το σκούρο των ποταμών και το πράσινο των κατάφυτων εκτάσεων έδωσαν συχνά αφορμή για την ονομασία χωρών, όπως το Μαυροβούνιο (σύνθετο των βενετικών λέξεων “monte” και “negro“).

Άλλα σχετικά παραδείγματα είναι η σκωτσέζικη πόλη της Γλασκώβης, από τη φράση “glas cau” που μεταφράζεται ως “πράσινο λαγκάδι” ή “πράσινη κοιλάδα“, και η χώρα της Βραζιλίας, η οποία πήρε το όνομά της από το (lignum) brasilium, ένα είδος δέντρου της περιοχής, του οποίου η κόκκινη χρωστική χρησίμευε ως κρέμα προσώπου ή ως βαφή υφασμάτων.

Όσον αφορά τα ελληνικά τοπωνύμια, ο Χολαργός είναι σύνθετο από τις λέξεις “χολή” (στην ειδική σημασία “κιτρινοπράσινο χρώμα“) και “αργός” (“λευκός“) και κατά πάσα πιθανότητα υποδηλώνει το χρώμα του άγονου εδάφους.

Το Φάληρο ανάγεται στο επίθετο “φάληρος” ή “φάλαρος” που σημαίνει “αυτός που φέρει λευκές κηλίδες“, ενώ το Καστελόριζο προέρχεται από το ιταλικό “Castelrosso” που μεταφράζεται ως “κόκκινο κάστρο” και σχετίζεται μάλλον με το χρώμα των βράχων ή του εμβλήματος των Ιωαννιτών Ιπποτών που το έχτισαν.

Όλες οι παραπάνω πληροφορίες αντλήθηκαν από το “Λεξικό Κυρίων Ονομάτων” του Γεώργιου Μπαμπινιώτη, το οποίο κυκλοφορεί από το Κέντρο Λεξικολογίας

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Pxfuel