Θεμιστοκλής, ο αδίστακτος Αθηναίος πολιτικός «έσυρε» τους Έλληνες στη Σαλαμίνα, εκμηδενίζοντας τους Πέρσες. Ποιους Έλληνες χρημάτισε και σε ποιον είπε “πάταξον μεν άκουσον δε”

Λίγο μετά τη μάχη του Μαραθώνα ένας νέος και φιλόδοξος πολιτικός έκανε δυναμική εμφάνιση στην πολιτική σκηνή της Αθήνας.

Επρόκειτο για τον Θεμιστοκλή, ο οποίος φρόντισε να εξοριστούν, ο ένας μετά τον άλλον, οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

Μετά και την εξορία του Αριστείδη το 482 π.Χ. ο Θεμιστοκλής ήταν πλέον κυρίαρχος και ελεύθερος να εφαρμόσει τα σχέδιά του για τον ναυτικό εξοπλισμό της πόλης και την προετοιμασία της για την απόκρουση μιας ενδεχόμενης περσικής επίθεσης.

Με αφορμή την πολεμική αντιπαράθεση Αθήνας και Αίγινας, ο Αθηναίος πολιτικός έπεισε τους συμπολίτες του να χρησιμοποιηθούν τα χρήματα από τα μεταλλεία του Λαυρίου, στη ναυπήγηση 100 τριηρών.

Έτσι, ο αθηναϊκός στόλος εξελίχθηκε σε μια αξιόμαχη δύναμη 200 τριηρών.

Εν τω μεταξύ, Πέρσες απεσταλμένοι είχαν φθάσει στην Ελλάδα προκειμένου να ζητήσουν «γη και ύδωρ» το 481 π.Χ.

Ο Θεμιστοκλής διέταξε την εκτέλεση του απεσταλμένου με το πρόσχημα ότι χρησιμοποίησε την ελληνική γλώσσα για βάρβαρες διαταγές.

Ουσιαστικά με αυτή του την ενέργεια θα καθιστούσε κάθε μελλοντική σκέψη των συμπολιτών του για συμβιβασμό απαγορευτική, μια και οι Πέρσες δεν θα συγχωρούσαν ποτέ μια τέτοια ανόσια και προσβλητική πράξη.

Την περίοδο εκείνη συνήλθε στον Ισθμό συνέδριο, στο οποίο προΐστατο η Σπάρτη, προκειμένου να προετοιμαστεί σχέδιο κοινής άμυνας και απόκρουσης της περσικής επίθεσης.

Ο Θεμιστοκλής, αφού έκανε λόγο για την ανάγκη συμφιλίωσης όλων των ελληνικών πόλεων μπροστά στον κοινό εχθρό, εξελέγη στρατηγός των Αθηναίων.

Παράλληλα με τη σύγκληση του συνεδρίου στον Ισθμό, μια αθηναϊκή αντιπροσωπεία μετέβη στο μαντείο των Δελφών για να λάβει χρησμό σχετικά με την έκβαση της επικείμενης ελληνοπερσικής σύρραξης.

Η Πυθία προφήτεψε, ως συνήθως διφορούμενα, ότι απόρθητο θα έμενε μόνο το ξύλινο τείχος.

Κάποιοι Αθηναίοι ερμήνευσαν τα λόγια της Πυθίας θεωρώντας ότι το ξύλινο τείχος αναφερόταν στην Ακρόπολη, η παλαιά περιτοίχιση της οποίας ήταν ξύλινη.

Ο Θεμιστοκλής όμως επέμενε στην άποψη ότι αναφερόταν στο ναυτικό τους.

Τελικά, κατάφερε να πείσει τους Αθηναίους.

Οι επερχόμενες εκλογές ωστόσο εμπεριείχαν τον κίνδυνο να αναδείξουν άρχοντα της πόλης τον Επικύδη, κύριο πολιτικό αντίπαλο του Θεμιστοκλή και κατά συνέπεια να ακυρώσουν τα σχέδια του.

Ο Θεμιστοκλής δεν δίστασε να χρηματίσει τον Επικύδη προκειμένου να μη λάβει μέρος στις εκλογές.

Την άνοιξη του 480 π.Χ. ο περσικός στόλος είχε ήδη φθάσει κοντά στο Αρτεμίσιο χωρίς να συναντήσει αντίσταση.

Οι Αθηναίοι επικεντρώθηκαν στην ενίσχυση των πλοίων τους και ο Θεμιστοκλής προτάθηκε για την αρχηγία του συμμαχικού στόλου.

Οι Σπαρτιάτες δυσφορούσαν με το ενδεχόμενο ανάθεσης της αρχηγίας σε Αθηναίο και αντιπρότειναν τον Ευρυβιάδη.

Ο Θεμιστοκλής  δέχθηκε την σπαρτιατική πρόταση προκειμένου να μην διαρραγεί η εύθραυστη ελληνική συμμαχία.

Άλλωστε είχε τον τρόπο να επηρεάζει παρασκηνιακά τις εξελίξεις.

Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος μόλις είδε τον τεράστιο στόλο των Περσών να πλησιάζει στην Εύβοια φοβήθηκε και προσπάθησε γρήγορα να προσεγγίσει τις ακτές της Πελοποννήσου.

Οι Ευβοείς με τη σειρά τους πανικοβλήθηκαν μπροστά στο ενδεχόμενο να τους εγκαταλείψουν και έστειλαν 30 τάλαντα στον Θεμιστοκλή. Ποσό εξαιρετικά σημαντικό το οποίο ο Θεμιστοκλής χρησιμοποίησε ως εξής:Έδωσε πέντε τάλαντα στον Ευρυβιάδη και 12 στον Κορίνθιο Αδείμαντο που απειλούσε με αποχώρηση.

Όσο για τα υπόλοιπα χρήματα, πολύ απλά τα κράτησε ο ίδιος. Άλλωστε δικαιούτο ένα δώρο για τον  εαυτό του, καθώς με τις δωροδοκίες αυτές εξασφάλισε την ενότητα του ελληνικού στόλου και την αποφυγή υποχώρησης του στην Πελοπόννησο.

Όπου οι χρηματισμοί δεν ήταν αρκετοί, τον λόγο είχαν οι απειλές.

Για παράδειγμα, όταν ο τριήραρχος Αρχιτέλης ζήτησε από τον Θεμιστοκλή χρήματα προκειμένου να καταβάλει τις αμοιβές των ναυτών του, ο Αθηναίος πολιτικός τον απείλησε ότι θα τον κατηγορούσε για προδοσία.

Η καταστροφή του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες ωστόσο, ανάγκασε τον ελληνικό στόλο να συμπτυχθεί προς τα νότια.

Οι νεότερες εξελίξεις προκάλεσαν αναταραχή και διχασμό στο ελληνικό στρατόπεδο και οδήγησαν τον ελληνικό στόλο, που αριθμούσε περίπου 350 τριήρεις (200 εκ των οποίων αθηναϊκές), στη Σαλαμίνα, την ίδια στιγμή που ο περσικός αγκυροβόλησε στο Φάληρο το Σεπτέμβριος 480 π.Χ.

Προηγουμένως οι Αθηναίοι αντιδρούσαν στην εγκατάλειψη της πόλης τους. Ο Θεμιστοκλής τότε, με τη σύμπραξη πιθανώς των ιερέων της Αθηνάς, τους «έπεισε».  Το ιερό φίδι του Ερεχθέα, που καθημερινά έβγαινε από την κρύπτη του προκειμένου να γευθεί τις προσφορές, δεν βγήκε κάποιες ημέρες. Ο Θεμιστοκλής έσπευσε να ερμηνεύσει το γεγονός ως σημάδι από τη θεά Αθηνά να εγκαταλείψουν την Ακρόπολη.

Τις κρίσιμες εκείνες ώρες, ο Αθηναίος πολιτικός επέδειξε για ακόμα μια φορά την οξύνοιά του (σύμφωνα με μαρτυρία που κατέγραψε ο Πλούταρχος). Επειδή η πολιτεία είχε μεγάλη ανάγκη χρημάτων για την εκκένωση και μεταφορά του άμαχου πληθυσμού και την πολεμική προετοιμασία, υποχρέωσε τους πιο εύπορους πολίτες να συνεισφέρουν. Την ώρα που οι πολίτες έφευγαν, διαδόθηκε ότι εξαφανίσθηκε το Γοργόνειο (το κεφάλι της Μέδουσας)  από το άγαλμα της Αθηνάς.

Ο Θεμιστοκλής διέταξε τότε, με πρόσχημα την έρευνα για την ανακάλυψη του κλέφτη, να εξετασθούν όλες οι αποσκευές που είχαν μαζί τους οι Αθηναίοι. Με αυτό τον τρόπο ανακάλυψε πολλά χρήματα, τα οποία κατέσχεσε για τις ανάγκες της πολιτείας.

Στο πολεμικό συμβούλιο των Ελλήνων αρχηγών  ο Θεμιστοκλής, υποστήριξε ότι έπρεπε να παρασύρουν τον περσικό στόλο στο στενό της Σαλαμίνας προκειμένου να εκμεταλλευθούν την ευελιξία των πλοίων τους έναντι των δυσκίνητων περσικών.

Με την πρότασή του διαφώνησαν οι περισσότεροι από τους αρχηγούς και αντιπρότειναν να διεξαχθεί η σύγκρουση στον Ισθμό, ώστε αφενός να υπερασπιστούν την Πελοπόννησο και αφετέρου να υπάρχει διαθέσιμη μια οδός διαφυγής σε περίπτωση ήττας.

Η διχογνωμία των Ελλήνων διοικητών πριν από τη ναυμαχία προκάλεσε πολλά λεκτικά επεισόδια.

Στο πιο χαρακτηριστικό  από αυτά, ο Ευρυβιάδης, που είχε εκνευριστεί ιδιαίτερα από την επιμονή του Θεμιστοκλή, ίσως και από κάποια περιφρονητικά λόγια του τελευταίου, σήκωσε τη ράβδο για να τον κτυπήσει. Τότε ο Θεμιστοκλής με ψυχραιμία τού απάντησε, «πάταξον μεν άκουσον δε».

Σε κάποια άλλη στιγμή, ο Θεμιστοκλής έλαβε αμέσως τον λόγο. Ο Κορίνθιος Αδείμαντος του επισήμανε πως  στους αγώνες, τους αθλητές που ξεκινούν πριν να δοθεί το σύνθημα τους χαστουκίζουν, για να πάρει πληρωμένη απάντηση «ναι, αλλά όσοι καθυστερούν δεν κερδίζουν τη νίκη».

Όταν ο Θεμιστοκλής είδε ότι δεν κέρδιζε τίποτα με την ευγλωττία του, απείλησε με απόσυρση των αθηναϊκών πλοίων, αν δεν αποδέχονταν την πρότασή του για σύγκρουση στη Σαλαμίνα.

Ο Ευρυβιάδης υποχώρησε, όχι όμως και οι υπόλοιποι αρχηγοί.

Κι ενώ οι προετοιμασίες για τη σύγκρουση είχαν αρχίσει σε έντονο ρυθμό, πυκνοί καπνοί φάνηκαν στον ορίζοντα, σημάδι ότι η Αθήνα πυρπολείτο από τους Πέρσες.

Επικράτησε πανδαιμόνιο και το στρατόπεδο των Ελλήνων βρισκόταν για άλλη μια φορά ενώπιον της διάσπασης.

Από τη μια, οι Αθηναίοι, οι Μεγαρείς και οι Αιγινίτες υποστήριζαν την άποψη του Θεμιστοκλή να διεξαχθεί η ναυμαχία στη Σαλαμίνα και από την άλλη, οι Πελοποννήσιοι επέμεναν να γίνει στον Ισθμό. Ο Θεμιστοκλής τότε ανέθεσε στον πιστό του δούλο και παιδαγωγό των παιδιών του Σίκκινο, που ήταν περσικής καταγωγής, να μεταδώσει στον Ξέρξη την πληροφορία ότι τάχα οι Έλληνες σκόπευαν να επιχειρήσουν έξοδο και, αν ήθελε να τους εξουδετερώσει, θα έπρεπε να σπεύσει στη Σαλαμίνα.

Ο Ξέρξης έπεσε στην παγίδα και έσπευσε αμέσως να συγκαλέσει πολεμικό συμβούλιο.

Σ’ αυτό αποφασίσθηκε η άμεση επίθεση εναντίον του ελληνικού στόλου που ναυλοχούσε στη Σαλαμίνα. Πριν καν φανεί το πρώτο φως της ημέρας, οι Πέρσες είχαν αποκλείσει με 200 πλοία τις διόδους διαφυγής, ενώ πολλά περισσότερα περίμεναν την υποτιθέμενη έξοδο του ελληνικού στόλου ανάμεσα στη Σαλαμίνα και στην Ψυττάλεια.

Τα νέα των κυκλωτικών κινήσεων του περσικού στόλου μετέφερε στο ελληνικό στρατόπεδο ο Αριστείδης.

Παρά το γεγονός ότι στον εξοστρακισμό του είχε συντελέσει ο Θεμιστοκλής, ξέχασε το παρελθόν και τάχθηκε με το μέρος του εκείνες τις κρίσιμες στιγμές.

Ο Θεμιστοκλής είχε παρασύρει τον αντίπαλό του στο πεδίο που επιθυμούσε.

Το «τρόπαιο του Μιλτιάδη το οποίο δεν τον άφηνε να κοιμηθεί» ήταν πλέον μπροστά του και δεν θα άφηνε να του ξεφύγει.

Είχε προβλέψει σωστά ότι ο Περσικός στόλος δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τον ελληνικό στα νερά της Σαλαμίνας.

Νίκος Γιαννόπουλος

ιστορικός