Ο πρώτος άνθρωπος που έβαλε το πορτραίτο του σε νομίσματα ήταν ο Θεμιστοκλής. Η περιπέτεια του ηγέτη που εκδίωξε η Αθήνα

Ένα από τα προνόμια των βασιλέων ήδη από την αρχαιότητα είναι η απεικόνιση των πορτραίτων τους στα νομίσματα. Αυτό ισχύει και σήμερα σε χώρες που έχουν βασιλεία, ακόμη και σε όσες ανήκουν στη ζώνη του ευρώ.

Όμως, ο πρώτος άνθρωπος στην ιστορία που φαίνεται να έκοψε νομίσματα που έφεραν το πορτραίτο του δεν ήταν κάποιος βασιλιάς, αλλά ο Θεμιστοκλής, το όνομα του οποίου είναι άρρηκτα συνδεμένο με τη δημοκρατία και τον αγώνα εναντίον της απολυταρχίας.

 του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τα πολιτικά επιτεύγματα του Θεμιστοκλή

Ο Θεμιστοκλής υπήρξε ο σημαντικότερος πολιτικός της αρχαίας Αθήνας λίγα χρόνια μετά τη Μάχη του Μαραθώνα (490 π. Χ). Ήταν ο αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης στην πόλη, και χάρη σε αυτόν ισχυροποιήθηκε η αθηναϊκή δημοκρατία.

Επίσης, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στο να αναδειχθεί η Αθήνα σε ναυτική δύναμη. Η ελληνική νίκη στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. οφείλει πολλά σε αυτόν.

Ο Θεμιστοκλής ήταν βασικός υπεύθυνος για την αποτυχία του Ξέρξη να καταλάβει την Ελλάδα.

Μετά την  εκδίωξη των Περσών, ο Θεμιστοκλής έθεσε τα θεμέλια της Δηλιακής Συμμαχίας μέσω της οποίας η Αθήνα κυριάρχησε στο Αιγαίο.

Εξοστρακισμός και εξορία

Παρά το έργο του Θεμιστοκλή για την ανάδειξη της Αθήνας ως πρώτης ελληνικής δύναμης, το 471 π. Χ. οι συμπολίτες του τον εξοστράκισαν.

Ενώ ήταν αυτοεξόριστος στο Άργος, κατηγορήθηκε ότι μαζί με τον Σπαρτιάτη στρατηγό Παυσανία – νικητή της Μάχης των Πλαταιεών – συνεργαζόταν με τους Πέρσες. Οι Σπαρτιάτες θανάτωσαν τον Παυσανία, αλλά ο Θεμιστοκλής πρόλαβε και διέφυγε.

Αφού περιπλανήθηκε σε διάφορες ελληνικές πόλεις, τελικά το 465 π. Χ. κατέφυγε στην αυλή του βασιλιά της Περσίας, και γιου του Ξέρξη, Αρταξέρξη Α΄.

Αυτός όχι μόνο δεν τον τιμώρησε για όλα όσα είχε κάνει εναντίον της αυτοκρατορίας του, αλλά τον τίμησε διορίζοντάς τον σατράπη (κυβερνήτη) στη δυτική Μικρά Ασία, με έδρα του τη Μαγνησία στο Μαίανδρο ποταμό. Εκτός από την πόλη αυτή, ο Θεμιστοκλής εξουσίαζε τη Λάμψακο, τη Μυούς, και άλλες μικρότερες πόλεις.

Ο Θεμιστοκλής κυβέρνησε τη Μαγνησία και τις άλλες πόλεις για περίπου πέντε χρόνια, μέχρι το θάνατό του, το 459 π. Χ.

Τα νομίσματα του Θεμιστοκλή

Στην περίοδο της διακυβέρνησης του Θεμιστοκλή στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας του Μαιάνδρου κυκλοφορούσαν ασημένια νομίσματα που έφεραν το όνομά του. Οι μεγάλες αξίες ήταν δίδραχμα και δραχμές, ενώ οι μικρότερες κυρίως τριημιόβολα.

Τα τελευταία έχουν στον οπισθότυπό τους τα πρώτα δύο γράμματα του ονόματος του Θεμιστοκλή, δηλαδή ΘΕ. Στον εμπροσθότυπο φέρουν διάφορες ανδρικές κεφαλές. Κάποιες από τις εκδόσεις αυτές έχουν είτε κεφαλή Δία, είτε ενός γενειοφόρου που φορά περικεφαλαία. Ο τελευταίος έχει ταυτοποιηθεί ως ο Λεύκιππος, μυθικός ιδρυτής («κτίστης») της πόλης της Μαγνησίας

Ήταν συνηθισμένο στα νομίσματα που έκοβαν οι Έλληνες εκείνη την εποχή να χρησιμοποιούν τύπους με προτομές θεοτήτων ή μυθολογικών ηρώων.

Το πρώτο πορτραίτο ηγεμόνα σε νόμισμα

 Όμως, άλλες νομισματικές εκδόσεις του Θεμιστοκλή της αξίας του τριημιόβολου έχουν μία άλλη κεφαλή. Οι περισσότεροι νομισματολόγοι θεωρούν ότι αυτή είναι του ιδίου του Θεμιστοκλή.

Υπάρχουν διάφορα στοιχεία που υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Έτσι, για παράδειγμα, δίπλα στην προτομή αυτή εμφανίζονται τα αρχικά του ονόματος του Θεμιστοκλή, κάτι που δεν ισχύει για τις άλλες κεφαλές στα νομίσματά του.

Επιπλέον, η κεφαλή αυτή δεν φαίνεται να ανήκει σε κάποιο θεό ή μυθικό ήρωα. Φορά ένα στενό σκούφο σαν αυτό που φορούσαν οι σατράπες της περσικής αυτοκρατορίας.

Τα νομίσματα αυτά είναι τα μόνα τεκμήρια που έχουμε για τον Θεμιστοκλή και που είναι σύγχρονά του.

Αποδεικνύουν ότι ήταν ένας υπέρμετρα φιλόδοξος άνθρωπος με μεγάλη αυτοπεποίθηση για τον εαυτό του. Αυτά τα χαρακτηριστικά του τα γνωρίζουμε και από τις φιλολογικές πηγές, οι οποίες ανήκουν όλες σε εποχές μεταγενέστερες. Μάλιστα, υπάρχουν αναφορές ότι ήταν ο πρώτος που ανήγειρε άγαλμα του εαυτού του στην Αθήνα. Αργότερα έκανε το ίδιο και στη Μαγνησία του Μαιάνδρου όπου ήταν κυβερνήτης.

Ο χαρακτήρας του Θεμιστοκλή, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι βρέθηκε να έχει εξουσία σε πόλεις της Μικράς Ασίας, τον οδήγησε να γίνει ο πρώτος ηγεμόνας στην ιστορία που έβαλε το πορτραίτο του στα νομίσματά του.

Αυτό δεν είχε γίνει ούτε από τους ίδιους τους Πέρσες βασιλείς. Ο Δαρείος Α΄ (521-486 π. Χ.) είχε ως τύπο στα χρυσά του νομίσματα («δαρεικούς») και τα ασημένια («σιγλούς»), μία μορφή τοξότη. Οι νομισματολόγοι συμφωνούν ότι η μορφή αυτή συμβολίζει τον βασιλιά. Όμως, πρόκειται για τυποποιημένη παράσταση και δεν έχει ρεαλιστικές λεπτομέρειες. Αυτό ισχύει και για τις κοπές των διαδόχων του Δαρείου. Έτσι στα νομίσματα αυτά δεν ξεχωρίζουν τα χαρακτηριστικά των διαφορετικών Περσών βασιλέων.

Μετά τον Θεμιστοκλή και άλλοι αρχαίοι ηγεμόνες άρχισαν να χρησιμοποιούν τα πορτραίτα τους στα νομίσματα. Αυτό έγινε ο κανόνας με τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τους μονάρχες της ελληνιστικής εποχής.

Είναι ειρωνεία ότι ένα προνόμιο βασιλέων μέχρι και σήμερα υπήρξε καινοτομία ενός από τους μεγαλύτερους ηγέτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.