Ο ποιητής που οραματίστηκε την ανεξάρτητη Ουκρανία και ταλαιπωρήθηκε φριχτά για τα έργα του από τον Τσάρο

Ο ποιητής και ζωγράφος, Ταράς Σεβτσένκο ήταν μια εξέχουσα προσωπικότητα της ουκρανικής λογοτεχνίας. Μέσα από τα έργα του αναπτέρωσε την εθνική συνείδηση των συμπατριωτών του, ενθαρρύνοντάς τους να αγωνιστούν για την ανεξαρτησία τους.

Το τσαρικό καθεστώς τον φυλάκισε και τον εξόρισε, θεωρώντας τα ποιήματά του ανατρεπτικά και προσβλητικά. Η επιρροή του σε διάφορες πτυχές της ουκρανικής πνευματικής, λογοτεχνικής και εθνικής ζωής είναι αισθητή μέχρι σήμερα. Χιλιάδες μνημεία, εντός και εκτός Ουκρανίας, υπάρχουν προς τιμήν του.

Η δύσκολη παιδική ηλικία

Ο Σεβτσένκο γεννήθηκε στο χωριό Μορίντσι της κεντρικής Ουκρανίας το 1814. Οι γονείς του ήταν δουλοπάροικοι χωρικοί του Ρώσου αξιωματικού Βασίλι Βασίλιεβιτς Ένγκελχαρντ. Οι συνθήκες ζωής τους ήταν αντίξοες, ιδιαίτερα τους σκληρούς χειμερινούς μήνες.

Ο Ταράς είπε ότι η μητέρα του, που δούλευε στα χωράφια όλη μέρα, συχνά αρνιόταν να φάει, ισχυριζόμενη ότι δεν πεινούσε. Αργότερα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν έτρωγε, διότι ήθελε εκείνος και τα αδέρφια του να τρέφονται καλύτερα.

Σύμφωνα με οικογενειακούς θρύλους, οι πρόγονοι του Σεβτσένκο ήταν Κοζάκοι που συμμετείχαν στις εξεγέρσεις εναντίον της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας τον 16ο και 17ο αιώνα.

Ο μικρός Ταράς μεγάλωσε με ιστορίες του παππού του για λαϊκούς ήρωες και τους αγώνες τους για ελευθερία. Παράλληλα, όμως, έγινε μάρτυρας ξυλοδαρμών δουλοπαροίκων, συμπεριλαμβανομένου του παππού του επειδή δεν έδειξε τον κατάλληλο σεβασμό στον αφέντη του.

Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια ήταν πραγματικά άσχημα. Οι γονείς του πέθαναν μέσα σε δύο χρόνια (1823-1825), με αποτέλεσμα να μείνει ορφανός σε ηλικία 11 ετών.

Στάλθηκε να μελετήσει σε ένα διάκονο, ο οποίος, όμως, τον κακομεταχειριζόταν και δεν του επέτρεπε να εξασκήσει το ταλέντο του στη ζωγραφική.

Η απελευθέρωση, οι σπουδές στη ζωγραφική και το “Κομπζάρ”

Στα 14 του, ο Σεβτσένκο έγινε υπηρέτης του Πάβελ Ένγκελχαρντ, γιου του Βασίλι και κληρονόμου των κτημάτων του. Ο Ένγκελχαρντ διέκρινε την κλίση του Σεβτσένκο για τη συγγραφή και τη ζωγραφική και τον πήρε μαζί του στο Βίλνιους και την Αγία Πετρούπολη, την περίοδο 1829-1831.

Με τη βοήθεια του Ένγκελγκαρντ, ο Σεβτσένκο μαθήτευσε δίπλα σε έμπειρους ζωγράφους. Του άρεσε να ζωγραφίζει προσωπογραφίες και, στα 19 του χρόνια, έφτιαξε το πορτραίτο του αφέντη του.

Το 1838, απελευθερώθηκε από το καθεστώς της δουλοπαροικίας χάρη στην οικονομική αρωγή ανθρώπων που έβλεπαν τη χαρισματική καλλιτεχνική και συγγραφική του φύση.

Ένα χρόνο μετά, έγινε δεκτός στην Αυτοκρατορική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης. Έλαβε δύο φορές ασημένιο μετάλλιο για τους πίνακές του.

Το 1840, εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή. Ο τίτλος της ήταν “Κομπζάρ”, ονομασία για τους παραδοσιακούς οργανοπαίκτες στην Ουκρανία.

Πολλοί Κομπζάρ ήταν βετεράνοι, τυφλοί ή ανάπηροι Κοζάκοι που βίωναν την ανελευθερία και την καταπίεση από τους Ρώσους. Το “Κομπζάρ” αποτέλεσε όχι μόνο σημείο καμπής στη ζωή του Ουκρανού ποιητή, αλλά και ορόσημο για την ουκρανική γλώσσα και λογοτεχνία.

Ο Σεβτσένκο άντλησε έμπνευση από τις παραδόσεις της χώρας του, τα προσωπικά του βιώματα και ιστορίες απλών ανθρώπων.

Οραματίστηκε την εποχή που η χώρα του θα ήταν ένα ελεύθερο κυρίαρχο κράτος, όπου η ουκρανική γλώσσα, ο πολιτισμός και η ιστορία θα εκτιμούνταν ιδιαίτερα και οι άνθρωποι θα ήταν ευτυχισμένοι.

“Σώμα και ψυχή, είμαι γιος και αδερφός του δύστυχου έθνους μας“, έγραψε μεταξύ άλλων.

Τα ποιήματα που τον έστειλαν στην εξορία

To 1845, ο Σεβτσένκο επέστρεψε στην Ουκρανία. Εντάχθηκε στη μυστική οργάνωση “Αδελφότητα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου”, που επιθυμούσε την κατάργηση της δουλοπαροικίας και τη μετατροπή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας σε μια ομοσπονδία ελεύθερων και ισότιμων Σλάβων.

Ο Σεβτσένκο ήταν μεταξύ των πιο ριζοσπαστικών μελών της οργάνωσης. Το 1847, η αδελφότητα διαλύθηκε και τα μέλη της συνελήφθησαν.

Μια σειρά από ποιήματα του Σεβτσένκο θεωρήθηκαν ανατρεπτικά και προσβλητικά προς το πρόσωπο του Τσάρου Νικολάου Α’ και της οικογένειάς του.

Αμέσως στάλθηκε στην Αγία Πετρούπολη όπου παρέμεινε έγκλεστος. Καταδικάστηκε σε εξορία υπό τη μορφή υποχρεωτικής στρατολόγησης στο Όρενμπουργκ, πόλη στα Ουράλια Όρη.

Η οδηγία του Τσάρου ήταν αμείλικτη: “Υπό την αυστηρότερη επιτήρηση, με απαγόρευση της γραφής και της ζωγραφικής“. Ο Σεβτσένκο, όμως, αψήφησε την τσαρική απαγόρευση και έγραψε κρυφά μερικά λυρικά ποιήματα κατά τα πρώτα χρόνια της εξορίας του.

Συνελήφθη και εστάλη σε ένα σε ένα απομακρυσμένο φρούριο στην ανατολική ακτή της Κασπίας Θάλασσας. Εκεί πέρασε τα χειρότερα χρόνια της εξορίας του.

Η ταπεινωτική μεταχείριση που υπέστη σε συνδυασμό με τις κακουχίες της στρατιωτικής ζωής επιδείνωσαν την υγεία του. Το σώμα του ήταν ασθενές αλλά το πνεύμα του ασυμβίβαστο.

“Βασανίζομαι, υποφέρω, αλλά δεν μετανοώ“, είπε ο Σεφτσένκο την εποχή των πιο επίπονων δοκιμασιών του.

Το γράψιμο, η ζωγραφική και η ελπίδα να κερδίσει την ελευθερία του ήταν οι μόνες παρηγοριές του Ουκρανού ποιητή.

Το 1857, ο Τσάρος Νικόλαος Α’ είχε πεθάνει. Ύστερα από δέκα χρόνια στην εξορία, ο Σεβτσένκο αφέθηκε ελεύθερος χάρη στις επίμονες προσπάθειες των φίλων του.

Μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1861, συνέχισε να γράφει ποιήματα και να ζωγραφίζει όπως έκανε πάντοτε. Δεν πρόλαβε να ζήσει την κατάργηση της δουλοπαροικίας, την ίδια χρονιά, επί Τσάρου Αλεξάνδρου Β’.

Η υστεροφημία του Σεβτσένκο

Μνημεία προς τιμήν του Ταράς Σεβτσένκο υπάρχουν σε ολόκληρη την Ουκρανία. Αποτελεί τον εθνικό ποιητή της χώρας και η μορφή του απεικονίζεται σε ουκρανικά χαρτονομίσματα.

Η Εθνική Όπερα, το Εθνικό Πανεπιστήμιο του Κιέβου, μια κεντρική λεωφόρος στο Κίεβο, εγκαταστάσεις, δρόμοι και πλατείες φέρουν το όνομα του μεγάλου Ουκρανού ποιητή και ζωγράφου.

Από το 1964, υπάρχει ανδριάντας του στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ, ενώ, παράλληλα, αγάλματά του έχουν κατασκευαστεί σε χώρες όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Αργεντινή και το Ουζμπεκιστάν.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Youtube