Ταγματάρχης Πανταζής. Ηγήθηκε στην αντεπίθεση για την ανακατάληψη της Γκραμπάλας, αλλά χτυπήθηκε ο αδελφός του. Πως αντέδρασε

Η μάχη στο βουνό Γκραμπάλα βόρεια των Ιωαννίνων έχει μείνει στην ιστορία ως μία από τις πιο κρίσιμες αναμετρήσεις των πρώτων ημερών του ελληνοϊταλικού πολέμου, γνωστού και ως το “Έπος του ’40”.

Την ιστορία φωτίζει η Μηχανή του Χρόνου ανήμερα 28η Οκτωβρίου στις 21.00 στο COSMOTE HISTORY.

Ύστερα από σφοδρές μάχες σώμα με σώμα, οι Έλληνες κατόρθωσαν να ανακαταλάβουν το ύψωμα που είχε στρατηγική σημασία για τους Ιταλούς. Το έβλεπαν ως δίοδο προκειμένου να καταλάβουν τα Ιωάννινα μέσα σε τρεις ημέρες και, εν συνεχεία, να προχωρήσουν στο εσωτερικό της χώρας.

Τα σχέδια και οι προβλέψεις για ολοκληρωτική επικράτηση των ιταλικών στρατευμάτων σε λιγότερο από δύο εβδομάδες δεν αποδείχθηκαν απλώς υπεραισιόδοξες. Διαψεύστηκαν ολοκληρωτικά από τους Έλληνες στρατιώτες, που μπορεί να ήταν λιγότεροι από τους Ιταλούς, αλλά αποδείχθηκαν αποφασισμένοι να υπερασπιστούν μέχρι θανάτου την πατρίδα τους.

Ανάμεσα στους λιγότερο γνωστούς ήρωες του ’40 συγκαταλέγεται ο Ταγματάρχης Κωνσταντίνος Πανταζής, επικεφαλής της ανακατάληψης της Γκραμπάλας, διοικητής του 2ου Τάγματος του 15ου Συντάγματος Πεζικού.

Την ιστορία του ερεύνησε η “Μηχανή του Χρόνου” και θα την παρουσιάσει στο επετειακό επεισόδιο της 28ης Οκτωβρίου στο COSMOTE HISTORY με θέμα τη μάχη της Γκραμπάλας.

Γκραμπάλα, το σημαντικότερο ύψωμα του μετώπου

Όπως και την εποχή της μάχης, έτσι και σήμερα το όρος Γκραμπάλα είναι ένα γυμνό βουνό δίχως φυσική κάλυψη. Το γεγονός αυτό μπορεί να περνάει απαρατήρητο εν καιρώ ειρήνης, όχι όμως και εν καιρώ πολέμου.

Η ομώνυμη κορυφή του φτάνει τα 1201 μέτρα, ενώ νοτιότερά του βρίσκεται η κορυφή Ψηλορράχη, ύψους 1090 μέτρων. Αναμεσά τους υπάρχει ένα πλάτωμα που στις περιγραφές της μάχης ονομάζεται “νότιο ύψωμα”. Αυτό αποδείχτηκε το πιο αδύναμο σημείο της άμυνας , καθώς από εκεί εισεβαλλαν δυο φορές οι Ιταλοί μαζί με Αλβανούς εθελοντές.

Σε αντίθεση με άλλα κρίσιμης σημασίας μέρη, οι εργασίες οχύρωσης στην Γκραμπάλα καθυστέρησαν να ξεκινήσουν, επειδή δεν συμπεριλήφθηκε στις τοποθεσίες που έπρεπε να οχυρωθούν όταν διαφάνηκε η ιταλική επίθεση. Αμυντικά έργα έγιναν κυρίως γύρω από το Καλπάκι, όπου διεξήχθη η γνωστή μάχη Ελαίας- Καλαμά.

Η “Μηχανή του Χρόνου” αναζήτησε τα σημαντικά πρόσωπα της ιστορίας και συνομίλησε με τον ανιψιό του Κωνσταντίνου Πανταζή. Έχειτο ίδιο όνομα με τον θείο του και είναι αρχιτέκτονας. Μας περιέγραψε τόσο τη “φυσιογνωμία” του βουνού όσο και την άποψη του θείου του για τη σημασία και την οχύρωσή του:

“Για τον θείο μου, το ύψωμα της Γκραμπάλας ήταν μία από τις σημαντικότερες οχυρωματικές θέσεις, από την άποψη της αντιμετώπισης του εχθρού που θα ερχόταν μέσα από την δίοδο του Καλπακίου.

Το ύψωμα είχε την εποπτεία όλης της περιοχής, αλλά οχυρωματικά ήταν ελλιπέστατο. Για τον θείο μου, ήταν βασική αρχή να μην μετακινηθεί το στράτευμα από την θέση αυτή. Δεν υπήρχαν οχυρωματικά έργα όπως αυτά στο Ρούπελ. Ήταν ένα βουνό με λίγα ορύγματα και εκτεθειμένο στις αεροπορικές επιδρομές“.

Όπως αναφέρει ο Κωνσταντίνος Πανταζής στο εξαντλημένο βιβλίο του “Τα δύο “ΟΧΙ”“, οι Έλληνες στην Γκραμπάλα, όπως και στην Ψηλοράχη, καλύπτονταν σε χαρακώματα “γονυπετώς βάλλοντος” κι όχι σε πολυβολεία, όπως είχαν δημιουργηθεί σε θέσεις γύρω από το Καλπάκι.

“Να μη ζήσετε εσείς τέτοια πράγματα”

Στις 2 Νοεμβρίου, το ύψωμα Γκραμπάλα καταλήφθηκε από τους Ιταλούς και τους Αλβανούς εθελοντές που πολεμούσαν στο πλευρό τους. Τα ελληνικά στρατεύματα προσπάθησαν να εξαπολύσουν επίθεση τα μεσάνυχτα της 3ης Νοεμβρίου, αλλά το σχέδιό τους ματαιώθηκε λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών.

Η αντεπίθεση έγινε τα ξημερώματα. Ο Πανταζής έδωσε το σύνθημα: “Εμπρός δια λόγχης“.

“Είχε πίστη σε αυτό που έκανε για την ελευθερία της πατρίδας, και ήθελε όλοι να έχουν ευψυχία. Από τον τελευταίο στρατιώτη μέχρι τον διοικητή. Εκεί στηρίχθηκε όλος ο αγώνας“, λέει ο ανιψιός του, Κωνσταντίνος Πανταζής.

“Ο Πανταζής ήταν ένας αξιωματικός παλιάς κοπής που ήθελε να έχει την εποπτεία και τον έλεγχο των επιχειρήσεων που κατηύθυνε. Ο πατέρας μου έλεγε ότι πάντοτε ήταν στην πρώτη γραμμή των επιθέσεων.

Και στις δύο αντεπιθέσεις που έκανε για την ανακατάληψη της Γκραμπάλας, αντέδρασε πάρα πολύ γρήγορα. Τα αντανακλαστικά του ήταν σχεδόν ακαριαία και με επιτυχία“, ανέφερε στη “ΜτΧ” ο Παναγιώτης Τσαμάτος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ο πατέρας του, Χρήστος Τσαμάτος, πολέμησε στο ύψωμα υπό τις διαταγές του Πανταζή.

Οι μνήμες από τις δραματικές εκείνες μέρες δεν έσβησαν ποτέ. Ήταν τόσο επώδυνες που ο Χρήστος Τσαμάτος δεν ήθελε καν να τις συζητήσει με το γιο του: “Έκλεινε πάντα την κουβέντα του με τη φράση “να μη ζήσετε εσείς τέτοια πράγματα που συνέβησαν εκεί επάνω”.

“Όλοι είμαστε στο καθήκον”

Σε μία από τις διμοιρίες που έλαβαν μέρος στη μάχη της Γκραμπάλας ήταν και ο λοχίας αδερφός του Κωνσταντίνου Πανταζή, Απόστολος. Χτυπήθηκε  στα πόδια από χειροβομβίδα και τραυματίστηκε στη τελική μάχη της 7ης προς 8η Νοεμβρίου.

Όταν ο Κωνσταντίνος Πανταζής συνέταξε αναφορά για τα συμβάντα, ανέφερε νεκρούς και τραυματίες με το όνομά τους, αλλά δεν επεσήμανε ότι ανάμεσα στα θύματα ήταν και ο αδερφός του. Μετά τον πόλεμο τα ανίψια του, τον ρώτησαν γιατί δεν το έγραψε, και αυτός απάντησε:

“Όλοι είμασταν στο καθήκον, όλοι είμασταν στη μάχη κατά του εχθρού“.

Πράγματι στο βιβλίο του “Τα δύο ΟΧΙ”, εκδόσεις Δωδώνη, ο Πανταζής περιέγραψε τον Απόστολο Πανταζή, όχι με την ιδιότητα του αδερφού, αλλά με εκείνη του λοχία:

“Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Γουρζής Τηλέμαχος με τον λοχίαν Πανταζήν Απόστολον, την στιγμήν που επικεφαλής της διμοιρίας των ανήρχοντο εις το ύψωμα και ανέτρεπον τους Ιταλούς, τραυματίζονται βαρέως από χειροβομβίδας. Ο πρώτος εις την δεξιάν χείρα και τον δεξιόν οφθαλμόν – που τον έχασε – και ο δεύτερος εις τους δύο πόδας, από πολλαπλά τραύματα“.

Την εξήγηση δίνει ο ανιψιός του Κων. Πανταζής: “Τότε κυριαρχούσε αυτή η αντίληψη, είχαν στον νου τους την απελευθέρωση και το διώξιμο των Ιταλών για την κατοχύρωση της ελευθερίας της χώρας. Αυτό τον ενδιέφερε πρωτίστως. Όλοι ήταν ίδιοι στο καθήκον, από τον μεγάλο μέχρι τον μικρό“.

Ο Κωνσταντίνος Πανταζής ήταν ένας άνθρωπος που μεγάλωσε μέσα στους πολέμους. Γεννημένος το 1895, στο χωριό Παρδαλίτσα του σημερινού Δήμου Δωδώνης, έδωσε το “παρών” ως εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους και, ειδικότερα, στις μάχες για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο συμμετείχε ως έφεδρος αξιωματικός, πήγε στην Μικρά Ασία το 1921-22, ενώ δεν έλειψε ούτε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κράτησε ελεύθερη την Γκραμπάλα στο Ζαγόρι, διασφάλισε τα νώτα της ελληνικής αμυντικής γραμμής του Κατσιμήτρου και τραυματίστηκε το 1941. Ένα χρόνο μετά, τον συνέλαβαν οι Γερμανοί, τον παρέδωσαν στους Ιταλούς που είχε νικήσει και εστάλη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη βόρεια Ιταλία.

Το 1944, κατάφερε και απέδρασε μαζί με άλλους αξιωματικούς και έφτασαν στη Ρώμη, όπου αντάμωσαν τα συμμαχικά στρατεύματα. Mετέβη στο Κάϊρο και από εκεί το αρχηγείο του αγγλικού στρατού τον έστειλε στην Ελλάδα, στις ένοπλες ομάδες του Ζέρβα. Συνέχισε να πολεμάει μέχρι την απελευθέρωση.

“Αυτός ο άνθρωπος δεν είχε προλάβει να ζήσει βιώματα, ούτε στην παιδική του ηλικία, ούτε στην εφηβική του ηλικία. Ήταν πολεμιστής, μπαρουτοκαπνισμένος από 15 χρόνων“.

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: © Μηχανή του Χρόνου