Τα χειρουργικά εργαλεία στην Πομπηία δείχνουν ότι κάθε σπίτι είχε και ιατρείο! Από τι υλικά ήταν φτιαγμένες οι λαβίδες, τα νυστέρια και οι διαστολείς. Ποια ήταν τα πιο συνηθισμένα χειρουργεία

Του Γεώργιου Νικ. Σχορετσανίτη από τα  24 Γράμματα

Στις 24 Αυγούστου 79 μ.Χ., ο Βεζούβιος εξερράγη, θάβοντας την πόλη της Πομπηίας με μια κρούστα ηφαιστειακής τέφρας. Για τους επόμενους 17 αιώνες η πόλη θα παραμείνει χαμένη, ξεχασμένη, διατηρημένη και σφραγισμένη σε μια άκρη του χρόνου.

Από τις ανασκαφές που άρχισαν το 1748, η Πομπηία αποκαλύφθηκε σταδιακά, δρόμο με δρόμο, κτίριο με κτίριο, δωμάτιο με δωμάτιο, παρέχοντας μπροστά μας την απαράμιλλη καταγραφή της ζωής στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα διαθέσιμα σχετικά αρχεία λένε ότι ο επικεφαλής του νοικοκυριού ήταν συνήθως υπεύθυνος για τη σωματική υγεία της οικογένειάς του και ως εκ τούτου, θα έπρεπε να έχει στη διάθεσή του το δικό του σύνολο χειρουργικών εργαλείων ή έστω κάποια από αυτά.

Τα χειρουργικά εργαλεία της εποχής, συνήθως αποτελούνταν από συλληπτικές λαβίδες, νυστέρια, μητροσκόπιο και διαστολέα και κάποια άγκιστρα. Το ‘σπίτι του χειρουργού’, που ονομάστηκε έτσι λόγω των υλικών που βρέθηκαν εκεί, είχε μια από τις καλύτερες συλλογές χειρουργικών εργαλείων που βρέθηκαν. Είδη όπως λαβίδες οστών, διαστολείς, χειρουργικά ψαλίδια και άγκιστρα ήταν τυπικά παραδείγματα των εργαλείων που είχε στη διάθεσή του ένας ‘χειρουργός’ στην αρχαιότητα.

Λαβίδες και τρυπανισμοί

Σήμερα θεωρούμε ότι οι πάσης φύσεως οστεολαβίδες χρησιμοποιούνταν για τα κατάγματα των οστών ώστε να φέρουν τα δύο άκρα στη θέση τους, καθώς και για την εξαγωγή των οδόντων. Λαβίδες οστών χρησιμοποιήθηκαν επίσης για την αφαίρεση κομματιών του οστού μετά τη διάνοιξη του κρανίου. Σε δύο κρανία που ανακαλύφτηκαν στην Πομπηία, δείχνουν να είχαν πραγματοποιηθεί τρυπανισμοί, μια επέμβαση η οποία συχνά γινόταν για να ανακουφίσει από την πίεση ή να απελευθερώσει από τα κακά πνεύματα. Τα κρανία όταν βρέθηκαν είχαν ήδη επουλωθεί, γεγονός που υποδεικνύει ότι οι ασθενείς επέζησαν της ‘χειρουργικής επέμβασης’ που είχε γίνει.

Οι κολπικοί και πρωκτικοί διαστολείς φτιαγμένοι από χαλκό, διαπιστώθηκε ότι δεν παρουσίασαν τον ίδιο βαθμό καταστροφής, όπως κάποια πιο λεπτεπίλεπτα όργανα.

Ψαλίδια και όργανα με διπλό άκρο για τον έλεγχο της αιμορραγίας

Τα χειρουργικά ψαλίδια χρησιμοποιούνταν κυρίως για την κοπή των μαλλιών, κατάσταση η οποία αντιμετωπιζόταν ως ‘χειρουργική’ και ίσως θεραπευτική διαδικασία. Πιθανόν οι αρχαίοι να μην μπορούσαν να δημιουργήσουν ψαλίδια με απότομες και κοφτερές άκρες κατάλληλες για χειρουργικές επεμβάσεις, κι έτσι υπάρχουν λίγες αναφορές για τη χρήση των ψαλιδιών στην κοπή ή διατομή ιστού. Πολλά κοφτερά και αμβλέα άγκιστρα βρέθηκαν και εξυπηρετούσαν πιθανώς παρόμοιους σκοπούς, όπως και στις μέρες μας για έλξη ιστών.

Πολλά όργανα είχαν διπλό άκρο, διευκολύνοντας έτσι τον χειρουργό κυρίως στο θέμα της ταχύτητας δεδομένου ότι ο χρόνος ήταν ουσιώδης παράμετρος ειδικά σε περίπτωση κατακλυσμιαίας αιμορραγίας. Αυτή η συλλογή των χειρουργικών εργαλείων είναι τυπική της χειρουργικής πρακτικής για σχεδόν μια χιλιετία. Αλλά στην πραγματικότητα, όσο και φαίνεται περίεργο, η τεχνολογία ορισμένων εργαλείων δεν μεταβλήθηκε σημαντικά μέχρι τον εικοστό αιώνα. Τα χειρουργικά εργαλεία που βρέθηκαν στο σπίτι του χειρουργού εκίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.

Οι πλουσιότεροι πολίτες της Πομπηίας, φαίνεται πως είχαν πρόσβαση σε εκπληκτικά εξελιγμένη, για την εποχή τους πάντοτε, ιατρική φροντίδα.

Στην πραγματικότητα, οι Ρωμαίοι είχαν αρχίσει να μαθαίνουν την Ιατρική αιώνες νωρίτερα, γύρω από το τέλος του τρίτου αιώνα π.Χ., όταν ήρθε στη Ρώμη ο πρώτος Έλληνας γιατρός.

Αρχικά πάντως η εξάσκηση της ιατρικής ήταν απλή. Οι ιατρικές μέθοδοι στηρίζονταν στη δοκιμή και το λάθος, με αποτέλεσμα ο καθένας μπορούσε να αναγορεύσει γιατρό τον εαυτό του. Πολλοί γιατροί ήταν σκλάβοι, και ως εκ τούτου το όποιο επάγγελμα ασκούσαν δεν απολάμβανε μεγάλης και ιδιαίτερης φήμης.

Ωστόσο, οι πειραματικές αυτές μέθοδοι των γιατρών βελτιώθηκαν με την πάροδο των ετών, οι επιτυχίες καταγράφηκαν και μεταβιβάζονταν στις επόμενες γενιές. Οι Ρωμαίοι γιατροί άρχισαν να μελετούν τα έργα του Ιπποκράτη και από την εποχή του Αυγούστου, οι Ρωμαίοι είχαν αποκτήσει τη συνήθεια να γράφουν τα δικά τους ιατρικά κείμενα.

Χρησιμοποιούσαν μεγάλη ποικιλία φαρμακευτικών φυτών, συμπεριλαμβανο-μένης της μορφίνης την οποία έπαιρναν από τις παπαρούνες οπίου με σκοπό την ανακούφιση του πόνου. Έφτιαχναν προθέσεις για να αντικαταστήσουν τα χαμένα άκρα, προσπαθούσαν να διορθώσουν τα κατάγματα των οστών και εκτελούσαν αρκετές απλές χειρουργικές επεμβάσεις.

Μία δημοφιλής επέμβαση ήταν ο τρυπανισμός του κρανίου του ασθενούς για ανακούφιση της ‘ψυχολογικής πίεσης’, ενώ ακόμα και κάποιες προσπάθειες για αισθητική χειρουργική ελάμβαναν χώρα ειδικά σε πλούσιους.

Τα ρωμαϊκά χειρουργικά εργαλεία ήταν εντυπωσιακά παρόμοια με τα σύγχρονα, και χρησιμοποιούνταν σχεδόν για τους ίδιους σκοπούς. Υπήρχαν νυστέρια από χάλυβα ή χαλκό για να κάνουν χειρουργικές τομές, αμβλέα άγκιστρα και μύλες για διερεύνηση ιστών ή κηρία ιστών, αιχμηρά άγκιστρα για απομάκρυνση ιστών, λαβίδες για απομάκρυνση μικρών κομματιών των οστών, καθώς και κατάλληλα πριόνια διατομής των οστών για το βαρύ και απάνθρωπο έργο της εκτέλεσης των ακρωτηριασμών.

• Όλες οι φωτογραφίες είναι από το  Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης

Διαβάστε: Γιατί οι γυναίκες προτιμούσαν τους παραμυθάδες στα προϊστορικά χρόνια; Επιστημονική έρευνα δείχνει ότι όσοι έλεγαν ωραίες ιστορίες είχαν περισσότερες πιθανότητες να βρουν σύντροφο από ότι οι κυνηγοί

Διαβάστε: Οι αχώριστοι εραστές του Valdaro έμειναν αγκαλιασμένοι για 6.000 χρόνια! Βρέθηκαν στην πόλη που εξορίστηκε ο Ρωμαίος και έμαθε τον θάνατο της Ιουλιέτας