Κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου ο Πειραιάς ξυπνά με μια όψη αλλιώτικη, αφού γίνεται στο λιμάνι του η Τελετή Καταδύσεως του Τιμίου Σταυρού (Θεοφάνεια), με την οποία καθαγιάζονται τα ύδατα, ένα γεγονός που ενδιαφέρει όλο το ναυτικό κόσμο της χώρας.
Η λαμπρότερη ίσως ναυτική εορτή λαμβάνει χώρα δικαιωματικά στη ναυτική πρωτεύουσα της Ελλάδας, στον Πειραιά. Βέβαια με το πέρασμα των δεκαετιών η γιορτή σταδιακά έχασε την λάμψη που αρχικά είχε.
Σε παλαιότερες εποχές, όλη η πόλη ήταν σημαιοστόλιστη και όχι μόνο το λιμάνι. Ο σιδηρόδρομος δεν προλάβαινε από το πρωί να μεταφέρει διαρκώς κόσμο, με όλα του τα βαγόνια ασφυκτικά γεμάτα. Στην βασιλική προκυμαία που βρισκόταν μπροστά από το Δημαρχείο Πειραιώς (το παλαιό Ρολόι) είχε στηθεί όχι μία, αλλά τρεις εξέδρες στολισμένες με στέφανα μυρτιάς και σημαίες.
Η πρώτη ήταν για τους επισήμους και τον κλήρο, η δεύτερη για τους προσκεκλημένους και η τρίτη για τα Προεδρεία όλων των Πειραϊκών Σωματείων και Συλλόγων του Πειραιά, που η Δημοτική Αρχή ιστορικά πάντα έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς η δημοτική εξουσία άλλαζε, αλλά οι σύλλογοι της πόλης πάντα εκπροσωπούσαν επάξια τα μέλη τους και την ιστορία της πόλης.
Ναυτοπρόσκοποι αποδίδουν τιμές
Τα τιμητικά αγήματα ήταν τρία και αποτελούνταν πάντοτε από ένα Τάγμα Ευζώνων, ένα ναυτών και ένα προσκόπων του Πειραιά.
Ο κόσμος δεν συγκεντρώνονταν μόνο κατά μήκος της παραλίας, αλλά γέμιζε και κάθε είδους πλεούμενου, μεγάλα και μικρά ιστιοφόρα, επιβατικά ατμόπλοια και κάθε λογής βάρκες. Η πομπή εξερχόμενη πάντοτε από τον Μητροπολιτικό ναό της Αγίας Τριάδας, κατευθύνονταν στην πρώτη εξέδρα. Το τι επακολουθούσε την στιγμή της καταδύσεως, είναι αδύνατον σήμερα να το φανταστεί κάποιος. Όλες οι σειρήνες της πόλης και των πλοίων, οι καμπάνες των εκκλησιών και τα επάκτια πυροβολεία του Πειραιά απέδιδαν χαιρετισμούς. Κι όταν λέμε επάκτια πυροβολεία, αυτά ήταν πολλά! Στον Άγιο Βασίλειο, στην Ψυττάλεια, στην Ηετιώνεια, στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Στρατιωτικά αεροπλάνα πετούσαν πάντα την στιγμή εκείνη πάνω από την πόλη, διαγράφοντας κύκλους.
Δεν ήταν σπάνια και τα ατυχήματα που συνέβαιναν, καθώς πολύς ήταν ο κόσμος που βούταγε για να πιάσει πρώτος τον Σταυρό. Πλησίαζαν λοιπόν τόσοι πολλοί με τις βάρκες για να βρίσκονται πιο κοντά στην εξέδρα, που στην κυριολεξία ο Σταυρός δεν προλάβαινε να αγγίξει την θάλασσα!
Γι΄ αυτό και ένα από τα πρώτα μέτρα που έλαβε τότε το Λιμεναρχείο Πειραιώς, ήταν να απαγορεύσει την ανέλκυση του Σταυρού από πολίτες, αν πρώτα για αυτούς δεν υπήρχαν προηγούμενες συστάσεις από Σωματεία, συλλόγους κ.ο.κ.
Ό,τι ακριβώς γινόταν μπροστά από το Ρολόι, γινόταν και στις άλλες εκκλησίες του Πειραιά, αφού οι περισσότερες ήταν και είναι παραθαλάσσιες πλην λίγων εξαιρέσεων.
Κι επειδή ο κόσμος τότε στον Πειραιά, ζούσε στις συνοικίες καταγωγής του, κάθε εκκλησία τηρούσε κατά κάποιον τρόπο και τα δικά της έθιμα την ημέρα εκείνη. Οι Σπετσιώτες για παράδειγμα συνήθιζαν κάποτε να βαπτίζουν τον Σταυρό πρώτα σε ένα πηγάδι, πριν τον πάνε στην Ντάπια! Το ίδιο έκαναν και οι Υδραίοι και πολλοί άλλοι νησιώτες. Όσο πιο αντίξοες ήταν οι συνθήκες τόσο περισσότεροι ήταν και οι υποψήφιοι βουτηχτές, δείχνοντας έτσι τη γενναιότητα και τη ναυτοσύνη του τόπου καταγωγής τους!
Πέντε βουτηχτές η Αγία Όλγα στο Ρώσικο Νοσοκομείο; Δέκα οι υποψήφιοι τουλάχιστον στον Άγιο Νικόλαο!
Ακόμα όμως κι εκείνες που δεν ήταν παραθαλάσσιες έβρισκαν τον τρόπο για την Τελετή Καταδύσεως, όπως ο ναός του Προφήτη Ηλία στη συνοικία των Κρητικών, που κατέβαινε στην Πλατεία Αλεξάνδρας. Μήπως θα μπορούσαν οι Κρητικοί να μείνουν πίσω;
Επίσης, όλα τα πλεούμενα έπρεπε την ημέρα εκείνη να βρίσκονται στο λιμάνι για να αποδώσουν τιμές, εκτός μόνο από αυτά που ταξίδευαν πολύ μακριά! Μόνο αυτά ήταν δικαιολογημένα…
Τα ακόμη πιο παλιά χρόνια, όταν τα πλοία ήταν ιστιοφόρα δεν ταξίδευαν αν πρώτα τα νερά δεν είχαν αγιασθεί. Τότε βέβαια, οι ναυτικοί συνήθιζαν να δένουν τα καΐκια τους ή να τα τραβάνε σε ταρσανάδες και επισκευές, αφού το να ταξιδεύει κάποιος από τα Νικολοβάρβαρα μέχρι τα Θεοφάνεια ήταν καθαρή αποκοτιά!
Θεοφάνεια μπροστά από το παλιό Ρολόι (Φωτογραφία Γαζιάδης, 1910)
Όλοι πίστευαν μετά βεβαιότητας, πως αν τα νερά δεν αγιασθούν πρώτα, συμφορές μεγάλες θα βρουν τον καραβοκύρη. Έπρεπε πρώτα να φτάσουν τα Θεοφάνεια, να “φωτιστούν” τα νερά, ώστε να μην γίνονται φουρτούνες και δυστυχήματα. Δυστυχώς τα χρόνια πέρασαν και έφτασε κάποτε εποχή (δεκαετία του ’80), όπου ο Σταυρός δένεται με μια κορδελίστα και ανασύρεται από το χέρι του Αρχιεπισκόπου, χωρίς κανείς να κάνει τον κόπο να βραχεί, ακόμα και στην λιακάδα!
Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια όλο και κάποιοι τολμηροί εμφανίστηκαν ξανά να μας θυμίζουν την εποχή του παλιού Πειραιά, την ναυτικής πρωτεύουσας της Ελλάδας.
Δείτε φιλμ του 1955 με βασιλείς, πρίγκιπες και την στρατιωτική μπάντα στην προκυμαία του Πειραιά . Πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Παπάγος. Παρίστανται ο Βασιλιάς Παύλος, ο Πρίγκιπας Γεώργιος με την Πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη:
Αρχική φωτογραφία: τα Θεοφάνεια, στις 6 Ιανουαρίου 1975, στο Μικρολίμανο. Από την σελίδα του Pireorama Istorias.
Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Θεοφάνεια. Η πρώτη ελληνίδα που βούτηξε στα παγωμένα νερά του Κεράτιου Κόλπου στην Κωνσταντινούπολη. Η Σταυρούλα Παναγιωτίδου μιλάει στην «ΜτΧ» για την αξέχαστη εμπειρία της 
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ