Οι δίκες – παρωδία που οδήγησαν στον απαγχονισμό επιφανών Ποντίων από τον Κεμάλ. Τα “Δικαστήρια της Αμάσειας”, όπου αποφασίστηκε ο απαγχονισμός 500 ποντίων χωρίς κανένα στοιχείο

Τα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» αποτέλεσαν μια εφιαλτική σελίδα στη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού. Το 1920 οι Νεότουρκοι είχαν επιφέρει αρκετά τραύματα στο «σώμα» των Ποντίων.

Ήξεραν ότι ήταν καιρός να χτυπήσουν την κεφαλή. Υπό τον μανδύα της νομιμοφάνειας, οδήγησαν σε στημένες δίκες εκατοντάδες αθώους ιερείς, πολιτικούς, επιχειρηματίες. Τους κρέμασαν και έφθασαν στο σημείο να απαγχονίσουν ακόμη και το πτώμα ενός ιεράρχη που είχε ήδη πεθάνει στη φυλακή.

Η μαζική και μεθοδική εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου είχε ήδη ξεκινήσει από το 1914. Ήταν μέρος του σχεδίου «εκκαθάρισης θυλάκων μη τουρκικών πληθυσμών που είχαν συγκεντρωθεί σε στρατηγικά σημεία» και είχε την αμέριστη στήριξη των Γερμανών. Πορείες θανάτου, εκτοπίσεις στα έγκατα της Μικράς Ασίας, βασανιστήρια, αλλά και απροκάλυπτες δολοφονίες ήταν οι πάγιες πρακτικές.

Για περισσότερο από μια πενταετία, ο ελληνισμός του Πόντου δεινοπαθούσε. Παρά τους διωγμούς και τη βαναυσότητα των Τούρκων, η εθνική τους συνείδηση παρέμενε ακμαία.

Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες ήταν συσπειρωμένες και διέθεταν εκπροσώπους που τους ανύψωναν το ηθικό και τους υπενθύμιζαν τις ρίζες τους.

Επρόκειτο για ιερωμένους, επιχειρηματίες και πολιτικούς. Ήταν επιφανείς πολίτες με κύρος και αξιώματα, αναγνωρίσιμοι και αγαπητοί στην τοπική κοινωνία. Οι Τούρκοι ενοχλούνταν από την επιρροή που ασκούσαν στις χριστιανικές κοινότητες. Δεν μπορούσαν όμως να τους καθαιρέσουν ή να τους εκτοπίσουν όπως έκαναν με το λαό. Φοβούνταν τόσο την αντίδραση των ντόπιων, όσο και το ξέσπασμα εντάσεων σε διεθνές επίπεδο.

Ο μόνος τρόπος να εξοντώσουν τους επιφανείς Ποντίους χωρίς να προκληθούν αντιδράσεις, ήταν μέσω της νόμιμης οδού. Έτσι, το 1919, «γεννήθηκε» η ιδέα των Δικαστηρίων Ανεξαρτησίας της Αμάσειας.

Δικαστήρια Ανεξαρτησίας

Οι κεμαλικοί εθνικιστές, με την υποστήριξη του Κεμάλ, οργάνωσαν ειδικά δικαστήρια, ενώπιον των οποίων θα καλούνταν να λογοδοτήσουν εκατοντάδες εξέχουσες προσωπικότητες του Πόντου. Η ονομασία που τους δόθηκε ήταν “Δικαστήρια Ανεξαρτησίας”. Η λέξη “ανεξαρτησία” αποτελούσε συχνό μοτίβο του κινήματος των Νεότουρκων, καθώς αντικατόπτριζε τη βασική ιδεολογική τους γραμμή. Στόχος του κινήματος ήταν η πλήρης ανεξαρτησία του τουρκικού έθνους, η οποία θα επερχόταν μόνο με την πλήρη εκκαθάρισή του από κάθε ξένο και αλλόθρησκο στοιχείο.

Τα δικαστήρια συστάθηκαν στην Αμάσεια, μία από τις τότε μητροπόλεις του Πόντου, και τέθηκαν σε λειτουργία το καλοκαίρι του 1921. Οι συλλήψεις των ελληνορθόδοξων “εχθρών του καθεστώτος” είχαν ήδη ξεκινήσει από τα τέλη του 1920.

Οι κατηγορίες ήταν απλώς προσχήματα. Απτές αποδείξεις δεν υπήρχαν, μόνο ισχυρισμοί και αμφίβολες μαρτυρίες.

Διαβάστε ακόμα: Ο Έλληνας γίγαντας είχε ύψος 2,37 μέτρα και ήταν Πόντιος. Φωτογραφήθηκε μαζί με τον σωτήρα του, έμπορο Σερμελή, που αργότερα κρέμασαν οι Τούρκοι

Οι περισσότεροι κατηγορήθηκαν ότι βοηθούσαν συστηματικά τον ρωσικό στρατό στον πρόσφατο ρωσοτουρκικό πόλεμο. Σε άλλους απαγγέλθηκαν κατηγορίες περί οργάνωσης του κινήματος αυτοδιάθεσης του Πόντου, υποκινώντας μια επικείμενη εξέγερση. Σύσσωμη η ηγεσία της ποδοσφαιρικής ομάδας “Πόντος Μερζιφούντας” οδηγήθηκε σε δίκη γιατί τα γαλανόλευκα χρώματα του συλλόγου σε συνδυασμό με το γράμμα “Π” στη φανέλα, προσέβαλλαν τους κεμαλικούς και υποκινούσαν αντεθνικές αντιλήψεις.

Μετριοπαθείς πολιτικοί που ήταν αγαπητοί ακόμα και στους μουσουλμάνους κατοίκους συνελήφθησαν.

Οι δίκες στην Αμάσεια ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 1921. Πρόεδρος τέθηκε ο Εμίν Μπέης Γκαωετσιόγλου, εισαγγελέας από την Σαμψούντα. Οι κατηγορούμενοι δεν είχαν το δικαίωμα της υπεράσπισης. Άλλωστε, η έκβαση ήταν προδιαγεγραμμένη. Καταδικάστηκαν σε θάνατο δι’ απαγχονισμού ως εχθροί του καθεστώτος.

Οι εκτελέσεις έγιναν άμεσα. Η επίσημη λίστα που δημοσιεύτηκε στον τύπο της εποχής ανέφερε 155 ονόματα Ποντίων που εκτελέστηκαν στην κεντρική πλατεία της Αμάσειας από τις 20 Αυγούστου έως τις 21 Σεπτεμβρίου. Υπολογίζεται ότι ο πραγματικός αριθμός πλησίαζε τα 500 άτομα. Μεταξύ των ανθρώπων που οδηγήθηκαν στην αγχόνη βρίσκονταν ιερωμένοι, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες, αλλά και καθηγητές, χαμηλόβαθμοι κληρικοί, έμποροι, που γνώριζαν την ευρεία αποδοχή της τοπικής τους κοινότητας.

Ενδεικτικό της μανίας των Τούρκων ήταν το περιστατικό της εκτέλεσης του επισκόπου Ζήλωνα Ευθυμίου. Παρόλο που ο κληρικός είχε πεθάνει από τύφο μέσα στη φυλακή, πήραν το άψυχο σώμα του και το κρέμασαν πλάι στα υπόλοιπα.

Παρότι ένας από τους βασικούς λόγους που επιλέχθηκε η Αμάσεια ήταν το γεγονός ότι βρισκόταν μακριά από τα προξενεία των δυτικών χωρών, οι δίκες δεν πέρασαν απαρατήρητες στην Ευρώπη. Οι θηριωδίες των Τούρκων προκάλεσαν διεθνή κατακραυγή. Σημειώθηκαν διαμαρτυρίες σε Ελλάδα, Αγγλία, Γαλλία και στην Ιταλία. Το ζήτημα έφτασε μέχρι το Αμερικανικό Κογκρέσο, όπου στις 22 Δεκεμβρίου 1922 ο γερουσιαστής Γουίλιαμ Κινγκ εκφώνησε έναν πύρινο λόγο. 

«Αν οι δυνάμεις εκτός Τουρκίας δε λάβουν ορισμένα μέτρα για να συγκρατήσουν τα ματωμένα χέρια του Μουσταφά Κεμάλ, φαίνεται ότι δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας για αυτούς τους δυστυχείς ανθρώπους. Το μόνο τους παράπτωμα είναι ότι είναι Χριστιανοί που προσπάθησαν να δώσουν στην Τουρκία έναν πολιτισμό που θα εξύψωνε τους Οθωμανούς σε ένα υψηλότερο επίπεδο, όπου ίσως θα μπορούσαν να ταιριάξουν με τα πολιτισμένα και προοδευτικά έθνη του κόσμου», ανέφερε μεταξύ άλλων στον πρόλογό του.

Οι διεθνείς αντιδράσεις ωστόσο, έμειναν μόνο στα λόγια. Εν τέλει, ο σκοπός των Τούρκων είχε επιτευχθεί. Ο Ποντιακός Ελληνισμός ήταν πλέον αποδεκατισμένος, πλήρως αποδυναμωμένος, τρομοκρατημένος και ακέφαλος.

Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου επισφραγίστηκε με τη Μικρασιατική Καταστροφή έναν χρόνο αργότερα. Όσοι επέζησαν των διωγμών, ξεριζώθηκαν για πάντα από τα σπίτια τους, με την ανταλλαγή πληθυσμών και την υπογραφή της «Συνθήκης της Λωζάνης» το 1923.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Πώς σχεδιάστηκε και από ποιους η ποντιακή γενοκτονία. Τι στάση κράτησαν οι μεγάλες δυνάμεις στους πρώτους εκτοπισμούς των Ελλήνων και οι λόγοι που οδήγησαν στην τουρκογερμανική συμμαχία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο