Τα ψηφιδωτά και οι αγιογραφίες της Αγίας Σοφίας που ετοιμάζονται να “εξαφανίσουν” οι Τούρκοι. Είχαν καλυφθεί με ασβέστη στο παρελθόν και αποκαλύφθηκαν όταν έγινε μουσείο

Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως ορθόδοξου ναού, η διακόσμηση ήταν ανεικονική. Στο εσωτερικό υπήρχαν μόνο παραστάσεις φυλλωμάτων και γεωμετρικά σχέδια πάνω σε χρυσό φόντο. Με το πέρασμα των χρόνων όμως, πλήθος εκπληκτικών ψηφιδωτών και μοναδικών αγιογραφιών κοσμούσαν το ναό.

Την περίοδο των Σταυροφοριών και μετέπειτα με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, το 1453,  πραγματοποιήθηκαν σημαντικές καταστροφές. Οι περισσότερες αγιογραφίες ασβεστώθηκαν, καθώς η ισλαμική θρησκεία θεωρεί την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος βλασφημία. Το 1934, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ μετέτρεψε το ισλαμικό τέμενος σε μουσείο και ξεκίνησαν οι προσπάθειες επισκευής και ανάδειξης του εσωτερικού διάκοσμου.

Τα νεώτερα χρόνια αποκαλύφθηκαν σημαντικές αγιογραφίες και ψηφιδωτές αναπαραστάσεις και χρειάστηκαν αρκετές προσπάθειες των ειδικών για να συντηρηθούν. Τώρα απειλούνται με “απόσυρση” εφόσον ισχύσει η μετατροπή του μνημείου σε τζαμί. Οι πιο σημαντικές απεικονίσεις είναι οι παρακάτω:

Η παράσταση της Δεήσεως

Η περίφημη ψηφιδωτή εικόνα της Δεήσεως θεωρείται από τα ομορφότερα ψηφιδωτά του ναού. Η δημιουργία της, το 1261, λέγεται ότι σηματοδοτούσε το τέλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και την επιστροφή της Αγίας Σοφίας στην Ορθοδοξία. Στο ψηφιδωτό εικονίζεται η Παναγία και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος να ικετεύουν τον Ιησού Χριστό την ημέρα της Κρίσεως. Η αγωνία και η ταπεινότητα που διακρίνεται στα βλέμματά τους μαρτυρούν την ικετευτική τους διάθεση.

Η “Δέηση” αποτελεί από τα πρώτα έργα στα οποία φαίνεται η βυζαντινή αγιογραφική τέχνη να επηρεάζεται από την Αναγέννηση. Το κάτω μέρος του έργου έχει καταστραφεί.

Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα και αυτοκράτορας Κομνηνός

Ένα ακόμα εντυπωσιακό ψηφιδωτό είναι αυτό στο οποίο η Αειπαρθένος Μαρία κρατά τον Χριστό στα γόνατά της και δίπλα της βρίσκονται ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β’ Κομνηνός και η σύζυγός του αυτοκράτειρα Ειρήνη της Ουγγαρίας. Το αυτοκρατορικό ζεύγος παρουσιάζεται να κρατά ένα πουγκί και ένα έγγραφο, συμβολίζοντας τις δωρεές τους προς τον Ιερό Ναό.

Η Ειρήνη της Ουγγαρίας, γνωστή και ως Πιρόσκα, απεικονίζεται με ροδαλά μάγουλα και ξανθές πλεξούδες στα μαλλιά, προκειμένου να γίνει κατανοητή η ουγγρική καταγωγή της. Τιμάται ως αγία από την Ορθόδοξη Εκκλησία και εορτάζεται στις 13 Αυγούστου.

Σε παρακείμενη στήλη δίπλα από το παραπάνω φιλοτεχνήθηκε ένα ακόμη ψηφιδωτό για τον γιο του αυτοκρατορικού ζεύγους, Αλέξιο Κομνηνό. Δημιουργήθηκε το 1122, όταν ανέλαβε καθήκοντα συναυτοκράτορα σε ηλικία 17 ετών. Ο Αλέξιος Κομνηνός δεν πρόλαβε να διαδεχθεί τον πατέρα του στον θρόνο καθώς αρρώστησε, λίγο μετά την ενθρόνισή του. Αυτός είναι και ο λόγος που στο ψηφιδωτό παρουσιάζεται ασθενικός και χλωμός.

Ψηφιδωτό της Αυτοκράτειρας Ζωής

Το 1044 δημιουργήθηκε το ψηφιδωτό της Αυτοκράτειρας Ζωής. Στην μέση παρουσιάζεται ο Χριστός Παντοκράτωρ με μπλε ενδυμασία, κάτι που συνηθιζόταν στην βυζαντινή τέχνη. Δίπλα του βρίσκονται ο Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος και η Αυτοκράτειρα Ζωή η Πορφυρογέννητη με τις επίσημες στολές τους. Όπως και στο ψηφιδωτό των Κομνηνών, έτσι και εδώ ο αυτοκράτορας κρατά ένα πουγκί και η αυτοκράτειρα μια περγαμηνή, ως σύμβολο των δωρεών τους στον ναό.

Διαβάστε ακόμα: «Νενίκηκά σε Σολομών». Η ιστορική φράση του Ιουστινιανού όταν αντίκρισε την Αγία Σοφία στα εγκαίνια. Τι συνέβη στα εντυπωσιακά θυρανοίξια του ναού

Λέγεται ότι οι δωρεές αυτές κατάφεραν να εξασφαλίσουν την καθημερινή τέλεση λειτουργιών στην Αγία Σοφία, που μέχρι πριν γινόταν μόνο Σάββατα, Κυριακές και στις μεγάλες εορτές, λόγω οικονομικών δυσκολιών.

Ιστορικές πηγές αναφέρουν πως στην θέση του προσώπου του Κωνσταντίνου βρισκόταν το πρόσωπο του προηγούμενου συζύγου της αυτοκράτειρας, Ρωμανού Γ’ Ανάργυρου και αντικαταστάθηκε μετέπειτα. Η Ζωή η Πορφυρογέννητη έχει χαρακτηριστεί ως η αυτοκράτειρα με την μεγαλύτερη επιρροή τον 11^ο αιώνα, καθώς καθόρισε για τέσσερις συνεχόμενες φορές τον Αυτοκράτορα.

Εξαπτέρυγα Σεραφείμ

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία τα Σεραφείμ περιγράφονται ως τάγμα ασωμάτων τα οποία πλαισιώνουν το Θρόνο του Θεού. Σύμφωνα με τον προφήτη Ησαΐα, τα Σεραφείμ έχουν έξι πτέρυγες, για το λόγο αυτό ονομάζονται “εξαπτέρυγα”. Οι δύο πτέρυγες σκεπάζουν το πρόσωπο, οι άλλες δύο βρίσκονται στην πλάτη και οι άλλες στα πόδια.

Στη βάση του τρούλου της Αγίας Σοφίας υπήρχαν οι φιγούρες τεσσάρων εξαπτέρυγων Σεραφείμ. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και τη μετατροπή του ορθόδοξου ναού σε τζαμί, τα πρόσωπά τους επικαλύφτηκαν με σοβά και γύψο. Τα δύο ανατολικά εξαπτέρυγα είναι ψηφιδωτά, ενώ τα άλλα δύο ζωγραφίστηκαν κατ’ αναλογίαν κατά τη διάρκεια των επισκευών το 1848 από τους αδερφούς Φοσσάτι.

Το ψηφιδωτό στην Αυτοκρατορική Πύλη

Ένα από τα πιο γνωστά ψηφιδωτά εικονίζει τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’ τον Σοφό, γονυπετή, μπροστά στο θρόνο του Χριστού. Μετανοεί για το αμάρτημα της τετραγαμίας στο οποίο είχε περιπέσει. Πρόκειται για μια εικόνα που προσέφερε ο ίδιος αυτοκράτορας στο ναό, προκειμένου να δείξει τη μεταμέλειά του απέναντι στον πατριάρχη που του είχε απαγορεύσει την είσοδο στο ναό.

Του αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός “σοφός” λόγω της  συγγραφικής του δραστηριότητας. Κάλυπτε πολλά διαφορετικά κειμενικά είδη, όπως πολιτικούς λόγους, ύμνους και θεολογικές πραγματείες. Συχνά, εκφωνούσε περίτεχνους λόγους στις εκκλησιαστικές γιορτές.

Πηγή χαρακτηριστικής φωτογραφίας: Δήμητρα Στασινοπούλου

Διαβάστε ακόμη στη “ΜτΧ”: Η Αγία Σοφία πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο θόλος κατασκευάστηκε με ελαφρόπετρες από τη Ρόδο και στην κορυφή ήταν τοποθετημένος ο μέγας «ερυσίπτολις σταυρός»