Τα επεισοδιακά Θεοφάνια του 1966 που “γέννησαν” τα τραγούδια της “Ρωμιοσύνης”. Οι καταγγελίες Γ. Παπανδρέου και ο τραυματισμός Θεοδωράκη

“Υπήρξε σεισμός. Εδόθη η απάντησις εις τους προφήτας της εκτονώσεως. Εκφράζω προς τον λαόν του Πειραιώς την βαθείαν ευγνωμοσύνην μου“

Τα παραπάνω καταγγελτικά λόγια ανήκουν στον πρόεδρο της Ενώσεως Κέντρου Γεώργιο Παπανδρέου. Δεν τα εξέφρασε σε κάποια προεκλογική ή μετεκλογική συγκέντρωση, αλλά ανήμερα της γιορτής των Θεοφανίων του 1966, ενώπιον χιλιάδων πολιτών που τον επευφημούσαν στον Πειραιά.

Τα Φώτα αυτά δεν έμοιαζαν με εκείνα των προηγούμενων ετών. Ήταν τα πιο πολωμένα και επεισοδιακά της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Πραγματοποιήθηκαν στην ταραχώδη περίοδο της Αποστασίας και οι μνήμες ήταν ακόμη νωπές από τα Ιουλιανά του περασμένου έτους, που εξώθησαν σε παραίτηση τον Παπανδρέου από τον πρωθυπουργικό θώκο.

Χιλιάδες πολίτες συγκεντρώθηκαν στη τελετή του αγιασμού των υδάτων στον Πειραιά, για να στηρίξουν τον “Γέρο της Δημοκρατίας”. Δυναμικό “παρών” έδωσαν όχι μόνο οι βουλευτές της Ε.Κ. αλλά και της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (Ε.Δ.Α.), όπως ο μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης.

Τα Θεοφάνια του ’66 δεν χαρακτηρίστηκαν μόνο από την πρωτοφανή λαϊκή συμμετοχή υπέρ του Παπανδρέου, αλλά και σημαδεύτηκαν από επεισόδια και την έντονη καταστολή της αστυνομίας, που είχαν ως αποτέλεσμα να τραυματιστούν μέχρι και ανήλικοι. Ο Θεοδωράκης ήταν επίσης ανάμεσα στους τραυματίες.

Ακόμη, στα Θεοφάνια του 1966 παραβρέθηκαν για πρώτη φορά γυναίκες στην εξέδρα των επισήμων. Μέχρι τότε, ίσχυε απαγόρευση την οποία είχε επιβάλει ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά.

Ο Παπανδρέου στον Πειραιά, οι βασιλείς και οι αποστάτες στο Τουρκολίμανο

Το κλίμα πόλωσης και διχασμού που επικράτησε μετά τα Ιουλιανά δεν άφησε ανεπηρέαστο τον εορτασμό της Βάπτισης του Χριστού. Ο Παπανδρέου αποφάσισε να κάνει επίδειξη δύναμης έναντι των αντιπάλων του και να παραστεί στην τελετή αγιασμού των υδάτων στον Πειραιά.

Οι επιτελείς του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’ γνώριζαν ότι πλήθος κόσμου θα συναθροιζόταν στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας. Για να αποφύγουν το βέβαιο ενδεχόμενο της αποδοκιμασίας του λαού, επέλεξαν να μετακινηθούν στο Τουρκολίμανο, στο Βασιλικό Ναυτικό Όμιλο, όπου θα παρακολουθούσαν άλλη δοξολογία.

Επισήμως η αιτιολογία που δόθηκε για την απουσία της βασιλικής οικογένειας από την παραδοσιακή τελετή ήταν πως δεν αναγνωριζόταν ως νόμιμη η μετάθεση του Μητροπολίτη Χρυσόστομου στον Πειραιά.

Ο Παπανδρέου ξεκίνησε στις 10 το πρωί της 6ης Ιανουαρίου από το Καστρί. H αυτοκινητοπομπή ήταν μεγάλη και σε περίπου μιάμιση ώρα ο “πρωθυπουργός του 53%” βρισκόταν στον Πειραιά. Το “παρών” έδωσε και ο γιος του, Ανδρέας.

Όπως ήταν αναμενόμενο, λαοθάλασσα κατέκλυσε την προκυμαία και τους γύρω δρόμους. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής, το πλήθος εκτεινόταν από το Δημοτικό Θέατρο έως και την περιοχή του ιστορικού “Ρολογιού” που κατεδαφίστηκε λίγο αργότερα από την Χούντα.

Άλλοι κρατούσαν ελληνικές σημαίες κι άλλοι φωτογραφίες του Παπανδρέου. Η τελετή του αγιασμού των υδάτων μετατράπηκε σε συγκέντρωση υποστήριξης του Παπανδρέου και καταγγελίας του Στέμματος και των αποστατών.

“Παρά το δριμύτατον ψύχος, μέγα πλήθος κόσμου ανέμενεν τον αρχηγόν της Ε.Κ. εις το ύπαιθρον επί ώραν και πλέον, ο ενθουσιασμός δε που επεκράτησε μόλις ενεφανίσθη ενεθύμιζε προεκλογικήν συγκέντρωσιν“, ανέφερε η εφημερίδα “Έθνος” στο πρωτοσέλιδό της.

Η “Μακεδονία” έκανε λόγο για “παλλαϊκόν συναγερμόν και πρωτοφανείς εκδηλώσεις υπέρ της Δημοκρατίας ” και τα “Νέα” χαρακτήρισαν τη συγκέντρωση “γεγονός υψίστης σημασίας” και όσα συνέβησαν “κάτι το ασύλληπτον“.

Απεναντίας, η “Ελευθερία” έγραψε πως ο Παπανδρέου “μετέβαλεν εις οχλοκρατικήν πολιτικήν εκδήλωσιν την θρησκευτικήν τελετήν του αγιασμού των υδάτων” και έκανε λόγο για “πολιτική εκμετάλλευσιν” της γιορτής.

“Είσαι ο πρωθυπουργός!”

Ο αριθμός των συγκεντρωμένων διέφερε ανάλογα με την πηγή και το στρατόπεδο. Κύκλοι της Ε.Κ. τον προσδιόρισαν περί τους 200 με 300 χιλιάδες, ενώ ο Υπουργός Δημοσίας Τάξεως, Χρήστος Αποστολάκος τούς υπολόγισε σε 10.000.

Το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press έκανε λόγο για 40.000 συγκεντρωμένους, ενώ άλλοι παρατηρητές έκαναν εκτίμηση για 100.000 άτομα. Το μόνο βέβαιο ήταν πως ο κόσμος δεν ήταν λίγος. Την ίδια ώρα, οι παριστάμενοι στο Τουρκολίμανο δεν ξεπερνούσαν τα 50 άτομα συνολικά. Τα συνθήματα που ακούστηκαν ήταν: “Είσαι ο πρωθυπουργός!” , “Εκλογές!” και

“Παπανδρέου και υιός, η Ελλάδα πάει εμπρός!“,

Ο ενθουσιασμός ήταν τόσο μεγάλος που μερικοί ανέβηκαν πάνω σε δέντρα. Με “νύχια και με δόντια” προσπαθούσαν οι άνθρωποι του Λιμενικού να συγκρατήσουν το πλήθος, προκειμένου να μην ρίξει το κιγκλίδωμα του χώρου επιβίβασης των ακτοπλοϊκών σκαφών.

Αντιπροσωπεία της Ε.Δ.Α., αποτελούμενη από τους Ηλία Ηλιού, Μίκη Θεοδωράκη και Αντώνη Μπριλλάκη, παρευρέθηκε στην τελετή των Θεοφανίων. Η παρουσία της δεν ήταν τυχαία.

Ήθελε να διατρανώσει την έντονη αντίθεσή της στον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος, στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά του, αποκάλεσε τον κομμουνισμό “μίασμα” που “μολύνει και καθιστά ανύποπτον εχθρόν της πατρίδος πάντα ερχόμενον εις επαφήν με αυτόν, άτομον ή ομάδα, πάντα καλόν Ελληνα, μη διαβλέποντα τον κίνδυνον“.

Τα επεισόδια και ο τραυματισμός του Θεοδωράκη

Τα Θεοφάνια του 1966 ξεκίνησαν ήρεμα, αλλά δεν κατέληξαν έτσι. Μετά το τέλος του αγιασμού, οι λιμενικοί πρότειναν στον Παπανδρέου να αναχωρήσει με πλοιάριο.

Σύμφωνα με τον Τύπο, αρνήθηκε ευγενικά την προσφορά και προτίμησε να διέλθει εν μέσω των παραληρούντων υποστηρικτών του, προκειμένου να φτάσει στο αυτοκίνητο που θα τον μετέφερε στην κατοικία του.

Γύρω στις 12:00, κάποιοι νέοι “καταδίωξαν” το αυτοκίνητο που επέβαινε ο “Γέρος της Δημοκρατίας” και τότε άρχισαν τα επεισόδια. Στη διασταύρωση των λεωφόρων Βασιλέως Γεωργίου Α’ και Βασιλέως Κωνσταντίνου, νυν Ηρώων Πολυτεχνείου, “οι αστυνομικοί επετέθησαν κατά των ακολουθούντων νέων και ήρχισαν να τους κτυπούν με τα γκλομπς διά να τους διαλύσουν“.

Πολύ σύντομα τα επεισόδια γενικεύτηκαν. Ξύλο, συλλήψεις και τραυματισμοί ήταν όλα όσα ακολούθησαν στους δρόμους του Πειραιά που μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο αδερφός του βουλευτή της Ε.Κ., Ιωάννη Αλευρά.

Μερίδα του Τύπου στηλίτευσε την καταστολή της Αστυνομίας, χαρακτηρίζοντάς την ιδιαίτερα σκληρή προς τους οπαδούς της Ε.Δ.Α.. Αποτέλεσμα των επεισοδίων ήταν ο τραυματισμός περίπου 11 ανθρώπων.

Από αυτούς, 2 ήταν αστυνομικοί και 3 έφηβοι, με βάση τα δημοσιεύματα. Ο πιο γνωστός από τους 11 τραυματίες ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης. Αστυφύλακες τον απώθησαν και τελικά τον ξυλοκόπησαν και τον πέταξαν στην άσφαλτο.

Η “Ρωμιοσύνη”

Στο βιβλίο του με τίτλο “Μίκης Θεοδωράκης: Το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967“, ο δημοσιογράφος και ποιητής, Φώντας Λάδης περιγράφει το σκηνικό ως εξής:

“Ένας υπαστυνόμος ούρλιαξε: “Ακούς εκεί να μην πάει κανένας στο βασιλιά και νά’ ρθουν όλοι στον Παπανδρέου και την ΕΔΑ!”. Άρχισε η επίθεση της αστυνομίας. Έπεφταν με λύσσα σ’ όποιον έβρισκαν στο πέρασμά τους. Ρίχτηκαν πάνω στο Μίκη. Τον τραυμάτισαν. Ένας αρχιφύλακας ούρλιαξε με τη σειρά του: “Θεοδωράκη Βούλγαρε!” Ο “Βούλγαρος” γύρισε στο σπίτι, τρέμοντας από οργή και συγκίνηση“.

Ο βουλευτής της Ε.Δ.Α. και πρόεδρος της Νεολαίας Λαμπράκη δεν άφησε όσα έζησε εκείνο το χειμωνιάτικο πρωί να τον επηρεάσουν. Την ίδια ημέρα πήρε την απόφαση να μελοποιήσει 9 ποιήματα από τη “Ρωμιοσύνη” του Γιάννη Ρίτσου.

Έκατσε στο πιάνο του και, παρασυρμένος από το πάθος για τη σύνθεση και την οργή του για όσα υπέστη, δημιούργησε ένα από τα σημαντικότερα έργα στην ιστορία της ελληνικής μουσικής. Λίγο καιρό αργότερα, θα ακολουθούσε και η εμβληματική “Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν“, μια συλλογή με μελοποιημένα ποιήματα του Ιάκωβου Καμπανέλλη.

Στο ακόλουθο βίντεο ο Μίκης Θεοδωράκης περιγράφει πώς μελοποίησε τη “Ρωμιοσύνη” του Ρίτσου και αναφέρεται στα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου 1966 (από το 06:27 και μετά):

Η Νεολαία της Ε.Κ. και η Ε.Δ.Α. καταδίκασαν έντονα τις πρακτικές της Αστυνομίας. Από την πλευρά της, η τρίτη κυβέρνηση των αποστατών υπό τον Στέφανο Στεφανόπουλο, χαρακτήρισε, δια στόματος Αποστολάκου, “οχλοκρατική” τη συγκέντρωση και σε ανακοίνωσή της υποστήριξε ότι ο Παπανδρέου έδειξε “ασέβεια προς τους νόμους” και “εξεδήλωσε τάσεις προς την αναρχίαν“.

Δικαιολόγησε επίσης την επίθεση της αστυνομίας, υποστηρίζοντας ότι έγινε απόπειρα οργάνωσης πορείας “και η Αστυνομία υπεχρεώθη, δεχθείσα μάλιστα απρόκλητον επίθεσιν, να προστατεύση την κυκλοφορίαν και την ελευθερίαν των πολιτών“.

Τα πάθη εκτονώθηκαν, τα Θεοφάνια του ’66 πέρασαν στην ιστορία και η ζωή συνεχίστηκε. Όμως, το έδαφος προς το χουντικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 είχε ήδη στρωθεί. Οι εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για το Μάιο του 1967 δεν έγιναν ποτέ.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: εφημερίδα “Έθνος”