Από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή η ανθρωπότητα κλήθηκε να αντιμετωπίσει πολλές θανατηφόρες ασθένειες και επιδημίες. Το μοναδικό όπλο στις απειλές αυτές είναι η πρόληψη και οι εμβολιασμοί του πληθυσμού.
Με τη χρήση των εμβολίων εξαφανίστηκαν θανατηφόρες νόσοι, όπως η ευλογιά, η χολέρα και ο κίτρινος πυρετός.
1. Ευλογιά. Το πρώτο εμβόλιο στην ιστορία της Ιατρικής εφευρέθηκε για να εξαλείψει την ευλογιά, η οποία μόνο τον 20ο αιώνα σκότωσε πάνω από 500 εκατομμύρια ανθρώπους
Η ασθένεια της ευλογιάς σκόρπισε τον θάνατο σε εκατομμύρια ανθρώπους από τα αρχαία χρόνια μέχρι και τον 20ο αιώνα. Η πρώτη φυσική απόδειξη της ύπαρξής της είναι ίσως τα φλυκταινώδη εξανθήματα που παρατηρήθηκαν στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου. Στην Ευρώπη του 18ου αιώνα, η ευλογιά σκότωνε περίπου 400.000 ανθρώπους ετησίως, ενώ όσοι δεν πέθαιναν, έμεναν τυφλοί.
Η ευλογιά ήταν επίσης υπεύθυνη για την κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας και οδήγησε σε αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας των Αζτέκων. Επίσης οδήγησε στο θάνατο πολύ μεγάλο αριθμό ιθαγενών της βόρειας Αμερικής. Τον 20ο αιώνα σημειώθηκε το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας, που υπολογίζεται πως πέθαναν παγκοσμίως περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι.
Τα αρχικά συμπτώματα είναι παρόμοια με άλλες ιογενείς ασθένειες, όπως η γρίπη και το κοινό κρυολόγημα, με πυρετό τουλάχιστο 38,5ο C, μυϊκούς πόνους, κακουχία, πονοκέφαλο και κατάπτωση του οργανισμού. Ακολουθούν η ναυτία, ο έμετος και η οσφυαλγία. Μετά από 12-15 ημέρες εμφανίζονται μικρές κοκκινωπές κηλίδες στον βλεννογόνο του στόματος, τη γλώσσα, την υπερώα και τον φάρυγγα, ενώ η θερμοκρασία πέφτει σχεδόν σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτές οι αλλοιώσεις μεγαλώνουν ταχύτατα και σπάζοντας απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες του ιού στο σάλιο. Ο ιός επιτίθεται στη συνέχεια στα κύτταρα του δέρματος, προκαλώντας τα γνωστά εξανθήματα που είναι χαρακτηριστικά της νόσου. Ιστορικά, η ευλογιά είχε συνολικό ποσοστό θνησιμότητας περίπου 30%, ωστόσο η κακοήθης και η αιμορραγική μορφή της ήταν σχεδόν πάντοτε θανατηφόρες.
Παιδάκι με ευλογιά το 1973. Μετά από επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού κατά τη διάρκεια των 19ου και 20ου αιώνα, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε την εξάλειψη της ευλογιάς το 1980. Μέχρι σήμερα, η ευλογιά είναι η μοναδική νόσος του ανθρώπου που έχει εξαλειφθεί πλήρως. Πηγή φωτο wikipedia
Η ασθένεια είναι γνωστή και με τη λατινική ονομασία Variola ή Variola vera, που παράγεται από το λατινικό various, που σημαίνει «με στίγματα» (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα εξανθήματα που εμφανίζονται με την ασθένεια). Στα αγγλικά αναφέρεται και ως «pox» ή «κόκκινη πανούκλα». Ο όρος «smallpox» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στη Βρετανία τον 15ο αιώνα για να ξεχωρίσει την ευλογιά από τη σύφιλη (great pox). Η τελευταία διάγνωση ατόμου που προσβλήθηκε από ευλογιά με φυσικό τρόπο καταγράφτηκε στις 26 Οκτωβρίου 1977.
Οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της νόσου ξεκίνησαν ήδη από τις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ στην Κίνα, αλλά η επίσημη ανακάλυψη του εμβολίου ήρθε το 1796 από τον Βρετανό παθολόγο Έντουαρντ Τζέννερ (Edward Jenner) που θεωρείται ο «πατέρας της ανοσολογίας». Ο Τζέννερ εφάρμοσε τη μέθοδο του “δαμαλισμού”, με την οποία εμφυτεύονταν στο δέρμα υγιών παιδιών, πύο από φλύκταινες νοσούντων αγελάδων.
Η συστηματική χορήγηση του εμβολίου άρχισε στην Αγγλία το 1804, ενώ σε παγκόσμια βάση το 1956. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε την πλήρη εξάλειψη του παγκόσμιου εφιάλτη μόλις στις 8 Μαΐου του 1980.
Από το 1817 μέχρι έναν αιώνα αργότερα, το 1917, σημειώθηκαν επτά πανδημίες χολέρας. Η πρώτη πανδημία συνέβη στην Ινδία το 1817, και σκότωσε 15 εκατομμύρια ανθρώπους. Η έβδομη και τελευταία συνέβη το 1961, αλλά κρούσματα επιδημίας εντοπίστηκαν και αργότερα. Η πιο πρόσφατη συνέβη στην Αϊτή τον Οκτώβριο του 2010 και μέτρησε πάνω από 5.000 νεκρούς. Συνολικά από την εμφάνισή της, η χολέρα σκότωσε πάνω από 45 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η χολέρα χαρακτηρίζεται από έντονη διάρροια, η οποία μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αφυδάτωση. Οφείλεται στην κατανάλωση νερού, γάλακτος, ή τροφών που έχουν μολυνθεί εξαιτίας των ανθυγιεινών συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης. Ακολουθούν κοιλιακοί μυϊκοί σπασμοί, ναυτία, εμετός, αφυδάτωση και κλονισμός. Μετά από σοβαρή απώλεια υγρών και ηλεκτρολυτών, μπορεί να επέλθει ο θάνατος.
Θύματα της Χολέρας το 1911 στην Τρίπολη της Λιβύης. Είναι οξεία διαρροϊκή νόσος που οφείλεται στην προσβολή του εντέρου από την εντεροτοξίνη που παράγει το βακτήριο Vibrio cholerae. Πηγή φωτο: Εθνική Βιβλιοθήκης Γαλλίας Gallica
Ο πρώτος που ανακάλυψε το μικρόβιο της χολέρας (Vibrio cholera) ήταν ο Ιταλός ιατρός Φιλίππο Πατσίνι (Filippo Pacini) το 1854 κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας στη Φλωρεντία. Την ίδια χρονιά, ο Βρετανός ιατρός Τζον Σνόου (John Snow) απέδειξε ότι η χολέρα μεταδιδόταν με μολυσμένο νερό. Ο Σνόου θεωρείται ένας από τους πατέρες της σύγχρονης επιδημιολογίας, λόγω του έργου του στον εντοπισμό της πηγής της επιδημίας της χολέρας στο Σόχο του Λονδίνου.
Χρειάστηκε, όμως, να περάσουν περίπου 30 χρόνια για να αποδεχθεί η επιστημονική κοινότητα πως η ασθένεια της χολέρας μεταδίδεται με το μολυσμένο νερό. Ο Γερμανός ιατρός Ρόμπερτ Κοχ (Robert Koch) σ’ ένα ταξίδι του στην Ινδία, το 1884, συμπλήρωσε το παζλ της χολέρας και της μετάδοσής της με το πόσιμο νερό, την τροφή και την ενδυμασία. Ο Κοχ υπήρξε συστηματοποίησε την έρευνα μέσω του μικροσκοπίου και υπήρξε θεμελιωτής της μικροβιολογίας και της βακτηριολογίας. Εκτός από το μικρόβιο της χολέρας, είχε ανακαλύψει και τον βάκιλο της φυματίωσης, που ονομάστηκε «Βάκιλος του Κοχ».
Το εμβόλιο κατά της χολέρας ήταν μια τυχαία ανακάλυψη από τον βοηθό του Γάλλου μικροβιολόγου Λουί Παστέρ (Louis Pasteur), Τσάρλς Σαμπερλάν (Charles Chamberland) το 1879. Κυκλοφόρησε στην αγορά το 1917. Μέχρι σήμερα παραμένει παγκόσμια απειλή, καθώς σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών υπάρχουν 1,3 έως 4 εκατομμύρια κρούσματα χολέρας και μέχρι 140.000 θάνατοι παγκοσμίως.
3. Κίτρινος πυρετός. Η νόσος μεταφέρθηκε από την Αφρική στην Αμερική με το εμπόριο σκλάβων
Ο κίτρινος πυρετός είναι ιογενές λοιμώδες νόσημα και μεταδίδεται στον άνθρωπο με το τσίμπημα του κουνουπιού Aedes Αegypti που υπάρχει στην Αφρική. Η ασθένεια προέρχεται από την Αφρική και εξαπλώθηκε στη Νότια Αμερική μέσω του εμπορίου σκλάβων τον 17ο αιώνα. Τους επόμενους δυο αιώνες θεωρήθηκε ως μια από τις πιο επικίνδυνες μολυσματικές νόσους.
Κίτρινος Πυρετός στο Μπουένος Άιρες του Obra de Juan Manuel Blanes (1830-1901) . Εθνικό Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Μοντεβιδέο
Η νόσος εμφανίζεται με ξαφνικά ρίγη και πυρετό. Ακολουθεί κεφαλαλγία, πόνος στην πλάτη, πόνοι σε όλο το σώμα, ναυτία, εμετός και κοκκίνισμα των ματιών. Ακολουθούν τρεις ημέρες όπου τα κλινικά συμπτώματα παρουσιάζουν ύφεση, αλλά στις μισές περιπτώσεις τα συμπτώματα επιστρέφουν. Στην δεύτερη φάση ο πυρετός επανέρχεται, εμφανίζεται ίκτερος, αιμορραγίες, κυρίως αιματέμεση, υπνηλία, αδυναμία της λειτουργίας της ουροδόχου κύστεως και βραδυκαρδία. Ακολουθούν παραλήρημα, καταπληξία, κώμα, τα οποία οδηγούν το 50% των ασθενών που θα νοσήσουν στο θάνατο.
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τον κίτρινο πυρετό.
Το πρώτο εμβόλιο δημιουργήθηκε το 1937 από τον Μαξ Τάιλερ (Max Theiler), ο οποίος κατάφερε την απομόνωση του ιού. Ξεκίνησε δοκιμές σε ανθρώπους στη Νότια Αμερική την περίοδο 1940- 1947. Το Ίδρυμα Rockefeller στου οποίου το εργαστήριο ήταν διευθυντής, παρήγαγε περισσότερες από 28 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου και τελικά ο κίτρινος πυρετός αντιμετωπίστηκε επιτυχώς. Για το επίτευγμά του αυτό, ο νοτιοαφρικανός βακτηριολόγος κέρδισε βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1951.
Το εμβόλιο προκαλεί 95% ανοσία και η διάρκειά του ξεπερνά τα 10 χρόνια. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο κίτρινος πυρετός προκαλεί 200.000 μολύνσεις και 30.000 θανάτους κάθε χρόνο. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών εντοπίζεται στις χώρες της Αφρικής.
4. Ιλαρά. Μια από τις κύριες αιτίες παιδικής θνησιμότητας
Η ιλαρά είναι μια ακόμη θανατηφόρα ασθένεια, η οποία χρονολογείται από τον 10ο αιώνα μ.Χ, όπου και έγινε η πρώτη επιστημονική αναφορά από τον Πέρση ιατρό και φιλόσοφο Αμπού Μπακρ αλ-Ραζί (Rhazes). Με το πέρασμα των χρόνων η νόσος εξαπλωνόταν ολοένα και περισσότερο και σκότωνε μεγάλα τμήματα πληθυσμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εμπειρία της Κούβας το 1529, όπου τα 2/3 του πληθυσμού που είχαν επιβιώσει από την ευλογιά, σκοτώθηκαν από ιλαρά.
Παιδί που εμφανίζει εξάνθημα ιλαράς 4 ημερών. Πηγή wikipedia
Τα κλασικά συμπτώματα της ιλαράς περιλαμβάνουν τετραήμερο πυρετό, βήχα, καταρροή και επιπεφυκίτιδα με χαρακτηριστικό τα κόκκινα μάτια. Ο πυρετός μπορεί να φθάσει έως και 40 βαθμούς. Συχνά εμφανίζονται μέσα στο στόμα Κηλίδες Koplik. Είναι παροδικές και μπορεί να εξαφανιστούν μέσα σε μια μέρα από την εμφάνισή τους.
Χαρακτηριστικό στην ιλαρά είναι το ερυθηματώδες εξάνθημα που εμφανίζεται αρκετές ημέρες μετά τον πυρετό. Πρωτοεμφανίζεται στο κεφάλι, πριν εξαπλωθεί για να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του σώματος, προκαλώντας συχνά φαγούρα. Το εξάνθημα της ιλαράς εμφανίζεται 2-4 ημέρες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων και παραμένει μέχρι και οκτώ ημέρες, αλλάζοντας χρώμα από κόκκινο σε σκούρο καφέ προτού εξαφανιστεί.
Το 1954, ο ιός απομονώθηκε από τους Τζον Έντερς (John Franklin Enders) και Τόμας Πίμπλς (Thomas C. Peebles). Τον Οκτώβριο του 1960 ξεκίνησαν δοκιμές σε παιδιά με νοητική καθυστέρηση στη Νέα Υόρκη και σε 4.000 παιδιά στη Νιγηρία. Τελικά το 1963 κυκλοφόρησε το εμβόλιο κατά της ιλαράς. Πριν την ανακάλυψη του, οι επιδημίες ιλαράς ήταν συχνό φαινόμενο και το 90% των κρουσμάτων αφορούσε σε παιδιά μέχρι 15 ετών. Στις ΗΠΑ, η νόσος προκαλούσε γενετικά προβλήματα σε 20.000 νεογνά ετησίως, ενώ πάνω από 500.000 παιδιά πέθαιναν.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ιλαρά είναι από τις κύριες αιτίες της παιδικής θνησιμότητας, αλλά χάριν στο εμβόλιο τα ποσοστά της έχουν μειωθεί σημαντικά.
Περιστατικά που παρατηρήθηκαν στις ΗΠΑ πριν και μετά την καθιέρωση του εμβολιασμού. Στις ΗΠΑ το 1964 νόσησαν 458.083 παιδιά ενώ το 1990 νόσησαν λιγότερα από 100 (Πηγή φωτογραφίας: Wikipedia)
5. Πολιομυελίτιδα
Ζωγραφιές και ανάγλυφα της Αρχαίας Αιγύπτου, στα οποία παρουσιάζονται άτομα με παράλυση, μαρτυρούν την μακρόχρονη πορεία της νόσου. Η πολιομυελίτιδα ήταν μια από τις επίφοβες παιδικές ασθένειες του 20ου αιώνα. Οι επιδημίες της ασθένειας έχουν αφήσει ανάπηρους χιλιάδες ανθρώπους, κατά βάση μικρά παιδιά, ενώ μεγάλο μέρος των ασθενών πέθανε.
Το 1894 συνέβη η πρώτη μεγάλη επιδημία στις ΗΠΑ. Λίγα χρόνια μετά, το 1916 κατεγράφησαν στη Νέα Υόρκη πάνω από 9.000 κρούσματα. Οι ΗΠΑ είχαν βρεθεί στο στόχαστρο της νόσου και για αρκετά χρόνια ήταν η καθημερινός φόβος των γονέων. Το 1952-53 νέα επιδημία “χτύπησε” και στις 48 πολιτείες με 93.000 κρούσματα, 5.000 θανάτους και πάνω από 30.000 παραλύσεις.
Η πολιομυελίτιδα αναγνωρίστηκε αρχικά ως ξεχωριστή πάθηση το 1840 από τον Γερμανό ορθοπαιδικό Γιάκομπ Χέιν. Ήταν η πρώτη ιατρική έκθεση για την ασθένεια.
Το 1908 οι Αυστριακοί παθολόγοι Καρλ Λαντστάινερ (Karl Landsteiner) και E. Popper, απομόνωσαν τον ιό. Η πρώτη προσπάθεια παρασκευής του εμβολίου έγινε το 1935 και ήταν πλήρως αποτυχημένη. Το εμβόλιο αντί να προκαλεί ανοσία στους ανθρώπους, προκαλούσε σοβαρή και θανατηφόρα μορφή πολιομυελίτιδας.
Το πρώτο αποτελεσματικό εμβόλιο έγινε πράξη, έναν χρόνο μετά την θανατηφόρα επιδημία στις ΗΠΑ, από τον Τζόνας Σολκ (Jonas Salk) το 1954 στο Πίτσμπουργκ. Ήταν ισχυρό στην πρόληψη των περισσότερων επιπλοκών από την πολιομυελίτιδα, αλλά δεν απέτρεπε την αρχική εντερική λοίμωξη. Η νέα παρασκευή, όμως, του Άλμπερτ Σαμπίν (Albert Sabin) το 1962 αντικατέστησε το εμβόλιο του Σολκ.
Λήψη εμβολίου Sabin κατά της πολιομυελίτιδας από το στόμα
Ο Σαμπίν ανέπτυξε ένα στοματικό εμβόλιο βασισμένο σε μεταλλαγμένα στελέχη του ιού της πολιομυελίτιδας που φάνηκε να διεγείρουν την παραγωγή αντισωμάτων αλλά όχι να προκαλούν παράλυση. Στη συνέχεια συνεργάστηκε με Ρώσους συναδέλφους του για να το τελειοποιήσει. Την περίοδο 1955 και 1961, το στοματικό εμβόλιο δοκιμάστηκε σε τουλάχιστον 100 εκατομμύρια άτομα στην Σοβιετική Ένωση, σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Σιγκαπούρης, του Μεξικού και των Κάτω Χωρών. Ακολούθησαν μεγάλης κλίμακας κλινικές δοκιμές στις Ηνωμένες Πολιτείες σε 180.000 παιδιά σχολικής ηλικίας στο Σινσινάτι. Όταν εξάλειψαν αποτελεσματικά την πολιομυελίτιδα στο Σινσινάτι βεβαιώθηκαν ότι είχαν πετύχει το στόχο τους.
Μέχρι το 1995, 140 χώρες είχαν κηρυχθεί από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας σαν ελεύθερες από πολιομυελίτιδα.
Sabin (δεξιά) με τον Robert C. Gallo, MD, περίπου το 1985
Ο Σαμπίν αρνήθηκε να κατοχυρώσει το εμβόλιό του και παραιτήθηκε από κάθε εμπορική εκμετάλλευση, έτσι ώστε να υπάρχει χαμηλή τιμή και εκτεταμένη εξάπλωση της θεραπείας. Συνέχισε να ζει με τον μισθό του ως καθηγητής και ίδρυσε ινστιτούτο για να συνεχίσει το έργο της ανάπτυξης και προώθησης εμβολίων.
Πηγή αρχικής φωτογραφίας: Εθνική βιβλιοθήκη Γαλλίας Gallica – Νεκροί από χολέρα στην Τρίπολη Λιβύης το 1911.
Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο “Η σύντομη ιστορία των εμβολίων 1796-2011”, Δρ Νίκος Περσιάνης, Λευκωσία 2011 και από τον World Health Organization
Διαβάστε ακόμη στη “ΜτΧ”: Η πανδημία της ευλογιάς, που αφάνισε τους Ίνκας και χιλιάδες Ευρωπαίους. Αντιμετωπίστηκε με εμβόλιο, που στηρίχτηκε στην έρευνα δύο Ελλήνων γιατρών. Γιατί δεν μνημονεύονται.
Ακολουθήστε την mixanitouxronou.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε τις σημαντικότερες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στη mixanitouxronou.gr