Τα ελληνικά κανόνια σφυροκοπούν τις τουρκικές θέσεις στο Μπιζάνι. Σπάνιο φιλμ από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ένα σημαντικό ντοκουμέντο από τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο είναι οι κινηματογραφικές λήψεις από την πολιορκία του Μπιζανίου από τον ελληνικό στρατό, καθώς και την απελευθέρωση των Ιωαννίνων στις 21 Φεβρουαρίου 1913.

Οι λήψεις αυτές αν και ήταν γνωστές, έχουν αποκατασταθεί τεχνικά, με αποτέλεσμα τα πλάνα τους να είναι εξαιρετικής ποιότητας. Προέρχονται από μια κόπια που προβλήθηκε στα σουηδικά επίκαιρα της εποχής.

Έτσι οι επεξηγηματικοί τίτλοι που υπάρχουν σε αυτό είναι σ’ εκείνη τη γλώσσα. Το συγκεκριμένο φιλμ είναι της γαλλικής κινηματογραφικής εταιρείας των αδελφών Παθέ (Pathe freres) που είχαν κινηματογραφικό συνεργείο με τον ελληνικό στρατό και προέρχεται από τα κρατικά αρχεία των ΗΠΑ.

Ο πρώτος πόλεμος της Ελλάδας που κινηματογραφήθηκε

Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1912-1913) ήταν ο πρώτος πόλεμος όπου συμμετείχε η Ελλάδα και από τον οποίο έχουν διασωθεί κινηματογραφικές λήψεις. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού συμμετείχαν και κινηματογραφιστές, κυρίως ξένοι.

Έτσι έχουμε κινηματογραφικές λήψεις από διάφορες μάχες, και άλλα σημαντικά ιστορικά γεγονότα στην Ελλάδα που συνδέονται με τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Το μέτωπο όπου πολέμησε ο ελληνικός στρατός και απ’ όπου έχουμε σήμερα τις περισσότερες γνωστές λήψεις του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου είναι αυτό της Ηπείρου.

Οι επιχειρήσεις διήρκησαν εκεί για πάνω από τρεις μήνες, μεταξύ Νοεμβρίου 1912 και Μαρτίου 1913. Βασικός στόχος του ελληνικού στρατού ήταν η απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους, κάτι που επιτεύχθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1913.

Αυτό έγινε δυνατό μόνο μετά την παράδοση της τουρκικής φρουράς στο οχυρό Μπιζάνι, εξαιτίας της προστασίας που παρείχε το οχυρό αυτό στην πόλη των Ιωαννίνων.

Οι Έλληνες πολιόρκησαν το Μπιζάνι για τρεις μήνες και είχαν μεγάλες απώλειες στη διάρκεια των επιθέσεων του πεζικού τους για την κατάληψη του οχυρού.

Τελικά, οι Τούρκοι εξαναγκάστηκαν σε παράδοση ύστερα από μία μάχη που διήρκησε δύο μέρες μεταξύ 20 και 21 Φεβρουαρίου 1913.

Παρουσίαση του φιλμ

Οι λήψεις από το φιλμ που αφορούν τις επιχειρήσεις των Ελλήνων στο Μπιζάνι και στα Ιωάννινα έχουν διάρκεια πέντε λεπτά, από το 1.49 μέχρι και 6.50. Στην κόπια του φιλμ υπάρχουν και λήψεις από άλλα γεγονότα.

Το πρώτο πλάνο δείχνει μία επιθεώρηση του Γάλλου στρατάρχη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Πεταίν το 1918 σε μία γαλλική μονάδα. Από το 6.50 μέχρι και το τέλος το φιλμ επανέρχεται στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο με λήψεις από Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο.

Όμως, οι πιο θεαματικές και ιστορικές λήψεις από ολόκληρο το φιλμ είναι αυτές που έχουν ελληνικό ενδιαφέρον.

Ο βομβαρδισμός του Μπιζανίου 

Στο 1.49 λεπτό εμφανίζεται ο τίτλος του πρώτου πλάνου που σχετίζεται με τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού στην Ήπειρο στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Αναφέρεται ως «βομβαρδισμός των Ιωαννίνων». Αυτό, όμως, είναι λάθος αφού το ελληνικό πυροβολικό βομβάρδιζε το οχυρό του Μπιζανίου όπου βρισκόταν ο τουρκικός στρατός, και όχι την πόλη των Ιωαννίνων.

Το πρώτο «ελληνικό» πλάνο διαρκεί περίπου 2 λεπτά, μέχρι και το 3.42. Δείχνει βολές από το ελληνικό βαρύ πυροβολικό. Το πλάνο ξεκινά μ’ ένα πυροβόλο. Ανάμεσα στους άνδρες που βρίσκονται σε αυτό, διακρίνεται ο διάδοχος Κωνσταντίνος που ήταν ο αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατεύματος που πολεμούσε στην Ήπειρο.

Στη συνέχεια ανοίγει το πλάνο και βλέπουμε τουλάχιστον οκτώ κανόνια. Για τις επιχειρήσεις εναντίον του Μπιζανίου, οι Έλληνες διέθεταν 105 κανόνια, άρα η λήψη αφορά ένα μέρος των ελληνικών πυροβολαρχιών.

Στο πλάνο διακρίνονται δεκάδες πυροβολήτες που επάνδρωναν τα κανόνια. Επίσης, φαίνονται οι σκηνές των στρατιωτών, κασόνια με πυρομαχικά, υποζύγια, αυτοκίνητα και φορτηγά.

Τα ελληνικά κανόνια φαίνεται να βάλουν συνέχεια όσο διαρκεί το πλάνο.

Είναι εμφανές ότι δεν είναι ένας εικονικός βομβαρδισμός που στήθηκε για λόγους προπαγάνδας απλά για την κάμερα. Πρόκειται για πραγματικές βολές που υποστήριζαν τις επιθέσεις του ελληνικού στρατού στη διήμερη μάχη της 20^ης και 21^ης Φεβρουαρίου 1913 που είχε σαν αποτέλεσμα να πέσει το Μπιζάνι στα χέρια των Ελλήνων.

Κατάληψη του Μπιζανίου

Μεταξύ το 3.42 και 4.42 λεπτό υπάρχουν διάφορα πλάνα που σχετίζονται με την κατάληψη του Μπιζανίου από τους Έλληνες. Πρόκειται για λήψεις από το πρωινό της 22 Φεβρουαρίου 1913. Στην αρχή διακρίνονται εύζωνες που βαδίζουν στην κορυφή του Μπιζανίου.

Στη συνέχεια, μία συντεταγμένη ομάδα Ελλήνων στρατιωτών παρελαύνει σε δυάδες. Δεν είναι ξεκάθαρο αν είναι διμοιρία ή λόχος και μπροστά είναι ένα σαλπιγκτής.

Μεταφορά Τούρκων τραυματιών και νεκρών

Στα λεπτά 4.42 ως 6.00 υπάρχει ένα συνεχόμενο πλάνο που δείχνει τη μεταφορά τραυματιών Τούρκων στρατιωτών από τα Ιωάννινα κατά την αποχώρηση του τουρκικού στρατού. Αυτοί μεταφέρονται από συμπολεμιστές τους, αν και σε κάποιες περιπτώσεις διακρίνονται και Έλληνες στρατιώτες που βοηθούν στη μεταφορά και φέρουν περιβραχιόνια του Ερυθρού Σταυρού.

Πολίτες και Έλληνες στρατιώτες παρακολουθούν από το πεζοδρόμιο τη μεταφορά των τραυματιών.

Το συγκλονιστικότερο πλάνο ολόκληρης της λήψης είναι περίπου 24 δευτερόλεπτα, μεταξύ 6.00-6.24, και δείχνει Έλληνες να μεταφέρουν με κάρα για ταφή τις σωρούς δεκάδων Τούρκων στρατιωτών που σκοτώθηκαν στη μάχη.

Τα κάρα περνούν μπροστά από στοιβαγμένες σωρούς και άλλων νεκρών στρατιωτών.

Πρόκειται για Τούρκους που σκοτώθηκαν στη μάχη του διήμερου 20^ης και 21^ης Φεβρουαρίου 1913. Αυτή υπήρξε φονικότατη για τους Τούρκους στο Μπιζάνι αφού έχασαν περίπου 2.800 άνδρες έναντι  284 Ελλήνων που έπεσαν στην ίδια μάχη.

Είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Ιωάννινα

Στα τελευταία 25 δευτερόλεπτα της λήψης, μεταξύ 6.25-6.50, απαθανατίζεται ο ελληνικός στρατός να εισέρχεται στην πόλη των Ιωαννίνων το πρωί της 22ας Φεβρουαρίου 1913. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι δεν πρόκειται για κάποια επίσημη παρέλαση, άλλα η είσοδος των πρώτων στρατιωτικών τμημάτων στην πόλη.

Έτσι βλέπουμε τους Έλληνες στρατιώτες εξουθενωμένους και ταλαιπωρημένους. Αυτό είναι κάτι αναμενόμενο, αφού τις προηγούμενες δύο μέρες πολεμούσαν ακατάπαυστα.

Πολλοί απ’ αυτούς πολεμούσαν εκεί από το ξεκίνημα των μαχών στην Ήπειρο στο τέλος Νοεμβρίου 1912. Εκτός από τις μάχες έπρεπε να υπομείνουν για τρεις ολόκληρες μήνες τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, μέσα στο κρύο του χειμώνα και τις ελλείψεις.

Η κόπια αυτή ψηφιοποιήθηκε στα κρατικά αρχεία των ΗΠΑ, National Archives Catalogue