Τα διόδια της Αθήνας. Ο “Φόρος” της Ν. Ερυθραίας και η “χρυσή” γέφυρα της Βαρυμπόμπης που κοστίζει 25 εκατ. ετησίως

Στη Νέα Ερυθραία στο τέλος της Τατοϊου, οι οδηγοί προσπερνάνε ένα ερειπωμένο μικρό πέτρινο κτίσμα, τον αποκαλούμενο “Φόρο”.

Εκεί, μέχρι το 1948, όσοι μετέφεραν εμπορεύματα και διάφορα προϊόντα, σταματούσαν και πλήρωναν τα “διαπύλια τέλη”.

Το ερείπιο ήρθε στην επικαιρότητα με το σκάνδαλο των διοδίων που προγραμματίζονται να στηθούν στη γέφυρα της Βαρυμπόμπης, τα οποία κοστίζουν στο Δημόσιο 25 εκατ. ευρώ ετησίως. 

Τα “διαπύλια τέλη” είχαν καθιερωθεί με νόμο του ελληνικού κράτους το 1847. Ήταν ένας έμμεσος φόρος, ο οποίος επιβαλλόταν από τις δημοτικές αρχές στα προϊόντα που εισάγονταν στην περιοχή τους από άλλες περιοχές.

Τα κτίσματα που στέκονταν οι εισπράκτορες για να εισπράξουν τέλη εισόδου εμπορευμάτων, ονομάζονταν «Φόροι»

Έμπνευση για τα  “διαπύλια τέλη” πιθανώς να αποτέλεσε ο “φόρος της πύλης” που κατέβαλλαν στο δημόσιο ταμείο των αρχαίων Αθηνών, οι συγγενείς και οι κληρονόμοι των αποβιωσάντων, προκειμένου να έχουν το δικαίωμα εκφοράς του νεκρού από την πύλη της πόλης.

Η ιστορία του «Φόρου»

Δημοτικοί εισπράκτορες στέκονταν άλλοτε μέσα σε πρόχειρες παράγκες, άλλοτε σε λιθόκτιστα κτίσματα στις εισόδους και στις εξόδους του δήμου και εισέπραταν φόρο από τους παραγωγούς που μετέφεραν με τα υποζύγια και τα κάρα τους εμπορεύματα.

Κάθε δήμος τότε, φρόντιζε να “ενοικιάζει” τους φόρους των προϊόντων σε εισπράκτορες που συνήθως ήταν προσκείμενοι στην εκάστοτε δημοτική αρχή.

Ο ερειπωμένος παλαιός σταθμός διοδίων στη Ν. Ερυθραία, ο αποκαλούμενος «φόρος»,  διασώζεται στην παλιά οδό Τατοΐου κοντά στη γέφυρα Βαρυμπόμπης.

Η ιστορία του «Φόρου» της Τατοϊου, που τότε ανήκε στο Δήμο Αθηναίων, αποτελεί κομμάτι  της ιστορίας της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σχεδόν σε όλες τις πόλεις της χώρας, στις κύριες εισόδους, υπήρχε ένας «Φόρος», είτε ως κτίσμα, είτε ως τοπωνύμιο, μέχρι σήμερα.

Για παράδειγμα η στάση “Φόρος” υπάρχει και στην Ιερά Οδό, στο Βοτανικό, στο Παλαιό Φάληρο, τον Άγιο Δημήτριο, στη Χαλκίδα, στο Βόλο, στα Γιάννενα. Στα Γιάννενα μάλιστα οι αναφορές κάνουν λόγο για ύπαρξη έξι “Φόρων”: στα Ζευγάρια, στην οδό Βηλαρά, στη Συνάντηση, στη Σκάλα, στον Ακραίο και στο Βελισσάριο. Από αυτούς, σήμερα διασώζεται μόνο των Ζευγαριών.

Με την πάροδο των χρόνων εκδίδονταν νέα βασιλικά διατάγματα, τα οποία προσέθεταν προϊόντα και υπηρεσίες τα οποία υποβάλλονταν στη δημοτική δασμολόγηση των διαπύλιων τελών. Παρόμοιοι δασμοί επιβάλλονταν στα όρια διαφόρων Δήμων, κατά την έξοδο των δημοτών, για τη χρήση ενός δρόμου ή για την παροχή μιας υπηρεσίας.

Λίγο πιο κάτω από τον Βοτανικό, στη θέση “Ασύρματος” υπήρχε σταθμός πληρωμής φόρου διοδίων, όπου ο Δήμος είχε ενοικιάσει σε ιδιώτη την εκμετάλλευσή του. Ο σταθμός αυτός είχε αναλάβει την αποστολή να σταματά τις νεκροφόρες πομπές που κατευθύνονταν για το τρίτο κοιμητήριο.

Εκτός από τις νεκροφόρες άμαξες που έσερναν άλογα, διόδια πλήρωναν και οι συγγενείς που τους συνόδευαν. Εκείνοι που αναλάμβαναν τα έξοδα μιας κηδείας, πλήρωναν ως ύστατο φόρο, μεταξύ άλλων, και τα διόδια χρήσης του Γ’ νεκροταφείου.

Οι αντιδράσεις και η κατάργηση

Όπως ήταν φυσικό, η επιβολή του φόρου αυτού προκαλούσε αντιδράσεις. Σε πολλές περιπτώσεις οι εισπράκτορες βιαιοπραγούσαν σε βάρος αγροτών, οι οποίοι προσπαθούσαν να “φοροδιαφύγουν”.

Ο  δημοτικός αυτός φόρος έπληττε το εσωτερικό εμπόριο, αποτελούσε μέσο πλουτισμού των ενοικιαστών του και παράλληλα συντελούσε στην αύξηση της τιμής των αγροτικών προϊόντων, δεδομένου ότι μετακυλιόταν στους καταναλωτές.

Κατά καιρούς υπήρξαν μεγάλες κινητοποιήσεις επαγγελματικών τάξεων στην ελεύθερη Ελλάδα για την κατάργηση του. Παρά τις έντονες αντιδράσεις, το κράτος διατήρησε τα «διαπύλια τέλη» γιατί αδυνατούσε να χρηματοδοτήσει τους δήμους.

Ότι έχει απομείνει από το “Φόρο” Νέας Ερυθραίας. Πηγή φωτογραφίας: facebook

Οι συνθήκες για την κατάργηση της επαχθούς αυτής φορολογίας ωρίμασαν το 1948. Το υπουργικό συμβούλιο, κατόπιν εισήγησης του τότε υπουργού Οικονομικών, ενέκρινε τον Αναγκαστικό νόμο “περί καταργήσεως των διαπυλίων τελών”.

Η “χρυσή” γέφυρα της Βαρυμπόμπης

Στη  Νέα Ερυθραία ο “Φόρος” παραμένει ως ερειπωμένο κτίσμα που θυμίζει  ότι η απειλή των διοδίων επανέρχεται για την περιοχή.

Η  υπόθεση των διοδίων έχει ξεκινήσει από το 2007 λόγω της σύμβασης της Νέας Οδού και η διαδικασία αδειοδότησης ξεκίνησε από το 2014. Ωστόσο, το Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής είχε γνωμοδοτήσει αρνητικά, ενώ δύο υπουργοί περιβάλλοντος είχαν αρνηθεί να υπογράψουν.

Εν τούτοις, το έργο της Νέας Οδού δεν ακυρώθηκε και η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων εστάλη από το υπουργείο υποδομών και εγκρίθηκε στις αρχές του 2018.

Με την τροποποίηση της σύμβασης παραχώρησης που έγινε το 2015, η πολιτεία ανέλαβε το κόστος των πλευρικών σταθμών που δεν κατασκευάστηκαν στη Βαρυμπόμπη, τη Χαλκίδα και τον Άγιο Στέφανο.

Αρχικά ως έτος έναρξης των εργασιών για τη νέα γέφυρα στη Βαρυμπόμπη είχε οριστεί το 2022 και θα έπρεπε να ήταν έτοιμη και να λειτουργούν οι σταθμοί διοδίων από τις αρχές του 2025.  Όμως το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών με υπουργό τον Κώστα Αχ. Καραμανλή, είχε δώσει τριετή αναστολή στην υλοποίηση των σταθμών διοδίων.

Από τα διόδια που δεν έγιναν στην Βαρυμπόμπη και τον Άγιο Στέφανο, o κρατικός προϋπολογισμός  έχει επιβαρυνθεί μέχρις στιγμής κατά 103,4 εκατ. ευρώ.

Τον Οκτώβριο του 2023, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών αιφνιδιαστικά ανακοίνωσε ότι η γέφυρα Βαρυμπόμπης είναι κατεδαφιστέα, εξαιτίας προβλημάτων στατικότητας. Το σχέδιο προβλέπει κατεδάφιση και μετατροπή του κόμβου σε κυκλικό δακτύλιο, και την τοποθέτηση πλευρικών διοδίων στις εξόδους.

Η επικινδυνότητα της κατασκευής δεν στοιχειοθετήθηκε και η γέφυρα εξακολουθεί να δέχεται το καθημερινό φορτίο χιλιάδων αυτοκινήτων

Οι κάτοικοι Νέας Ερυθραίας και των γύρω περιοχών που είναι αντίθετοι με τα διόδια, υποδέχτηκαν την είδηση ως κακό προάγγελο γιατί ο κόμβος συνδέεται με το σχέδιο στο οποίο ήδη έχουν εναντιωθεί.

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία που παρέθεσε τον Μάρτιο του 2024 ο υφυπουργός Υποδομών Νίκος Ταχιάος, από την  παρέμβαση του Δημοσίου προκειμένου να μην τοποθετηθούν πλευρικά διόδια στην Βαρυμπόμπη και τον Άγιο Στέφανο, o κρατικός προϋπολογισμός  έχει επιβαρυνθεί μέχρις στιγμής, κατά 103,4 εκατ. ευρώ.