Τα χάνια στην Ελλάδα εκτός από αυτό της Γραβιάς. Ήταν κέντρα φιλοξενίας, πολιτισμού και πολιτικής

Το χάνι της Γραβιάς. Όλοι το γνωρίζουν, διότι εκεί δόθηκε μία από τις σημαντικότερες μάχες στο ξεκίνημα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Στις 8 Μαΐου 1821, περίπου 120 άνδρες του Οδυσσέα Ανδρούτσου παρατάχθηκαν απέναντι σε 9.000 Οθωμανούς του Ομέρ Βρυώνη.

Μετέτρεψαν το μικρό πλινθόκτιστο κτίσμα σε οχυρό. Έφραξαν τα ανοίγματα με πέτρες και άνοιξαν πολεμίστρες. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να κάνουν έφοδο, αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς.

Το χάνι της μικρού χωριού της Φωκίδας “άντεξε”, όπως και οι Έλληνες πολεμιστές. Ο εχθρός μέτρησε εκατοντάδες απώλειες και το ηθικό των επαναστατημένων Ρουμελιωτών αναπτερώθηκε.

Μπορεί το χάνι της Γραβιάς να είναι το πιο γνωστό στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι το μοναδικό. Πολλά χάνια χτίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Τα χάνια της Θεσσαλονίκης

Ειδικά η Θεσσαλονίκη, που αποτελούσε κρίσιμο κόμβο στο σύστημα των μεγάλων χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων Ανατολής και Δύσης, διέθετε πολλά χάνια συγκριτικά με άλλες πόλεις, όπως η Ξάνθη.

Υπολογίζεται ότι το 1906 υπήρχαν 87 χάνια στη Θεσσαλονίκη, τα περισσότερα από τα οποία κτίζονταν κατά μήκος των εμπορικότερων δρόμων της πόλης. Πολλά γκρεμίστηκαν στην πορεία και αντικαταστάθηκαν από σύγχρονα ξενοδοχεία, καταστήματα και πολυκατοικίες.

Στη γωνία των οδών Ελ. Βενιζέλου και Δημάρχου Βαμβακά, κοντά στην Εγνατία Οδό, βρίσκεται το κτηριακό συγκρότημα του Καραβάν Σαράι, που ενέπνευσε τη δημιουργία της ομώνυμης ταινίας του 1986, σε σκηνοθεσία Τάσου Ψαρρά.

Χτίστηκε στην ίδια θέση που κάποτε υπήρχε το ιστορικό χάνι Καραβάν Σαράι, πίσω από το μνημείο του 15ου αιώνα Χαμζά Μπεή Τζαμί, γνωστό και ως Αλκαζάρ. Το όλο συγκρότημα χωρίζεται στα Μέγαρα Χρήστου Δήμου και Σαπουντζή-Κουκουφλή.

Το Καραβάν Σαράι μελετήθηκε για ξενοδοχείο και, κατά την ταραχώδη τριετία 1946-1949, πολλές οικογένειες που ήρθαν στην πόλη από τα χωριά της Μακεδονίας φιλοξενήθηκαν στα δωμάτιά του.

Για 53 ολόκληρα χρόνια, από το 1958 μέχρι το 2011, ένα τμήμα του Καραβάν Σαράι στέγαζε το Δημαρχείο της Θεσσαλονίκης. Σήμερα παραμένει αναξιοποίητο και στη “σκιά” των έργων για την κατασκευή του Μετρό.

Η ολοκλήρωση των εργασιών φαίνεται ότι θα καθορίσει και το ενδιαφέρον των επενδυτών.

Το παλαιότερο σωζόμενο χάνι της Θεσσαλονίκης είναι το Μπενσουσάν Χαν, χρονολογούμενο από το 1810, με βάση οθωμανικά αρχεία. Βρίσκεται στα Άνω Λαδάδικα, στην οδό Εδέσσης 6 και αποτελεί ένα από τα λιγοστά που διασώθηκαν κατά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.

Πρώτος ιδιοκτήτης του ήταν ο Σεφαρδίτης έμπορος, Σαμουήλ Μπενσουσάν. Το 1930, οι απόγονοι του Μπενσουσάν πούλησαν το ακίνητο σε μεγαλέμπορο της Θεσσαλονίκης και το κτήριο άλλαξε πολλές φορές τρόπο χρήσης.

Κατά καιρούς στέγασε καταστήματα με υφάσματα, μπαχαρικά, αποικιακά είδη και ψιλικά και αργότερα δικηγορικά και συμβολαιογραφικά γραφεία.

Η τελευταία γνωστή χρήση του ήταν τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν στον επάνω όροφο υπήρχαν τελωνειακά γραφεία και στο ισόγειο τα περίφημα για την εποχή μπαχαρικά “Billys”. Το 2012, επαναλειτούργησε ως χώρος διεξαγωγής πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Άλλα σημαντικά χάνια στη συμπρωτεύουσα είναι τα εξής:

• Χάνι Ισμαήλ Πασά. Εντοπίζεται στη συμβολή των οδών Συγγρού, Βαλαωρίτου και Πάικου. Η μαρμάρινη μουσουλμανική επιγραφή που σώζεται στο υπέρθυρο της εισόδου γράφει “Ismail Pasha Khani 1323“. Το έτος 1323 αναφέρεται στο Ισλαμικό ημερολόγιο, το αντίστοιχο έτος στο Γρηγοριανό είναι το 1905. Τα τελευταία χρόνια, στεγάζει τα γραφεία εταιρείας που παρέχει υπηρεσίες design για οπτική επικοινωνία και σχεδιασμό, καφετέρια, gift shop, γκαλερί, κ.λπ..

Στην οδό Πάικου υπάρχει η τελευταία original Τούρκικη επιγραφή της πόλης. Η πινακίδα γράφει Ismail Pasha Khani 1323 (Ισμαήλ Πασά Χανι 1323),που σημαίνει Xάνι (σπίτι) του Ισμαήλ Πασά',1905. Το Οθωμανικό στοιχείο άφησε ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πολιτισμική ταυτότητά της πόλης. pic.twitter.com/LzOVGDAJAc

— Teo (@teofan09) December 27, 2021

• Χάνι Κορυτσά. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Οδυσσέως και Μοναστηρίου και χτίστηκε το 1902 από τον Οθωμανό Χατζή Μουσταφά. Είναι το μοναδικό σωζόμενο παραδοσιακού τύπου χάνι, το οποίο μετέπειτα λειτούργησε ως ξενοδοχείο πέμπτης κατηγορίας. Ο σεισμός του 1978 και μια πυρκαγιά το 1983 προκάλεσαν ανεπανόρθωτες καταστροφές στον όροφό του. Σήμερα φιλοξενεί στο ισόγειο κάποια καταστήματα, κρατώντας μερικά στοιχεία της παλιάς του μορφής.

Τα χάνια των Βαλκανικών Πολέμων

Ένα ιστορικό χάνι είναι αυτό του Χατζηγώγου. Βρίσκεται στο 20ό χιλιόμετρο της Εθνικής Οδού Ελασσόνας-Κοζάνης, δίπλα στο Μουσείο της Μάχης Σαρανταπόρου, όπου φυλάσσονται οπλισμός, στρατιωτικές στολές και εφημερίδες της εποχής.

Το χάνι του Χατζηγώγου υπήρξε το στρατηγείο του διαδόχου Κωνσταντίνου την περίοδο της μάχης του Οκτωβρίου του 1912. Στην είσοδο του κτηρίου δεσπόζουν οι προτομές του Κωνσταντίνου και του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Στο ισόγειο εκτίθενται κειμήλια που χρησιμοποίησε ο διάδοχος Κωνσταντίνος, όπως ένα μπρούτζινο μελανοδοχείο με το στυπόχαρτο, ενώ ο πρώτος όροφος ήταν το μέρος όπου πραγματοποιούνταν οι συσκέψεις του επιτελείου του. Στις μέρες μας λειτουργεί ως αίθουσα οπτικοακουστικών μέσων και προβολής ντοκιμαντέρ.

Επί της Εθνικής Οδού Άρτας-Ιωαννίνων, βρίσκεται ένα ακόμη χάνι που σχετίζεται με την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων. Ο λόγος για το Χάνι Εμίν Αγά, από όπου το επιτελείο του ελληνικού στρατού διηύθυνε τις επιχειρήσεις στην Ήπειρο.

Εκεί τραβήχτηκε και η ιστορική φωτογραφία με τον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο λίγο μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, το Φεβρουάριο του 1913. Σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο Πολέμου 1912-13.

Το καραβανσεράι της Κύπρου

Όσον αφορά στην Κύπρο, το μεγαλύτερο καραβανσεράι είναι το λεγόμενο Buyuk Han, που στα ελληνικά μεταφράζεται ως “μεγάλο πανδοχείο”.

Χρονολογείται από το 1572, βρίσκεται στο κατεχόμενο από τους Τούρκους τμήμα της Λευκωσίας και θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα διατηρημένα ιστορικά κτίσματα της Μεγαλονήσου.

Εκτός από πανδοχείο, λειτούργησε και ως φυλακή στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η Κύπρος βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Άγγλων. Αποκαταστάθηκε στα τέλη του 20ού αιώνα και σήμερα είναι επισκέψιμο

Τα χάνια ήταν οργανωμένοι χώροι φιλοξενίας, σίτισης και εμπορικών συναλλαγών, με ιδιαίτερη φροντίδα για τα ζώα. Τυπικά. Ουσιαστικά όμως ήταν φορείς πολιτισμού. Εκεί οι άνθρωποι από διαφορετικές χώρες, φυλές και πολιτισμούς αντάλλαζαν ιδέες, προϊόντα, τρόπους σκέψης και δράσης.

Στις μέρες μας, τα χάνια αποτελούν κομμάτι του παρελθόντος, αλλά οι μνήμες τους παραμένουν ζωντανές. Στην Ελλάδα, υπάρχουν ταβέρνες και καταστήματα που χρησιμοποιούν τη λέξη “χάνι” στις ονομασίες τους, είτε γιατί λειτουργούν σε παλιά πανδοχεία είτε για να αποπνέουν στους πελάτες το χαρακτήρα της φιλοξενίας που είχαν τα χάνια.

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Petros Pikolis (Google Maps) και Wikipedia