Τα αρχοντικά του Αιγαίου και η εντυπωσιακή ιστορία τους

Στα νησιά του Αιγαίου, μέχρι τον 17^ο αιώνα, κατά κανόνα δεν υπήρχαν αρχοντικά σπίτια.

Μόνο οι Λατίνοι, που είχαν κυριαρχήσει, διέθεταν πλούτο και τεχνογνωσία, αλλά οι υπόδουλοι Έλληνες ήταν πάμφτωχοι.

Διώροφα σπίτια υπήρχαν, αλλά δύσκολα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αρχοντικά, καθώς παρέμεναν σχετικά μικρά και λιτά, χωρίς πλούσιους διάκοσμους.

Σταδιακά σε κάποια νησιά άρχισαν να χτίζονται μεγαλύτερα σπίτια, με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, όταν αναπτύχθηκε και το εμπόριο και κάποιοι δαιμόνιοι νησιώτες απέκτησαν πλούτο.

Πρώτα, χτίστηκαν μεγάλα οικήματα στα νησιά, που απέκτησαν αστική ανάπτυξη ή βρίσκονταν σε σχετικά μικρή απόσταση από τον Πειραιά ή την Μικρά Ασία.

Αρχοντικά της Σύρου 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα Συριανού αρχοντικού είναι το Αρχοντικό Νικολαΐδη. Ανήκει στην οικογένεια Κόη από το 1860 και είναι γνωστό για την πιο εντυπωσιακή “οροφογραφία” στην Ερμούπολη.

Το αρχοντικό είναι επισκέψιμο και υπάρχει μάλιστα δυνατότητα στους επισκέπτες  να δουν την οροφογραφία να ζωντανεύει, μέσω tablet. 

Εξίσου εντυπωσιακή αρχιτεκτονική παρατηρείται σε δημόσια κτήρια της Σύρου, όπως το Δημαρχείο, έργο του Ερνέστου Τσίλερ. 

Η Σύρος ήταν ένα από τα πλουσιότερα νησιά της Ελλάδας, ένα τεράστιο εμπορικό και αστικό κέντρο με άμεσες επιρροές από τη βιομηχανική επανάσταση, η οποία στην υπόλοιπη Ελλάδα άργησε να κάνει την εμφάνισή της.

Το νησί είχε επιρροές από τη Δύση, από την περίοδο της λατινοκρατίας όταν οι Συριανοί διέθεταν ειδικά προνόμια, που τους επέτρεπαν μία ανεξαρτησία στο εμπόριο και τη συγκέντρωση πλούτου. Κάτι που δεν άλλαξε με την οθωμανική κατοχή.

Το εμπόριο δεν διακόπηκε ποτέ, άρα και οι πολιτιστικές επαφές με τη Δύση, που είχε περάσει από την αναγέννηση, στη βιομηχανική άνθηση.

Η μεγαλύτερη ανάπτυξη του νησιού, ήρθε μετά την Επανάσταση του 1821, η οποία έπληξε άλλα μεγάλα εμπορικά νησιά όπως η Χίος και τα Ψαρά

Μετά τη σφαγή, πολλοί πρόσφυγες, εγκαταστάθηκαν στη Σύρο και συνέχισαν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, με αποτέλεσμα το νησί να πάρει σύντομα τη θέση του μεγαλύτερου εμπορικού και αστικού κέντρου της σύγχρονης Ελλάδας. Δεν είναι τυχαίο ότι είχε θέσει σοβαρή υποψηφιότητα, να γίνει η νέα πρωτεύουσα της χώρας.

Η αρχιτεκτονική της Σύρου αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία και ονομάζεται “Νεοκλασική Αρχιτεκτονική της Ερμούπολης”. 

Αποτελεί συνδυασμό ανατολικών και δυτικών στοιχείων, που προέρχονται από τις διαφορετικές επιρροές  ευρωπαίων αρχιτεκτόνων, κυρίως από τη Γερμανία και την Ιταλία.

Το αποτέλεσμα είναι συνήθως τριώροφα σπίτια, λιθόκτιστα, με ξύλινα πατώματα και στέγη με κεραμίδια. Τα ταβάνια ήταν ψηλά, για τη διατήρηση καλής θερμοκρασίας στο εσωτερικό, με μαρμάρινα μπαλκόνια και πολλά, μεγάλα παράθυρα.

Χαρακτηριστικό των Συριανών αρχοντικών είναι και οι τοιχογραφίες, που συχνά απεικόνιζαν αναγεννησιακές εικόνες. 

Αρχοντικά του Σαρωνικού (Αίγινα, Σπέτσες, Ύδρα)

Τα νησιά του Σαρωνικού έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική επανάσταση και στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Χωρίς το πολεμικό ναυτικό τους η επανάσταση ήταν καταδικασμένη, χωρίς την πειρατεία δεν θα είχαν εμπειροπόλεμα πληρώματα.

Η Αίγινα ήταν η πρώτη πρωτεύουσα, ενώ οι Σπέτσες και η Ύδρα γέννησαν ορισμένους από τους μεγαλύτερους οπλαρχηγούς και καπετάνιους του απελευθερωτικού αγώνα.

 Γνωστά αρχοντικά των Σπετσών είναι το αρχοντικό της θρυλικής Μπουμπουλίνας, του Σωτηρίου Ανάργυρου, καθώς και το “Ποσειδώνιο” που χτίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. 

Τα αρχοντικά των νησιών αυτών ακολουθούν την ίδια παράδοση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Αρχοντικό του Χατζηγιάννη-Μέξη, ενός από τους άρχοντες του νησιού, που χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. 

Η τυπική δομή τους ήταν σε σχήμα Π, όπου το κεντρικό κτίριο είχε μία πτέρυγα στα αριστερά και μία στα δεξιά.

Μπροστά από το σπίτι, υπήρχε ο κήπος με τις στέρνες όπου συνέλεγαν το νερό της βροχής. 

Τα Σπετσιώτικα αρχοντικά ήταν συχνά βαμμένα σε αποχρώσεις του κίτρινου ή του λευκού. Οι κεραμοσκεπές στολίζονταν με ακροκεράματα ή πέτρινα αγαλματίδια. Οι κήποι κοσμούνταν συνήθως από ψηφιδωτά και βότσαλα.  

Το αρχοντικό Τρικούπη στην Αίγινα

Στην Αίγινα, τέθηκαν οι βάσης της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, γνωστά και ως “εθνικά”. Αρχοντικά που εντυπωσιάζουν είναι το σπίτι του Τρικούπη, το σπίτι του Καποδίστρια, των Βουλγαραίων και των Ζαΐμηδων.   

Το παλαιότερο αρχοντικό της Αίγiνας είναι του πλοιοκτήτη και κοτζαμπάση, Γεώργιου Βούλγαρη, ο οποίος έχτισε ένα τεράστιο σπίτι μαζί με μύλο, στα τέλη του 18ου αιώνα. Πρόκειται για μια κατοικία που θυμίζει κάστρο, με μεγάλους τοίχους και πολεμίστρες. Έχει χαρακτηρισθεί από το υπουργείο Πολιτισμού ως έργο τέχνης και ως ιστορικό κτίριο.

Το πρώτο αρχοντικό που συναντά ο ταξιδιώτης φθάνοντας στο λιμάνι του νησιού είναι του εμπόρου Κωνσταντίνου Βογιατζή από την Σύμη, που ολοκληρώθηκε το 1880. Σήμερα δεν κατοικείται, ενώ έχουν ξεκινήσει κάποιες εργασίες αποκατάστασης.

Στην Ύδρα, τα πέτρινα αρχοντικά είναι τριώροφα και τετραώροφα. Χτίστηκαν στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα από πλούσιους πλοιοκτήτες, οι οποίοι προσπάθησαν να εισαγάγουν ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, ώστε να ακολουθήσουν το παράδειγμα της δυτικής κοινωνίας.

Τα αρχοντικά της Ύδρας ήταν τόσο εντυπωσιακά, που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα από το ελληνικό Δημόσιο.

Ξεχωρίζουν το Αρχοντικό του Λαζάρου Τσαμαδού, όπου στεγάζεται η Σχολή Εμποροπλοιάρχων, καθώς και το Αρχοντικό του Κριεζή, όπου βρίσκεται σήμερα το Γηροκομείο. 

Στην οικία του Λάζαρου Κουντουριώτη, λειτουργεί παράρτημα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Το Αρχοντικό του Τομπάζη ανήκει στη Σχολή Καλών Τεχνών και λειτουργεί σαν παράτημα της, από τη δεκαετία του ’30. 

Αρχοντικά του Ανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Χίος)

Στη Λέσβο, δεν είναι μόνο τα σπίτια που εντυπωσιάζουν, αλλά και οι δημόσιοι χώροι. Το πρώην ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετάνια», οι Κολώνες, το Παλαιό Λιμεναρχείο, το κτίριο της Περιφέρειας, το Παλαιό Δημαρχείο, είναι παραδείγματα της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αισθητικής που επικρατεί στο νησί. 

Τα αρχοντικά του χωριού “Μόλυβος” στη Λέσβο αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής.

Τριώροφα, πετρόχτιστα σπίτια, με άβαφους τείχους και ξύλινα πατώματα. 

Η εσωτερική διακόσμηση έχει τοιχογραφίες από την τοπική λαϊκή ζωγραφική. 

Τα περισσότερα αρχοντικά στη Λέσβο χτίστηκαν στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα από αστούς εμπόρους.

Η καίρια θέση του νησιού, ανάμεσα στην ανατολή και τη δύση, συσσώρευσε αρκετό πλούτο στα χέρια των εμπόρων. 

Τα κτίσματα της Λέσβου συνδυάζουν ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά ρεύματα, όπως μπαρόκ, νεογοτθικά, αναγεννησιακά και νεοκλασικά. Αετώματα, κίονες, μαρμάρινες σκάλες, τεράστια παράθυρα και πόρτες, είναι κάποια από τα στοιχεία που θυμίζουν δυτική Ευρώπη.

Στο αρχοντικό Κράλλη λειτουργεί η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών από το 1950, ύστερα από δωρεά της οικογένειας.

Στη Χίο, εντυπωσιάζει το αρχοντικό Λιβανούδικο, όπου σήμερα στεγάζεται το ίδρυμα Μαρία Τσάκος. 

Το αρχοντικό κατασκευάστηκε το 1888, όταν στη Χίο επικρατούσε ο εκλεκτικισμός, ρεύμα που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Βασικά χαρακτηριστικά του είναι οι ζωγραφικές διακοσμήσεις, τα περίτεχνα κιγκλιδώματα, αλλά κυρίως το μαρμάρινο πρόπυλο, ιωνικού ρυθμού.

Η Χίος, ένα από τα πλουσιότερα νησιά στην ιστορία της χώρας, είναι συνώνυμη με τα αρχοντικά σπίτια.

Η παράδοση  προέρχεται από την περίοδο που το νησί βρισκόταν υπό Γενουάτικη κατοχή, τον 17ο και 18ο αιώνα.

Σήμα κατατεθέν των αρχοντικών είναι το τζάκι. Ένα μαρμάρινο ή πέτρινο τζάκι βρισκόταν στο καθιστικό, γύρω από το οποίο συγκεντρωνόταν η οικογένεια. 

Το εξωτερικό ήταν πετρόχτιστο. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ήταν η εξωτερική σκάλα, συνήθως μαρμάρινη ή πέτρινη, που προκαλούσε δέος.

Αντί για στέρνες, στη Χίο επικρατούσαν τα πηγάδια στις αυλές, για τις ανάγκες υδροδότησης. 

Οι πιο πλούσιες οικίες διέθεταν ακόμα και σιντριβάνι. Συνήθως στο οικόπεδο υπήρχε και χώρος για αποθήκη και κατοικίες του υπηρετικού προσωπικού. 

Εντυπωσιακά είναι τα παράθυρα και οι πόρτες των Χιώτικων αρχοντικών, που ακολουθούν σε πολλές περιπτώσεις ένα μπαρόκ ρυθμό. Περίτεχνα με πανέμορφες αψίδες, που είχαν μοναδικό λόγο ύπαρξης τον εντυπωσιασμό. 

Τα αρχοντικά των ελληνικών νησιών είναι σημαντικά ακριβώς λόγω της σπανιότητάς τους. Αναδεικνύουν μία αισθητική που δεν παρατηρείται στην υπόλοιπη χώρα γιατί μόνο οι νησιώτες είχαν επαφή με την εύρωστη οικονομία της Δύσης και έτσι κατάφεραν να πλουτίσουν.

Φυσικά αυτό δεν ισχύει για όλα τα νησιά, αρκετά εκ των οποίων μετά τον πόλεμο βρέθηκαν μπροστά στον κίνδυνο της ερήμωσης, καθώς οι κάτοικοι μετανάστευαν αφού δεν μπορούσαν να επιβιώσουν. Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο ακόμη και η Μύκονος ήταν ένα πάμφτωχο νησί που δεν μπορούσε να συντηρήσει τους νησιώτες.

Ο τουρισμός άλλαξε τα πάντα αλλά αυτό που παραμένει ίδιο είναι η μαρτυρία των αρχοντικών στα νησιά που ανέπτυξαν οικονομική δραστηριότητα όταν ο ελλαδικός χώρος υπέφερε από τη φτώχια και την οικονομική δυσπραγία

Έτσι επιβεβαιώνεται για ακόμα μία φορά ο σημαντικός ρόλος της Ελλάδας ως ένα σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής. 

Επισκεφθείτε τα κάνοντας τώρα κράτηση στο https://www.bluestarferries.com/