Τα αίτια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ποια λάθη έγιναν στο Μεσοπόλεμο. Τι ρόλο έπαιξε το Κραχ στην άνοδο του Χίτλερ; Συνέντευξη του καθηγητή Ευάνθη Χατζηβασιλείου

Ο νεαρός οικονομολόγος Κέινς είχε προβλέψει είκοσι χρόνια πριν, ότι θα γίνει ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Αυτό που έκανε, ήταν να αναλύσει με την επιστημονική του ματιά, τους οικονομικούς όρους της συνθήκης των Βερσαλλιών, που σφράγισε με τους όρους της τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Ο Κέινς, είδε ότι μια οικονομικά ανίσχυρη Γερμανία, υπονόμευε το μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομίας και κατ΄ επέκταση της ειρήνης. Οι πολιτικοί ούτε μπορούσαν ούτε και ήθελαν να δουν τόσο μακριά.

Τα αίτια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου βρίσκονται και στους όρους με τους οποίους έκλεισε ο πρώτος παγκόσμιος. Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου, παρουσίασε στην ΜτΧ, αναλυτικά τις συνέπειες της συνθήκης, και τους λόγους που ένας ασήμαντος πολιτικός, ο Αδόλφος Χίτλερ, ανέβηκε στην εξουσία, κόντρα σε κάθε πολιτική λογική. Ο κ. Χατζηβασιλείου, από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς της χώρας, είναι τακτικός καθηγητής της Ιστορίας του Μεταπολεμικού Κόσμου στο τμήμα Ιστορία και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Η Ευρώπη του Μεσοπολέμου

ΜτΧ: Πως περιγράφεται η κατάσταση στην Ευρώπη μετά τον Μεγάλο Πόλεμο;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος αποσταθεροποίησε το σύστημα των κρατών στην Ευρώπη. Μετά το τέλος του, όλοι βρέθηκαν χρεοκοπημένοι και οι νικητές και οι ηττημένοι. Μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία ήταν οικονομικά κερδισμένοι. Τα υπόλοιπα κράτη είχαν γονατίσει οικονομικά και οι ηττημένες δυνάμεις αντιμετώπισαν και σοβαρά πολιτικά και πολιτειακά προβλήματα.

Αυτό σημαίνει, ότι μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο καταρρακώθηκαν και ψυχολογικά αφού οι κοινωνίες, είχαν και ένα τεράστιο ποσοστό ανθρώπινων απωλειών και δέχθηκαν χιλιάδες τραυματισμένους στρατιώτες που επέστρεψαν από τον πόλεμο. Συν τοις άλλοις, μεγάλες αυτοκρατορίες κατέρρευσαν, όπως η Αυστροουγγαρία, η οθωμανική στη δική μας περιοχή και σίγουρα η Ρωσική Αυτοκρατορία.

Η τελευταία αντικαθίσταται και από ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης που είναι ο κομμουνισμός. Επομένως μετά το 1918 κάνουμε λόγο για μία Ευρώπη η οποία βγαίνει από μία τρομακτική σύγκρουση και είναι οικονομικά κατεστραμμένη. Ουσιαστικά, δεν θα καταφέρει ποτέ ξανά να επιβάλει την ηγεμονία της στο παγκόσμιο σύστημα. Πρόκειται για μία Ευρώπη η οποία θα προσπαθήσει και δεν θα μπορέσει τελικά, να βρει το δρόμο προς μία σταθερότητα και ομαλότητα.

Επίσης, το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδοτεί στο χώρο της ανατολικής Ευρώπης, τον θρίαμβο της έννοιας του έθνους κράτους. Δηλαδή, η διάλυση των μεγάλων αυτοκρατοριών, ειδικά της Αυστροουγγαρίας και η υποχώρηση της γερμανικής αυτοκρατορίας από πολλά εδάφη, οδηγούν στην δημιουργία εθνικών κρατών τα οποία δεν υπήρχαν πριν το 1914.

Η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία, η Ουγγαρία, η Αυστρία, η νέα Γιουγκοσλαβία, στέκονται πλέον με απελευθερωμένους πολλούς πληθυσμούς. Η Ρουμανία μπορεί να υπήρχε ως κράτος, ωστόσο άλλαξε το μέγεθός της. Η επιλεκτική αυτοδιάθεση Στη νοτιοανατολική Ευρώπη συμβαίνει το ίδιο.

Είναι η εφαρμογή της περίφημης αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών, που υπάρχει και στις διακηρύξεις του Αμερικανού προέδρου του Wilson, ενόψει της λήξης του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι αυτή η αρχή της αυτοδιάθεσης εφαρμόζεται με επιλεκτικό τρόπο. Δηλαδή δεν ήταν απόλυτα έντιμη η εφαρμογή της και αυτό συνέβαλε στην αστάθεια η οποία εμφανίστηκε στην Ευρώπη, στη διάρκεια του μεσοπολέμου.

Η χαμένη ευκαιρία της Ευρώπης

Μηχανή του Χρόνου: Πιστεύετε ότι η συνθήκη των Βερσαλλιών υπονόμευσε τη μελλοντική ειρήνη;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Η συνθήκη των Βερσαλλιών είναι κατά τη γνώμη μου μία μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τη μεταπολεμική Ευρώπη. Η συνδιάσκεψη της ειρήνης, κυριαρχείται από τρεις μεγάλες προσωπικότητες: από τον Γούντροου Ουίλσον τον Αμερικανό, τον Λούντ Τζώρτζ τον Βρετανό και τον Ζορζ Κλεμανσό τον Γάλλο.

Όλοι αυτοί εκπροσωπούν μία νέα αντίληψη στις Διεθνείς Σχέσεις, επιτρέψτε μου να πω μία φιλελεύθερη αντίληψη των διεθνών σχέσεων. Δεν θέλουν τη Μυστική διπλωματία.

Δεν θέλουνε τις κούρσες εξοπλισμών. Αυτό που επιδιώκουν είναι οπωσδήποτε μία διεθνή κοινωνία βασισμένη σε κανόνες, όχι δηλαδή μία χαοτική άναρχη διεθνή κοινωνία όπως αυτή που οδήγησε στον πόλεμο του 14.

Είναι μία νέα αντίληψη για τις Διεθνείς Σχέσεις. Έτσι δημιουργείται και η Κοινωνία των Εθνών, ο πρώτος ΟΗΕ, η πρώτη προσπάθεια για οργάνωση της παγκόσμιας κοινότητας κρατών. Ωστόσο οι τρεις μεγάλοι, οι τρεις νικητές του πολέμου δεν μπόρεσαν να έχουν μία κοινή γραμμή απέναντι στην ηττημένη Γερμανία.

Οι Γάλλοι θα ήθελαν πάρα πολύ, αν μπορούσαν, να διαλύσουν τη Γερμανία κάτι το οποίο ήταν αδύνατον ενώ οι Βρετανοί θέλανε την σχετική ανάκαμψη της Γερμανίας.

Από την άλλη οι Αμερικάνοι από κάποια στιγμή και έπειτα, ειδικά από το 1920 και μετά, ουσιαστικά αποχώρησαν από την Ευρώπη και επέστρεψαν στον απομονωτισμό. Αυτό λοιπόν που συμβαίνει στη συνθήκη των Βερσαλλιών είναι, από την άποψη της ιστορίας των διεθνών σχέσεων, έν

α τεράστιο λάθος.

Όταν έχεις νικήσει σε ένα τόσο μεγάλο πόλεμο έχεις δύο επιλογές:

Η μία είναι να καταστρέψεις εντελώς τον ηττημένο, κάτι το οποίο είναι αδύνατον, δηλαδή ανθρωπιστικά δεν γίνεται και η άλλη επιλογή είναι να τον επαναφέρεις ομαλά στο Διεθνές σύστημα για να τον «δαμάσεις». Η συνθήκη των Βερσαλλιών δεν κάνει τίποτα από τα δύο. Ούτε καταστρέφει τη Γερμανία ούτε την αποδυναμώνει αρκετά, ώστε να μην αποτελεί απειλή.

Τι γίνεται στη συνθήκη των Βερσαλλιών; Αφαιρούνται μερικά εδάφη από τη Γερμανία.

Δημιουργείται το πολωνικό κράτος, παίρνουνε την περιοχή των Σουδητών και τη δίνουν στην Τσεχοσλοβακία. Δημιουργούνται δηλαδή επιλεκτικά κάποιες δυσμενείς συνθήκες.

Οι συνέπειες

ΜτΧ: Οικονομικά τι συνέπειες υπήρχαν για τη Γερμανία;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Η Γερμανία καλείται να πληρώσει ένα τεράστιο ποσό επανορθώσεων. Πίσω από αυτή τη λογική υπάρχει η γαλλική αντίληψη που λέει ότι δεν πρέπει να επιτραπεί στη γερμανική οικονομία να ανακάμψει για να ξαναδημιουργήσει αυτή την τεράστια πολεμική μηχανή.

Και τότε φάνηκαν οι αντιρρήσεις ενός νέου, που αργότερα έγινε ένας από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους του κόσμου, του John Maynard keynes. Σε ένα φυλλάδιο που έβγαλε το 1919, άσκησε κριτική και ανέφερε ότι αν η γερμανική οικονομία δεν ανακάμψει, δεν θα ανακάμψει ούτε η ευρωπαϊκή οικονομία και σε 20 χρόνια θα έχουμε ένα καινούργιο πόλεμο. Ακριβώς όπως έγινε.

ΜτΧ: ποιες ήταν οι συνέπειες για το γερμανικό λαό;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Η συνθήκη των Βερσαλλιών δημιούργησε μία αίσθηση αδικίας στη Γερμανία. Μάλιστα θεωρήθηκε ως η μόνη υπαίτια του πολέμου. Αυτό ήταν λάθος. Προφανώς δεν συνέβησαν έτσι τα γεγονότα. Ωστόσο κλήθηκε να πληρώσει αυτές τις επανορθώσεις οι οποίες έφεραν τεράστια δυσχέρεια στον γερμανικό λαό και προκάλεσαν υπερπληθωρισμό το 1923, δηλαδή χρειάζονταν ένα καρότσι χαρτονομίσματα για να αγοράσουν μισό ψωμί.

Παρόλα αυτά η συνθήκη των Βερσαλλιών, αν και δημιουργεί την αίσθηση της αδικίας, δεν αφαιρεί από τη Γερμανία τη βασική οικονομική και βιομηχανική της βάση.

Η Γερμανία παραμένει δυνητικά, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Και όταν ανακάμψει, θα είναι μία πολύ θυμωμένη κοινωνία, εξαιτίας αυτής της συνθήκης και απέναντι στους όρους της.

ΜτΧ: μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, παρά τις εδαφικές απώλειες της Γερμανίας, αληθεύει ότι ευνοήθηκε από τις εξελίξεις στα γειτονικά της κράτη;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Πολλοί ιστορικοί τονίζουν, ότι γεωπολιτικά η θέση της Γερμανίας μετά τη συνθήκη των Βερσαλλιών, έχει βελτιωθεί σε σχέση με το 14. Στα ανατολικά της σύνορα το 1914, η Γερμανία αντιμετώπιζε μία τσαρική αυτοκρατορία, δηλαδή έναν μεγάλο αντίπαλο και φοβόταν τον αγώνα σε δύο μέτωπα.

Μετά το 1918 στα ανατολικά της σύνορα η Γερμανία είχε μία σειρά αδύναμων μικρών κρατών, τα οποία ο Χίτλερ στη δεκαετία του 30 θα τα απομονώνει και θα τα εξοντώνει το ένα μετά το άλλο.

Δεν έχει να αντιμετωπίσει το φόβο του διμέτωπου αγώνα. Άρα αυτό που κάνει η συνθήκη των Βερσαλλιών είναι ότι θυμώνει τη Γερμανία χωρίς να της αφαιρέσει την ισχύ. Όταν λοιπόν ανέκαμψε, και αυτό δυστυχώς συνέβη κατά την ηγεσία του Χίτλερ, ήταν όχι μόνο θυμωμένη αλλά και μία ιδιαίτερα επικίνδυνη χώρα για την Ευρωπαϊκή Ειρήνη.

Η περίπτωση της Ιταλίας

ΜτΧ: Η Ιταλία ήταν μία από τις νικήτριες του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Τι ήταν αυτό που τη δυσαρέστησε;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Η Ιταλία είναι επίσης μία θυμωμένη χώρα μετά τη συνδιάσκεψη της ειρήνης. Θεωρεί ότι αδικήθηκε και ότι δεν πήρε αρκετά σε σχέση με τις θυσίες τις οποίες υπέστη στον πόλεμο. Επικρατεί γενικά ένα κλίμα αγανάκτησης και εθνικισμού, το οποίο οπωσδήποτε θα βοηθήσει την άνοδο στην εξουσία του Μπενίτο Μουσολίνι, τον Οκτώβριο του 1922.

Παρόλα αυτά πρέπει να πω ότι η Ιταλία ως η ελάσσονα από τις μεγάλες δυνάμεις, μόνη της, έστω και υπό φασιστικό καθεστώς, δεν έχει τη δυνατότητα να απειλήσει την ευρωπαϊκή τάξη.

Το καθεστώς του Μουσολίνι είναι κάπως φανφαρονικό. Έχει εφοδιαστεί με μερικούς σημαντικούς εξοπλισμούς αλλά δεν έχει την οικονομική βάση και την ισχύ να αποσταθεροποιήσει το Ευρωπαϊκό σύστημα.

ΜτΧ: πότε γίνεται απειλητική η Ιταλία;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: θα γίνει πραγματικά μία μεγάλη απειλή για την Ευρωπαϊκή Ειρήνη, υπό την ηγεσία της Γερμανίας, όταν συμμετέχει στις αναθεωρητικές δυνάμεις.

ΜτΧ: τι σημαίνει αναθεωρητικές δυνάμεις;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: με τον όρο αναθεωρητικές δυνάμεις εννοούμε αυτές που δεν αποδέχονται το εδαφικό καθεστώς της Ευρώπης. Αυτό δεν μπορεί να το αλλάξει η Ιταλία αλλά μία δύναμη με την ισχύ της Γερμανίας, ειδικά από το 33 και μετά, υπό την ηγεσία μιας τόσο έτσι αντισυστημικής ριζοσπαστικής δύναμης, όπως ο ναζισμός. Ξέρετε, στις αρχές της δεκαετίας του 30, ο Μουσολίνι θεωρούταν, ακόμη και από τον Χίτλερ, ο σημαντικότερος φασίστας ηγέτης στην Ευρώπη. Αλλά μόνο η Γερμανία μπορούσε να αποσταθεροποιήσει πραγματικά το ευρωπαϊκό σύστημα.

Η Ιταλία στο μέτρο που το αποσταθεροποίησε, ας πούμε, με την εισβολή στην Αβησσυνία το 1935, το έκανε σε συνδυασμό με ανάλογες κινήσεις της Γερμανίας. Μόνη της, δεν μπορώ να πιστέψω, ότι είχε τις δυνατότητες.

Το οικονομικό κραχ

ΜτΧ: τι ρόλο έπαιξε το οικονομικό κραχ στις ΗΠΑ το 1929. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα από τα «υπόγεια αίτια» του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Η αλήθεια είναι ότι μετά τις οικονομικές δυσχέρειες των πρώτων χρόνων έπειτα από τον μεγάλο πόλεμο, ήρθε μία περίοδος σχετικής οικονομικής αισιοδοξίας, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 20. Το 1929 όμως κατέρρευσε η παγκόσμια οικονομία με το κραχ. Ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη και ουσιαστικά οδήγησε στη χρεοκοπία τους πάντες. Την Ελλάδα την χτύπησε το 1932 και πτωχεύσαμε.

Αυτή η παγκόσμια οικονομική κρίση, είναι νομίζω μία μοιραία στιγμή για την Ευρώπη στο σύνολο της. Καταστρέφει την οικονομική και κοινωνική βάση του δημοκρατικού καπιταλισμού.

Ακόμη και η Αγγλία και η Γαλλία στη δεκαετία του 30, βρέθηκαν σε κοινωνική και πολιτισμική κρίση.

Έτσι, τους αντιμετωπίζει ο Χίτλερ. Τα άλλα νεαρά κράτη ήταν ευάλωτα και οικονομικά ανίσχυρα. Στην ανατολική, δυτική και κεντρική Ευρώπη αρχίζουν το ένα μετά το άλλο να αποσταθεροποιούνται και να πέφτουν. Για αυτό το λόγο λέμε ότι η δεκαετία του 30 ουσιαστικά ονομάζεται η εποχή των δικτατόρων.

Υπάρχουν και άλλες δομικές αδυναμίες, αλλά νομίζω ότι κυρίως η οικονομική δυσχέρεια, η κοινωνική κρίση που φέρνει η παγκόσμια κρίση του 1929, παίζουν καταλυτικό ρόλο στην αποσταθεροποίηση των δημοκρατιών και στην άνοδο των δικτατοριών. Πάντως επιτρέψτε μου να κάνω μία διευκρίνιση εδώ.

Υπάρχουν δύο ειδών αυταρχικά καθεστώτα στην Ευρώπη και αφήνω εκτός από αυτή την ανάλυση τη Σοβιετική Ένωση καθώς είναι μόνη και απομονωμένη. Υπάρχουν λοιπόν από τη μια, τα αυταρχικά, υπέρ συντηρητικά καθεστώτα, όπως είναι η Δικτατορία του Μεταξά το 36 και η Γιουγκοσλαβική Βασιλική δικτατορία. Από την άλλη, έχουμε τα ριζοσπαστικά ακροδεξιά καθεστώτα όπως είναι ο φασισμός και ο ναζισμός, δηλαδή η Ιταλία και η Γερμανία. Υπάρχουν βέβαια τέτοιες ενδείξεις και στη Ρουμανία και στην Ουγγαρία.

ΜτΧ: Ο ναζισμός τι ευαγγελίζεται; Γιατί γοητεύει τη γερμανική κοινωνία και τι διαφορά έχει από τις κλασικές δικτατορίες; Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Ο ναζισμός θέλει να αλλάξει την κοινωνία και να την ελέγξει από πάνω μέχρι κάτω, εξού και ο ολοκληρωτισμός . Δεν αναγνωρίζει την ιδιωτική σφαίρα. Δεν είναι όπως τα κλασικά υπερσυντηρητικά καθεστώτα, όπως ας πούμε η δικτατορία του Μεταξά ή η Γιουγκοσλαβική δικτατορία. Αυτά είναι καθεστώτα φοβισμένων υπερσυντηρητικών που θέλουν να κρατήσουν τα πράγματα όπως είναι ασκώντας και βία.

Δεν είναι όμως επεκτατικά. Δεν θέλουν τον πόλεμο. Ενώ τα φασιστικά καθεστώτα από την άλλη, θεωρούν τη βία κάτι το καλό και τον πόλεμο έναν από τους στόχους του ανθρώπινου γένους. Ο πόλεμος για αυτούς είναι μία από τις ενδείξεις νεανικότητας και δύναμης για ένα έθνος. Ο Χίτλερ υμνεί τη βία.

Έχουμε το φαινόμενο του κοινωνικού δαρβινισμού, δηλαδή οι ισχυροί έχουν το δικαίωμα να επιβιώσουν και οι ανίσχυροι δεν έχουν το δικαίωμα και δεν πρέπει να επιβιώσουν.

Επομένως η άσκηση της βίας για τον εθνικοσοσιαλισμό είναι κάτι το θετικό. Αυτό που είναι πραγματικά αξιοπρόσεκτο είναι ότι στις αρχές της δεκαετίας του 30, σύμφωνα με μελέτες, το ναζιστικό κόμμα ήταν ένα αρκετά νεανικό κίνημα.

Με σχετικούς υπολογισμούς, ο μέσος όρος της ηλικίας των μελών του ναζιστικού κόμματος, ήταν έξι με επτά χρόνια χαμηλότερος, από των άλλων κομμάτων, όπως του κομμουνιστικού και του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, του κόμματος του Κέντρου, του μετέπειτα χριστιανοδημοκρατικού.

Αυτό οφείλεται προφανώς στην απογοήτευση που υπάρχει στις νεότερες γενιές καθώς η Γερμανία ήταν μια κατεστραμμένη χώρα από οικονομική και κοινωνική άποψη.

Νομίζω όμως ότι οφείλεται και σε άλλους λόγους. Είναι ένα είδος αν θέλετε, κηρύγματος προς τους νέους να κάνουν ό,τι θέλουν, να απελευθερωθούν ασκώντας βία. Αυτό το πράγμα φαίνεται δυστυχώς ότι κατέστησε αυτά τα κινήματα, ειδικά τα πιο ριζοσπαστικά, όπως ο φασισμός και ο ναζισμός, ελκυστικά σε ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας εκείνης της εποχής.

Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία

ΜτΧ: το ναζιστικό κόμμα όμως αρχικά δεν είχε μεγάλη απήχηση.

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Το ναζιστικό κόμμα ήταν ένα μικρό και σχετικά ασήμαντο κόμμα, είχε μόλις το 2,6% της λαϊκής ψήφου, στα μέσα της δεκαετίας του 20. Αυτό που έκανε τη διαφορά ήταν ότι ο Χίτλερ είχε πραγματικά έναν καλό μηχανισμό προπαγάνδας. Στο σημείο αυτό έπαιξε ρόλο και ο Γιόζεφ Γκέμπελς, ένας από τους βασικούς συνεργάτες του στον τομέα της προπαγάνδας.

Ο Χίτλερ εκμεταλλεύεται τα αλλεπάλληλα κύματα αγανάκτησης που πνίγουν το γερμανικό λαό. Πρώτον για τη συνθήκη των Βερσαλλιών την οποία ο γερμανικός λαός και όχι πάντα άδικα, θεωρεί άδικη. Δεύτερον για την κρίση του υπερπληθωρισμού το 1923 που προκλήθηκε από τη γαλλική κατοχή γερμανικών εδαφών, όταν δεν μπορούσε να πληρώσει η Γερμανία τις υπέρογκες επανορθώσεις.

Αυτό βέβαια που κορύφωσε την γερμανική αγανάκτηση ήταν οι συνέπειες της κρίσης του 29. Μία παγκόσμια κρίση χτυπάει πιο γρήγορα και πιο σκληρά τις πιο προηγμένες οικονομίες, όπως είναι η γερμανική. Βέβαια οι πιο προηγμένες οικονομίες έχουν τη δυνατότητα να ανακάμψουν.

Τις μικρότερες οικονομίες σαν τη δική μας είναι που τις χτυπάει και τις αφήνει στον τόπο.

ΜτΧ: αληθεύει ότι οι γερμανοί έζησαν πρωτόγνωρες και ταπεινωτικές καταστάσεις που δεν είχαν ξαναβιώσει και αυτό τους ώθησε να ψηφίσουν το ναζιστικό κόμμα, για να καταδικάσουν την προηγούμενη πολιτική τάξη;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Μετά το 1929, στην πιο προηγμένη κοινωνία της Ευρώπης έχουμε ανθρώπους που τρώνε από τα σκουπίδια, έχουμε εκατομμύρια ανέργους. Είναι πραγματικά κοινωνική φρίκη αυτό που περνάει ο πληθυσμός και δεν δικαιολογείται αυτή η εικόνα. Δυστυχώς αυτοί οι άνθρωποι απελπισμένοι πλέον, παρασύρονται από αυτόν το δημαγωγικό εθνικιστικό λαϊκίστικό χαρακτήρα του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, το οποίο παίρνει 10,7% στις εκλογές του 30. Στις εκλογές του 1932, φτάνει στο 37% και στις δεύτερες εκλογές του 32 στο 33%, αλλά είναι πια το μεγαλύτερο κόμμα στη χώρα. Στην πραγματικότητα αυτές οι αλλεπάλληλες κρίσεις και ειδικά η κρίση του 1929, φέρνουν στην Γερμανία της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μία μοιραία κατάσταση. Και στις δύο εκλογές του 1932, οι βουλευτές του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και του Κομμουνιστικού Κόμματος έχουνε μαζί την πλειοψηφία.

ΜτΧ: αυτό τι σημαίνει;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Σημαίνει ότι οποιοσδήποτε άλλος συνδυασμός των κομμάτων βρίσκεται ανάμεσά τους δεν μπορεί να πάρει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Στην πραγματικότητα η δημοκρατία της Βαϊμάρης έχει χάσει την υποστήριξη του λαού της. Αυτό είναι μοιραίο για μία Δημοκρατία.

ΜτΧ: γιατί όμως του έδωσαν την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση; Δεν είχαν ενδείξεις ότι θα διαλύσει τη δημοκρατία; Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Ο Χίτλερ λέει διαρκώς ψέματα. Αυτό που νομίζω ότι ξεχωρίζει τον Χίτλερ, είναι η περιφρόνηση του προς τον αστικό τρόπο σκέψης, προς αυτό που θεωρεί ως αστική αξιοπρέπεια ή καθωσπρεπισμό. Ψεύδεται έναντι των άλλων κομμάτων και τους δίνει ψεύτικες διαβεβαιώσεις. Έτσι του δίνουν την εξουσιοδότηση, το 1933, ο οποίος μόλις αναλαμβάνει, τους θέτει εκτός νόμου όλους και παραμένει μόνος του στην εξουσία. Και ακριβώς αυτή τη τακτική ψεύδους και χυδαιολογίας, την οποία ασκεί εναντίον των εσωτερικών του αντιπάλων την περίοδο από το 1933 ως το 1934, μέχρι να συγκεντρώσει όλη την εξουσία στα χέρια του, θα ασκήσει και στο εξωτερικό από το 1935 ως το 1939. Τότε τον επισκέπτονταν ξένοι ηγέτες τους οποίους εξαπατούσε.

Υπάρχει όμως και το παράδειγμα με τον αυστριακό καγκελάριο, ο οποίος δέχθηκε απειλές για τη σωματική του υπόσταση, υφίσταται ύβρεις και χυδαιολογίες επί ώρες από το Χίτλερ.

Του τσάκισε το ηθικό μέχρι να τον εξουθενώσει και να τον αναγκάσει να υποταχθεί και να παραδοθεί στις διαθέσεις του. ΜτΧ: πολλοί λένε ότι ο Χίτλερ ήταν άσχετος από οικονομικά αλλά επί των ημερών του Γερμανία ανέκαμψε. Αυτό πώς το κατάφερε;

Ευάνθης Χατζηβασιλείου: Ο Χίτλερ στο οικονομικό πεδίο είναι δυστυχώς ένας τυχερός μπάσταρδος. Η οικονομία καταστρέφεται το 1929 και αυτό διαλύει τη δημοκρατία και τον βοηθά να ανέβει στην εξουσία. Το 1932 η προηγούμενη κυβέρνηση των μετριοπαθών πολιτικών δυνάμεων, πέτυχε την αναστολή της πληρωμής του δημοσίου χρέους της Γερμανίας. Μετά το 1932-33 αρχίζει να επέρχεται διεθνώς ένα είδος ανάκαμψης.

Δεν είναι η έξοδος από την κρίση, ένα απλώς ένα είδος ανάκαμψης. Ο Χίτλερ μάλιστα είχε μία πολιτική με μεγάλες κρατικές δαπάνες κυρίως στον τομέα των εξοπλισμών και αυτό του έδωσε το περιθώριο, να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, να μειώσει την ανεργία και να πει στον Γερμανό: «Δεν πεινάς πια».

Αυτό είναι μια μεγάλη τραγωδία διότι τελικά υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι οι οποίοι το πίστεψαν. Τις συνέπειες τις πλήρωσε πολύ σκληρά όλη η Ευρώπη. Βέβαια υπάρχουν πολλοί ιστορικοί που λένε ότι η αυτού του είδους η ανάκαμψη που έφερε ο Χίτλερ ήταν εκ των πραγμάτων βραχύβια.

Η γερμανική οικονομία υπερθερμαινόταν ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 30 και έπρεπε να πάει σε ένα πόλεμο γιατί αλλιώς θα γινόταν φούσκα. Παρόλα αυτά δυστυχώς, τον ευνόησε και η συγκυρία, για να ανέβει στην εξουσία και να δημιουργήσει ένα ισχυρό καθεστώς που αιματοκύλησε την Ευρώπη…