«Σύντροφε Στάλιν ο καπιταλισμός δεν θα πεθάνει ποτέ». Η θεωρία των “οικονομικών εποχών” του Νικολάι Κοντράντιεφ για την ελεύθερη οικονομία. Εξορίστηκε στα Γκουλάγκ και εκτελέστηκε

Στην Οικονομική Επιστήμη η θεωρία των μακροχρόνιων κύκλων που διατύπωσε ο Ρώσος Νικολάι Κοντράντιεφ αξιολογείται πλέον ως μια πρωτοπόρα κλασική μελέτη, πάνω στην οποία θεμελιώθηκαν αμέτρητες μεταγενέστερες προσεγγίσεις για τη βιωσιμότητα του καπιταλισμού.

Εξίσου ξεχωριστή, όμως, είναι και η ιστορία που οδήγησε στη σύνταξη αυτής της μελέτης, αλλά και η προσωπική τραγωδία του νεαρού επιστήμονα.

Λίγα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Στάλιν ανέθεσε στον φέρελπι οικονομολόγο να εκτιμήσει πότε θα κατέρρεε ο καπιταλισμός, με δεδομένη την κρίση στην οποία βρισκόταν μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.  Ο ερευνητής άρχισε να παρατηρεί την πορεία του «αντίπαλου» οικονομικού συστήματος από τη γέννησή του, σε συνάρτηση με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Έτσι, υπολόγισε τη διάρκεια και την ένταση των διακυμάνσεών του. Ο Κοντράντιεφ  φέρεται ότι του απάντησε: «Σύντροφε Στάλιν, ο καπιταλισµός θα περνάει κρίσεις, αλλά µέσα από αυτές θα ανανεώνεται. Δεν θα πεθάνει ποτέ».

Οι Τέσσερις Εποχές και ο Μηχανισμός Ανανέωσης του Συστήματος

Η έννοια του οικονομικού κύκλου δεν ήταν άγνωστη τότε. Ωστόσο, η εργασία του Κοντράντιεφ επικεντρώθηκε στους μακροχρόνιους οικονομικούς κύκλους, ακριβώς γιατί το αντικείμενό της ήταν η μελέτη της επιβίωσης του συστήματος της ελεύθερης οικονομίας μακροπρόθεσμα. Το 1926 στο βιβλίο του «The Major Economic Cycles», παρουσίασε μια καινοτόμα θεωρία υποστηρίζοντας ότι το οικονομικό σύστημα χαρακτηρίζεται από μεγάλους οικονομικούς κύκλους διάρκειας περίπου 50 ετών, μέσα στους οποίους παρατηρούνται κύματα ανάπτυξης και ύφεσης. Ο Ρώσος οικονομολόγος περιέγραψε τέσσερα στάδια που διαδέχονται το ένα το άλλο και παρομοιάζονται με τις τέσσερις εποχές:

–  Άνοιξη: περίοδος πληθωριστικής αύξησης,

– Καλοκαίρι: περίοδος στασιµοπληθωρισµού,

– Φθινόπωρο: περίοδος αντιπληθωριστικής αύξησης

– Χειμώνας: βαθιά ύφεση.

Χοντρικά, από την παρατήρηση που είχε κάνει ο Κοντράτιεφ και τις εκτιμήσεις του, το πρώτο στάδιο ενός μεγάλου κύκλου είναι η ανάπτυξη και ακολουθούν η στασιμότητα, η κάμψη και η κατάρρευση. Καταλύτες των εξελίξεων είναι η τεχνολογία και ο ανθρώπινος παράγοντας. Με βάση αυτά τα κριτήρια έχουν διαμορφωθεί οι εξής κύκλοι:

Α. Πρώτος Κύκλος: Άνοδος από το 1780 έως το 1810 και κάθοδος και κάθοδος από το 1810 έως το 1844. Κατά την περίοδο αυτή συντελέστηκε η επανάσταση της ατμομηχανής.

Β. Δεύτερος Κύκλος: Άνοδος από το 1844 έως το 1875 και κάθοδος από το 1875 έως το 1890. Αυτή ήταν η εποχή του σιδηροδρόμου και του χάλυβα.

Γ. Τρίτος Κύκλος: Άνοδος από το 1890 έως το 1920… και κάθοδος έως το 1950. Περίοδος της εισαγωγής της Χημείας και της Ηλεκτρομηχανικής στη Βιομηχανία

Δ. Άνοδος από το 1950 έως το 1980 και κάθοδος από το 1980 έως το 1990. Περίοδος της ανάπτυξης των πετροχημικών μονάδων και της αυτοκίνησης.

Ε. Άνοδος από το 1990. Είναι η περίοδος των τεχνολογιών της πληροφορικής και της τηλεπικοινωνίας που εισέρχεται πλέον σε κρίση.

Το εντυπωσιακό εύρημα της θεωρίας του Κοντράτιεφ είναι οι πρώτες εταιρείες που μπαίνουν στον κύκλο της ύφεσης είναι οι πρωτοπόρες τεχνολογικά, ακριβώς γιατί η υπόλοιπη οικονομία δεν μπορεί να τις παρακολουθήσει.

Με αυτό το σκεπτικό, ο Ρώσος οικονομολόγος θεωρούσε ότι οι περίοδοι ύφεσης ήταν στην ουσία τα διαστήματα κατά τα οποία το σύστημα «καθάριζε» τις αδυναμίες του και ανανεωνόταν προκειμένου να εισέλθει με άλλες σταθερές στην επόμενη φάση.

Η τραγική μοίρα του Κοντράτιεφ

Ο Κοντράκτιεφ, πίστευε ότι εκτός από τις τεχνολογικές εξελίξεις, σημαντική μεταβλητή για τη διάρκεια και την ένταση κάθε φάσης των μακροχρόνιων κύκλων, διαδραμάτιζε ο ανθρώπινος παράγοντας.

Η αλαζονεία, η εξουσιομανία, το πάθος για την εξουσία, η απερισκεψία ή ακόμη και τυχαία γεγονότα μπορεί να επιτάχυναν τον ερχομό κάθε «εποχής» μέσα στους κύκλους ή να δραματοποιούσαν τις επιπτώσεις της. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι το τέλος κάθε ενός από τους παραπάνω κύκλους συνοδεύτηκε από Παγκόσμιους Πολέμους ή κοσμοϊστορικά γεγονότα, όπως η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο ρώσος οικονομολόγος δεν πρόλαβε να δει την επιβεβαίωση της θεωρίας του. Ο Νικολάι Κοντράκτιεφ είχε γεννηθεί το 1892 στην Κοστρομά, βόρεια της Μόσχας σε μια οικογένεια χωρικών. Σπούδασε στην Αγία Πετρούπολη. Σε ηλικία μόλις 25 ετών χρημάτισε υπουργός Εφοδιασμού για λίγες ημέρες, πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917.

Τα επόμενα χρόνια αφιερώθηκε στην επιστημονική έρευνα και αφού ταξίδεψε στη Δυτική Ευρώπη, συνέγραψε αρκετές μελέτες μέσα στη δεκαετία του 1920, διάστημα κατά το οποίο διατύπωσε και τη θεωρία των κύκλων.

Ο Κοντράκτιεφ, πέρα από τα συμπεράσματα που δυσαρέστησαν τον Στάλιν, ασχολήθηκε ενεργά με το πλάνο ανάπτυξης της αγροτικής πολιτικής της Σοβιετικής Ένωσης. Ωστόσο, διαφώνησε με την πλήρη κολεκτιβοποίηση και συνελήφθη το 1930, ενώ καταδικάστηκε σε 8 χρόνια εξορία.

Παρά τις αντίξοες συνθήκες στα γκουλάγκ, ο διακεκριμένος οικονομολόγος συνέχιζε την επιστημονική έρευνα και συνέταξε νέες μελέτες. Όλα τελείωσαν κατά τη διάρκεια των μεγάλων εκκαθαρίσεων το 1938, όταν καταδικάστηκε σε μια σύντομη δίκη και εκτελέστηκε στις 17 Σεπτεμβρίου από έναν φρουρό. Ήταν 46 χρόνων.

Η ιστορία πάντως επιβεβαίωσε τη θεωρία των μακροχρόνιων κύκλων και με βάση τις εκτιμήσεις του Κοντράκτιεφ, ο κόσμος βρίσκεται ακόμη μια φορά μπροστά σε μια μεγάλη κρίση.

Αρχική φωτογραφία: Capitalism by Nick Youngson 

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Η ιστορία της Μονόπολης που αρχικά λεγόταν «Το παιχνίδι του νοικοκύρη» και η δημιουργός ήθελε να φτιάξει ένα διδακτικό παιχνίδι. Τελικά, την «κατάπιε» ο καπιταλισμός