Συγκλονιστικές φωτογραφίες μέσα από τα φρενοκομεία του 20ου αιώνα. Η έλλειψη κατανόησης της ψυχικής υγείας, οι πειραματισμοί και η βάρβαρη επέμβαση της λοβοτομής

Για πολλούς αιώνες, οι άνθρωποι που νοσούσαν ψυχικά, αντιμετωπίζονταν από την κοινωνία ως ζώα. Τον 18ο και 19ο αιώνα, όταν ο κλάδος της ψυχιατρικής δεν ήταν τόσο διαδεδομένος όσο σήμερα, οι ψυχασθενείς παρέμεναν έγκλειστοι σε τεράστια φρενοκομεία κάτω από άθλιες συνθήκες. 

Η αντιμετώπιση των ανθρώπων με ψυχολογικά προβλήματα ως ασθενείς και όχι ως απόβλητοι της κοινωνίας υπήρξε συχνό φαινόμενο μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα. Παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες ιατρών από την Ευρώπη και την Αμερική, αλλά και τη μεγάλη στροφή στην κατανόηση της ψυχικής υγείας που έγινε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, έως τα μέσα της δεκαετίας του 1950, οι εγκαταστάσεις δεν βελτιώθηκαν, ούτε βέβαια και η αντιμετώπιση των ασθενών, που συχνά “θεραπεύονταν” με σωματική βία και αμφισβητούμενες πρακτικές, όπως η λοβοτομή και το ηλεκτροσόκ.

Η παρεξήγηση της ψυχικής υγείας 

Τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου, η ψυχική υγεία δεν μπορούσε να κατανοηθεί με ευκολία.

Ο γάλλος ψυχίατρος Φιλίπ Πινέλ και ο βρετανός συνάδελφος του, Ουίλιαμ Τιουκ ήταν από τους πρώτους που μίλησαν ανοιχτά για τις ψυχικές ασθένειες και την αντιμετώπισή τους, η οποία σίγουρα δεν περιελάμβανε τη σωματική βία και τις αλυσίδες στα χέρια και τα πόδια των ασθενών.

Μόλις το 1845, η βρετανική κυβέρνηση αναγνώρισε τους ανθρώπους με ψυχολογικά προβλήματα ως πραγματικούς ασθενείς και την ανάγκη που είχαν για ιατρική φροντίδα.

Την ίδια περίπου εποχή, η Βρετανία, η Γαλλία και η Αμερική, θεσμοθέτησαν τα φρενοκομεία και άλλα παρόμοια ιδρύματα, όπου κυβερνητικές οργανώσεις εξέταζαν τις συνθήκες διαβίωσης των ασθενών.

Ωστόσο, η θεσμοθέτηση δεν σταμάτησε την κακομεταχείριση των ψυχασθενών, αλλά ως ένα σημείο επιδείνωσε την κατάσταση.

Χωρίς τις απαραίτητες ψυχιατρικές γνώσεις, πολλά άτομα που εμφάνιζαν μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα ψυχικής υγείας, βρέθηκαν σε άσυλα και άλλα παρόμοια ιδρύματα με τη “βούλα” της κυβέρνησης.

Μπορεί τα φρενοκομεία να ήταν τόπος θεραπείας, υπήρξαν όμως και ένα μέσο αποκλεισμού και κοινωνικού διαχωρισμού.

Οι κανόνες στα συγκεκριμένα ιδρύματα ήταν πάρα πολύ αυστηροί και παρέπεμπαν σε φυλακές.

Οι ασθενείς- τρόφιμοι μπορούσαν να δουν τους συγγενείς του μόνο δύο ώρες κάθε εβδομάδα, ενώ για να πάρουν αυτά που τους έφερναν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, έπρεπε πρώτα να περάσουν από εξονυχιστικό έλεγχο από τους αρμόδιους του εκάστοτε φρενοκομείου.

Ανάμεσα στους ψυχικά ασθενείς, υπήρχαν και πολλά παιδιά.

Μεταξύ του 1894 και του 1920, 24 παιδιά έμειναν σε ψυχιατρικά ιδρύματα για “μαθησιακές δυσκολίες και κακή συμπεριφορά”. Μόλις τα δύο από αυτά κατάφεραν να φύγουν από το άσυλο.

Αν και τα πρώτα άσυλα δημιουργήθηκαν ως χώροι που θα μπορούσαν να να φροντίσουν τους ψυχικά ασθενείς και ενδεχομένως να τους θεραπεύσουν, οι καλές αυτές προθέσεις σύντομα εξανεμίστηκαν.

Τα άσυλα μέσα σε λίγα χρόνια αντιμετώπιζαν πρόβλημα υπερπληθυσμού, το προσωπικό συχνά ήταν ανεπαρκές, όπως και οι εξειδικευμένοι ιατροί.

Ψυχιατρική και πειραματισμοί

Η ανάπτυξη της ψυχιατρικής, όσο κι αν βοήθησε στην κατανόηση των ψυχικά ασθενών, δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι διαγνώσεις νοσημάτων της υγείας αυξήθηκαν δραματικά, όπως και ο πληθυσμός στα φρενοκομεία. Για τη θεραπεία τους, πολλοί ψυχίατροι χρησιμοποίησαν ριζοσπαστικές μεθόδους.

Ο 20ς αιώνας εισήγαγε τη θεραπεία μέσω ηλεκτροσόκ, αλλά και τη “βάρβαρη” διαδικασία της λοβοτομής, όπου τμήματα του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου ατόμων με ψυχικές ασθένειες και διανοητικές διαταραχές καταστρέφονταν ως μέσο θεραπείας.

Οι ψυχικά ασθενείς, όμως, λειτούργησαν και ως πειραματόζωα τις δεκαετίες του ΄30 και του ’40, όταν η άνοδος του φασισμού και του ολοκληρωτισμού στην Ευρώπη χρησιμοποήσε τα ψυχιατρικά άσυλα για πολιτικούς λόγους.

Η Ναζιστική Γερμανία, η Σοβιετική Ένωση, ακόμη και το καθεστώς Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής με πρόσχημα ότι προστάτευε τους πολίτες της από τους “εχθρούς του κράτους”, δημιούργησε προγράμματα ευγονικής και εξάλειψε όχι μόνο εκείνους που ήταν πραγματικά ψυχικά ασθενείς, αλλά και πολιτικούς αντιφρονούντες.

Η μεγάλη “στροφή” στην κατανόηση της ψυχικής υγείας έγινε μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν περισσότεροι από τους μισούς στρατιώτες που είχαν επιβιώσει του πολέμου εμφάνιζαν συμπτώματα μετατραυματικού στρες.

Η ιατρική κοινότητα κινητοποιήθηκε άμεσα, έρευνες πραγματοποιήθηκαν από κυβερνητικές επιχορηγήσεις και η κοινωνία ευαισθητοποιήθηκε περισσότερο.

Πλέον, η ψυχική υγεία δεν ήταν λέξη ταμπού και τα ψυχολογικά προβλήματα αντιμετωπίστηκαν για πρώτη φορά με ιατρική συνέπεια και σοβαρότητα.

Τα ψυχιατρικά άσυλα έκλεισαν τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, με ελάχιστα να παραμένουν ανοιχτά μετά το 2000, κυρίως στις ΗΠΑ.

Παρά το γεγονός, ότι η γνώση και η κατανόηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας αυξήθηκε, έως τα μέσα του 1950, η κακομεταχείριση και η αμέλεια προς τους ασθενείς εντός των ψυχιατρικών ιδρυμάτων συνεχίστηκε. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν πολλά περιστατικά κακοποίησης ψυχικά ασθενών σε όλο τον κόσμο, κυρίως σε κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Φωτογραφίες μέσα από άσυλα και παρόμοια ψυχιατρικά ιδρύματα τον 20ο αιώνα:

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Συγκλονιστικές φωτογραφίες ψυχασθενών από τον 19ο αιώνα. Ζούσαν στα φρενοκομεία σαν ζώα, δεμένοι με αλυσίδες, δίπλα στις ακαθαρσίες τους και εκτεθειμένοι στο κρύο. Πότε και πως άλλαξε η κατάσταση