Στήλες ή στύλοι του Ολυμπίου Διός; Ποια είναι η σωστή ορθογραφία; Πότε ξεκίνησε η διαμάχη και γιατί το απαθανατίζω μπορεί και να μην είναι λάθος

της Ζωζέτας Μηλιοπούλου, Ph.D.*

Το δίλημμα πήρε διαστάσεις όταν κυκλοφόρησε το πρώτο ορθογραφικό και ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, το 1998. Μέχρι τότε, η έκφραση «στήλες του Ολυμπίου Διός» ήταν αποδεκτή και ευρέως χρησιμοποιούμενη και υπάρχει σε πολλά λογοτεχνικά έργα. Ο Βαλαωρίτης έχει γράψει ποίημα με τίτλο: «Προς την υπό λαίλαπος δεινής κρημνισθείσαν στήλην του Oλυμπίου Διός».

Όμως η επιστημονική ομάδα του Γεωργίου Μπαμπινιώτη έκανε ένα τεράστιο «σκάψιμο» στην ελληνική γλώσσα. Για κάθε λέξη που χρησιμοποιούμε, ταξίδεψε στο παρελθόν ώστε να δει πώς αυτή η λέξη προέκυψε, πού και πώς χρησιμοποιήθηκε, ποια ήταν η αρχική της σημασία.

Φάνηκε, λοιπόν, ότι η λέξη «στήλη» αναφέρεται στις επιτύμβιες στήλες ή σε πέτρινες στήλες με χαραγμένους νόμους και ψηφίσματα και όχι στις κολόνες των ναών. Και θεωρήθηκε αποδεκτό ότι με τη λέξη «στήλη» μπορούμε επίσης να αναφερόμαστε είτε στις μπαταρίες είτε σε αντικείμενα τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο (όπως η σπονδυλική στήλη). Έτσι, προτάθηκε ως ορθότερη η φράση «στύλοι του Ολυμπίου Διός» εφ’ όσον πρόκειται για κολόνες. Την ίδια επισήμανση κάνουν και άλλα λεξικά, όπως το λεξικό Τριανταφυλλίδη, χωρίς να είναι γνωστό ποιος εντόπισε πρώτος το ζήτημα.

Η διαμάχη μεταξύ γλωσσολόγων πήρε μεγάλη έκταση, όπως μπορείτε να δείτε με μια απλή αναζήτηση στον παγκόσμιο ιστό. Πολλοί ισχυρίζονται ότι με αυτό το σκεπτικό πρέπει να θεωρηθούν πολλές εκφράσεις λανθασμένες, όπως η «στήλη άλατος». Λεξικά όπως του Σταματάκου θεωρούν τους όρους πλέον συνώνυμους, τουλάχιστον σε ό,τι έχει να κάνει με το μνημείο. Αποκορύφωμα, ένα σχόλιο που αναφέρει ότι όσο οι στύλοι ήταν όρθιοι, ήταν στύλοι. Όταν όμως έπεσαν και τα κομμάτια ξανατοποθετήθηκαν το ένα πάνω στο άλλο, έγιναν στήλη, δηλαδή στοίβα! Από εδώ και πέρα, παίζουμε με τις λέξεις…

Αναφέρει ο Νικόλαος Σαραντάκος: “το ποια ήταν η σημασία της λέξης στα αρχαία ναι μεν ενδιαφέρει, αλλά δεν μπορεί να έχει καθοριστικό ρόλο για ν’ αποφασίσουμε τι θα κάνουμε εμείς σήμερα” και επιμένει ότι κανένας από τους δυο τύπους δεν μπορεί να θεωρείται πλέον λάθος.

Παρόμοιες προτάσεις έκανε το λεξικό Μπαμπινιώτη και για άλλες ελληνικές λέξεις. Ενδεικτικά, πρότεινε ως ορθότερη τη λέξη αγγελιαφόρος, ενώ δεκαετίες λέγαμε «αγγελιοφόρος» όπως μπορεί να αποδείξει η γνωστή εφημερίδα της Θεσσαλονίκης. Το ίδιο ισχύει και για τις λέξεις: απαθανατίζω (αντί αποθανατίζω), αβγό (αντί για αυγό) κ.λπ.

Η ομάδα του Μπαμπινιώτη αποδέχεται ότι ένας τρόπος εξέλιξης της γλώσσας είναι και η παραφθορά, δηλαδή η χρήση μιας λέξης με λάθος τρόπο, που περνά στην καθομιλουμένη από γενιά σε γενιά, όπως στην περίπτωση της λέξης ζάπλουτος (και όχι ζάμπλουτος) για την οποία το λεξικό Μπαμπινιώτη αναφέρει ότι η αρχική της μορφή είναι «διάπλουτος».

Έχουμε κληρονομήσει μια γλώσσα σχεδόν τριών χιλιάδων ετών. Όσο καλά κι αν τη διδαχθούμε, δεν είναι δυνατόν να τη μιλάμε χωρίς λάθη. Όλες οι μητρικές γλώσσες ομιλούνται με λάθη ακόμη και από πολύ μορφωμένους ανθρώπους. Εάν επιμένουμε στην ορθή (με βάση το παρελθόν) χρήση, θα αποφεύγουμε δύσχρηστους τύπους, με αποτέλεσμα να την κάνουμε φτωχότερη. Εάν την προσαρμόσουμε στις σύγχρονες ανάγκες, βάζοντες ξένες ή παραφθαρμένες λέξεις, θα χάσει κάτι από το παρελθόν της. Η επιλογή είναι μάλλον θέμα ιδεολογίας παρά αντικείμενο της επιστήμης…

*Η Ζωζέτα Μηλιοπούλου, Ph.D.

είναι επικοινωνιολόγος, σύμβουλος επιχειρήσεων.

Παράλληλα, διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

και συνεργάζεται με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης

και το Ινστιτούτο Επικοινωνίας.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Οι στύλοι του Ολυμπίου Διός. Ο μεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας. Πώς γκρεμίστηκαν οι περισσότερες από τις 104 κολώνες που ζύγιζαν 364 τόνους…