Στα εγκαίνια του ανδριάντα του Λεωνίδα έστησαν γύψινο αντίγραφο! Η αγωνία μην το ρίξει η κακοκαιρία. Πότε αποκαλύφθηκε

του συνεργάτη μας και ιστορικού ερευνητή, Στέφανου Μίλεση

Τον ανδριάντα του Λεωνίδα, που μέχρι σήμερα θαυμάζουμε στις Θερμοπύλες, φιλοτέχνησε ο καταξιωμένος γλύπτης Βάσος Φαληρέας.

Παρά το γεγονός όμως ότι ο ανδριάντας φέρεται να φιλοτεχνήθηκε την δεκαετία του 1950, κρύβει μια ιστορία που αρχίζει πολλά χρόνια πριν.

Συγκεκριμένα το 1938 ύστερα από παραγγελία του Γεωργίου Δούσμανη διοικητικού συμβούλου της Εθνικής Τραπέζης ο Φαληρέας φιλοτεχνεί το καλούπι του Βασιλιά Λεωνίδα της Σπάρτης. Η παραγγελία του Δούσμανη αφορούσε στη φιλοτέχνηση ενός μπρούτζινου ανδριάντα, χωρίς όμως να γίνει γνωστό στον καλλιτέχνη, το σημείο όπου προοριζόταν να στηθεί.

Με την κήρυξη όμως του πολέμου και την κατοχή που μεσολάβησε ο Β. Φαληρέας αποδεσμεύθηκε νομικώς από την υποχρέωση ως προς εκείνον που έκανε την παραγγελία και έτσι ο Λεωνίδας βρισκόταν αποθηκευμένος εντός του εργαστηρίου του για χρόνια. Στην γλυπτική, φιλοτέχνηση ορειχάλκινου ανδριάντα εννοείται η κατασκευή του καλουπιού από τον γλύπτη, εντός του οποίου στη συνέχεια χύνεται το μέταλλο.

Το 1954 εμφανίστηκαν οι ομογενείς της Αμερικής μέσω της οργάνωσης «Ιππότες των Θερμοπυλών».

Τα μέλη της οργάνωσης αυτής, «300» στο αριθμό, αποτελούνταν από Ελληνοαμερικανούς επιχειρηματίες και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Είχε οριστεί μια ετήσια συνδρομή στο συμβολικό ποσό των «300» δολαρίων για κάθε μέλος.

Είχαν ιδρυθεί το 1951 με σκοπό την ανάδειξη της ελληνικής ιστορίας και τον εξωραϊσμό των ιστορικών τοποθεσιών της Ελλάδας. Στη συνέχεια η οργάνωση μετονομάστηκε σε «Αμερικανικό Ίδρυμα δια την Ελλάδα», όμως η φήμη τους είχε εδραιωθεί με την αρχική τους ονομασία.

Πρόεδρος της  οργάνωσης «Ιππότες των Θερμοπυλών» ήταν ο Χάρης Μπούρας (παιδί μεταναστών στις ΗΠΑ), με καταγωγή το Παλαμάρι της Αρκαδίας. Υπήρξε ένα από τα πρόσωπα του τότε ελληνικού λόμπι στην Ουάσιγκτον. Δικηγόρος στο επάγγελμα, είχε διατελέσει και υφυπουργός Δικαιοσύνης στη πολιτεία της Μασαχουσέτης. Η ίδια πολιτεία λίγες δεκαετίες αργότερα, ανέδειξε τον Δουκάκη ως υποψήφιο πρόεδρο των ΗΠΑ.

Οι «Ιππότες των Θερμοπυλών»  αποφάσισαν να στήσουν δύο ανδριάντες στην Ελλάδα, έναν του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες και έναν του Λυκούργου στην Σπάρτη. Έσπευσαν μάλιστα να ορίσουν και ημερομηνία που θα πραγματοποιούνταν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες που ήταν η 12η Ιουνίου.

Για την τοποθέτηση του Λυκούργου στην Σπάρτη, απλά ορίστηκε ότι θα γινόταν μια εβδομάδα αργότερα.

Ο ανδριάντας του Λεωνίδα που θα στηνόταν στις Θερμοπύλες, θα εντασσόταν σε ένα ευρύτερο γλυπτικό έργο, που θεωρείτο το μεγαλύτερο στην Ελλάδα της νεότερης εποχής. Η όλη σύνθεση θα ήταν μήκους 27 μέτρων, ύψους 14 μ., καθώς το γλυπτικό έργο της βάσης θα κατασκευαζόταν από πεντελικό μάρμαρο. Στα άκρα του θα υπήρχαν δύο μαρμάρινα αγάλματα, φανταστικών μορφών που θα συμβόλιζαν τον Ταΰγετο και τον Ευρώτα.

Στο κέντρο της μαρμάρινης σύνθεσης θα δέσποζε ο ανδριάντας του Λεωνίδα που θα κατασκευαζόταν όμως από ορείχαλκο. Η επιλογή του ορειχάλκινου ανδριάντα έγινε για λόγους ασφαλείας καθώς η περιοχή των Θερμοπυλών είναι σεισμογενής.

Αναζητήθηκε στις Θερμοπύλες το καταλληλότερο σημείο τοποθέτησης και κρίθηκε ως καταλληλότερο εκείνο στο οποίο διεξήχθη η τελική φάση της μάχης του 480 π.Χ, όπως επισημάνθηκε από την συσσώρευση σιδερένιων και χάλκινων λογχών που ανακαλύφθηκαν στους πρόποδες του υψώματος.

Το κόστος για την πληρωμή του γλύπτη και του εργαστηρίου όπου θα χυνόταν το μέταλλο ανήλθε στις 50 χιλιάδες δολάρια.

Το καλούπι του Λεωνίδα ανέλαβε να το μεταφέρει στην Ιταλία ο ίδιος ο Φαληρέας και συγκεκριμένα στο Τορίνο όπου βρισκόταν το εργαστήριο Boero όπου θα γινόταν η έκχυση του μετάλλου. Όμως ο καιρός περνούσε και η παραγγελία δεν εκτελείτο μέχρι που ήρθε η ημερομηνία που έπρεπε η Ιταλοί -βάση της συμφωνίας- να παραδώσουν τον ανδριάντα, που ήταν η 12η Ιουνίου του 1955.

Όμως η προθεσμία πέρασε και οι Ιταλοί δεν είχαν καν ρίξει το λιωμένο μέταλλο μέσα στο καλούπι. Τότε οι «300» «Ιππότες των Θερμοπυλών» αναγκάστηκαν να μεταθέσουν την ημερομηνία στις 30 Ιουνίου. Κάθε αναβολή αποτελούσε ένα ράπισμα στην επιτυχία του εγχειρήματος καθώς περισσότερα από χίλια άτομα των ΑΧΕΠΑ επιθυμούσαν να παρευρίσκονται στην τελετή των αποκαλυπτηρίων.

Ο υπολογισμός του ταξιδιού από την Αμερική στην Ελλάδα, με υπερωκεάνιο, όπως γινόταν εκείνη την εποχή απαιτούσε χρόνο και εύρεση κατάλληλου δρομολόγιου. Τα έξοδα ήταν πολλά, τα χρήματα που είχαν διατεθεί περισσότερα και η απογοήτευση θα ήταν μεγάλη, ενώ μια νέα αναβολή θα αποτελούσε πλήγμα στην αξιοπιστία της οργάνωσης.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο γλύπτης Φαληρέας αποφάσισε να δώσει τέλος στην αγωνία των παραγγελιοδόχων λαμβάνοντας μια τολμηρή απόφαση:

Ο γλύπτης έχυσε γύψο μέσα στα ίδια καλούπια του Λεωνίδα και τον έβαψε μπρούτζινο.

Όταν ο γύψος «έδεσε», τον έβαψε στο χρώμα του μπρούτζου και τον έστησε στο βάθρο στις Θερμοπύλες! Η τοποθέτηση έγινε το βράδυ της προηγούμενης ημέρας και ολοκληρώθηκε το πρωινό της ημέρας των εγκαινίων, δύο ώρες μόλις πριν από την επίσημη έναρξη.

Κατά την τελετή των αποκαλυπτηρίων, τα οποία τέλεσε ο Βασιλιάς Παύλος παρευρέθηκαν και πολλοί άλλοι επίσημοι, ουδείς όμως αντιλήφθηκε ότι ο Λεωνίδας ήταν γύψινος!

Ο μεγάλος κίνδυνος φυσικά ήταν ο αέρας καθώς ο γύψινος ανδριάντας στερείτο βάρους. Όλοι ήλπιζαν ότι τον Ιούλιο δεν θα εμφανίζονταν επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα. Όλα πραγματικά πήγαν καλά κατά την διάρκεια των αποκαλυπτηρίων.

Δύο ώρες μετά, ξέσπασε τρομερή τοπική καταιγίδα με άμεσο κίνδυνο την κατεδάφισή του. Ο Θεός όμως λυπήθηκε τον Φαληρέα και τους οργανωτές και ο γύψινος Λεωνίδας παρέμεινε σταθερός και ακλόνητος στη θέση του. Ο κανονικός ορειχάλκινος ανδριάντας μόλις ετοιμάστηκε αντικατέστησε τον γύψινο, ο οποίος επέστρεψε στο εργαστήριο του Φαληρέα.

Ο γύψινος Λεωνίδας εκτέλεσε χρέη αντικαταστάτη για χρονικό διάστημα περίπου είκοσι ημερών.

Το περιστατικό αποκαλύφθηκε από την εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» (φ. 21 Ιουλίου 1955), καθώς όμως δημοσιεύθηκε στις εσωτερικές σελίδες της, ελάχιστα έγινε γνωστό. Στο ίδιο δημοσίευμα καταγράφηκε επίσης ένα άγνωστο περιστατικό που δεν έγινε γνωστό ούτε στους «Ιππότες των Θερμοπυλών».

Κάποιος άγνωστος, δυο, τρεις ημέρες μετά τα αποκαλυπτήρια, έσπασε τμήμα μαρμάρου της βάσης επί του οποίου βρισκόταν χαραγμένο το όνομα ενός εκ των ομογενών που υπήρξαν οι χορηγοί φιλοτέχνησης του ανδριάντα. Το συνεργείο τοποθέτησης δεν είχε προλάβει να απομακρυνθεί όταν κλήθηκε να διορθώσει τη ζημιά.

(Πηγές: Εφημερίδα «Ελευθερία», φ. 12/6/1955, σελ. 6, φ. 30/6/1955, σελ. 5, και φ. 1/7/1955, σελ. 4 και Εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ», φ. 21/7/1955)