Σοφία Σλήμαν. Η γνωριμία της, μετά από προξενιό του αρχιεπισκόπου, σε ηλικία 16 ετών με τον 47χρονο Ερρίκο Σλήμαν

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Το μεσημέρι της 27^ης Οκτωβρίου 1938 πέθανε στο σπίτι της στο Νέο Φάληρο η Σοφία, του Ερρίκου Σλήμαν, όπως συνήθιζαν να την αποκαλούν. Η επιτυχία των ανασκαφών του συζύγου της Γερμανού ερευνητή σε Τροία, Μυκήνες και αλλού, την κατέστησαν στην πορεία μια σημαντική Ελληνίδα.

Ο Ερρίκος Σλήμαν

Ο Γερμανός Ερρίκος Σλήμαν αν και είχε ξεκινήσει τη ζωή του φτωχός, με το εμπόριο κατάφερε να πλουτίσει ενώ μορφώθηκε μόνος του. Ήταν πολυμαθής και μάθαινε ξένες γλώσσες με ευκολία.

Όταν τον Ιούλιο του 1868 είχε βρεθεί στην ομηρική Ιθάκη ο ενθουσιασμός του τον ώθησε στην απόφαση να ασχοληθεί οριστικά και αμετάκλητα με την αρχαιολογική έρευνα. Τον είχε κυριεύσει η επιθυμία να βρει όλες τις τοποθεσίες που κατέγραφε ο Όμηρος στα δύο του έπη. Την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Έφτασε στο σημείο να βρει έναν ιερωμένο στο Παρίσι που γνώριζε ελληνικά -είχε σπουδάσει Θεολογία- και του ζήτησε να του μάθει να γράφει και να διαβάζει ελληνικά. Ο Σλήμαν αν και Γερμανός ζούσε μόνιμα στο Παρίσι καθώς είχε αποκτήσει εκεί τεράστια κτηματική περιουσία.

Το 1869 ο Σλήμαν κατάφερε να πάρει διαζύγιο από την πρώτη του γυναίκα, μια γερμανορωσίδα, καθώς είχε ανακαλύψει πως τον απατούσε. Μαζί της είχε αποκτήσει τρία παιδιά. Την εποχή εκείνη προκειμένου να απαλλαγεί από την πρώτη του γυναίκα χρειάστηκε να ταξιδέψει μέχρι την τις Η.Π.Α. για να επισπεύσει την διαδικασία.

Δεν ήταν κρυφό πως ο Σλήμαν ήθελε να ξαναπαντρευτεί ελληνίδα και ιδανικά ήθελε να έχει ιστορικά ενδιαφέροντα για να παρευρίσκεται μαζί του στις διάφορες ανασκαφές. Ο Ερρίκος Σλήμαν είχε αποστείλει επιστολή αναζήτησης αυζύγου από την Αμερική και ενώ βρισκόταν στην διαδικασία διαζυγίου με την πρώτη του σύζυγο.

Ζητώ γυναίκα πτωχή και καλώς πεπαιδευμένη.. να έχει μαύρας τρίχας

Η επιστολή αυτή ήταν γραμμένη στα Ελληνικά και είχε αποδέκτη τον γνωστό του Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Θεόκλητο, τον οποίο εξόρκιζε και ικέτευε να του βρει σύζυγο Ελληνίδα, αγγελικού χαρακτήρα «πτωχή και καλώς πεπαιδευμένη, η οποία να αισθανθή ζωηρόν ενθουσιασμόν δια τον Όμηρον και δια την αναγέννησιν της αγαπημένης του Ελλάδος».

Στις οδηγίες ανεύρεσης συζύγου ο Σλήμαν περιέγραφε και τον τύπο γυναίκας που επιθυμούσε. «Να έχη τύπον ελληνικόν και μαύρας τρίχας και, αν είναι δυνατόν, να είναι εύμορφος. Αλλά η κύρια συνθήκην μου είναι να έχη καλήν και ευσπλαχνικήν καρδίαν».

Ο Θεόκλητος λέγεται πως αναζήτησε την κατάλληλη γυναίκα από τον κύκλο των γνωστών του και κατέληξε να επιλέξει απευθείας την ανιψιά του Σοφία.

Η κατάλληλη Αρσακειάδα

Η Σοφία το γένος Καστρωμένου, ήταν κόρη γνωστής αθηναϊκής οικογένειας από την Πλάκα.

Γεννήθηκε το 1852 και στην ηλικία των 16 ετών δέχθηκε την προτροπή του θείου της Θεόκλητου να δεχθεί για άνδρα της έναν πλούσιο Γερμανό.

Ο Θεόκλητος την θεωρούσε ιδιαιτέρως έξυπνη. Την εποχή εκείνη ετοιμαζόταν να τελειώσει το Αρσάκειο. Της είπε πως ένας πλούσιος Γερμανός αναζητούσε να νυμφευτεί Ελληνίδα. Την κάλεσε για φωτογράφιση, αλλά η Σοφία δεν είχε «κατάλληλο» φόρεμα. Τότε ο Θεόκλητος της πρότεινε να βάλει ένα φόρεμα της αδελφής της.

Τον Αύγουστο του 1869 ο Σλήμαν έφτασε στην Ελλάδα αφού είχε στείλει επείγον τηλεγράφημα στον Αρχιεπίσκοπο Θεόκλητο να διαμηνύσει στην Σοφία να τον περιμένει και να μην παντρευτεί άλλον!

Η κρυφή «επιχείρηση» του Σλήμαν

Ο Σλήμαν μόλις έφτασε στην Ελλάδα πήγε μυστικά στο περιβόλι της οικογένειας Καστρωμένου. Στο περιβόλι η οικογένεια διέθετε μια μικρή εκκλησία του Αγίου Μελετίου. Καθώς ήταν παραμονή της εορτής του Αγίου, η εκκλησία ετοιμαζόταν. Ο Σλήμαν παρατήρησε μικρά κορίτσια που την στόλιζαν με γιρλάντες από άνθη την εκκλησία. Αναγνώρισε την Σοφία από τη φωτογραφία και έκανε να την πλησιάσει. Εκείνη μόλις τον είδε φώναξε στις φίλες της «Ήρθε ο Γερμανός» και έτρεξε γρήγορα στο σπίτι της για να ντυθεί κατάλληλα.

Ο Σλήμαν την ακολούθησε και βρέθηκε στο σαλόνι του σπιτιού της. Η οικογένεια Καστρωμένου είχε συγκεντρωθεί γύρω από τον Γερμανό. Του προσέφεραν κουλουράκια και λευκό κρασί και εκείνος άρχισε να τους μιλά για ταξίδια. Σύντομα ανάμεσά τους βρέθηκε και η Σοφία.

Ερωτήσεις ιστορίας για να κρίνει αν είναι άξια σύζυγος

Μόλις την είδε ο Σλήμαν άρχισε να την ρωτά περί ιστορίας. Επρόκειτο για ερωτήσεις που θα έκανε ένας καθηγητής σχολείου προς την μαθήτριά του και όχι προς την υποψήφια σύζυγό του. Την ρωτούσε για ιστορικά θέματα για να διαπιστώσει το βαθμό της γνώσης της! «Ξέρετε πότε ακριβώς ήρθε ο αυτοκράτορας Ανδριανός στην Αθήνα;» ήταν η πρώτη του ερώτηση.

Στη συνέχεια την ρωτούσε για τον Όμηρο και η Σοφία απαντούσε με επιτυχία.

Ο Σλήμαν ενθουσιάστηκε όταν η Σοφία άρχισε να απαγγέλει στίχους από την Ιλιάδα. Ο Σλήμαν ακούγοντάς την να απαγγέλει από μνήμης αποφάσισε ότι ήταν η κατάλληλη σύζυγος! Της έκανε μια και μοναδική ερώτηση εκτός ιστορίας «Γιατί θέλετε να με παντρευτείτε;».

Και η Σοφία περιερχόμενη σε αμηχανία του είπε την αλήθεια «Διότι κύριε, μου είπαν πως είστε πλούσιος!».

Η μεσολάβηση της οικογένειας

Ο Σλήμαν πληγώθηκε από την απάντηση τόσο, ώστε αναχώρησε αμέσως από το σπίτι της.

Την επομένη ημέρα της έστειλε επιστολή γράφοντάς της ότι η λύπη του ήταν μεγάλη. Θα αναχωρούσε για την Νάπολη και δεν θα την έβλεπε ποτέ ξανά. Αδυνατούσε να κατανοήσει ότι είχε απέναντι του ένα κορίτσι μόλις 16 ετών!

Η οικογένεια της Σοφίας στενοχωρήθηκε αφάνταστα και προσπάθησε να επανορθώσει στέλνοντάς του επιστολές. Τελικώς ο Σλήμαν πείστηκε και τον διακατείχε εκ νέου ο αρχικός ενθουσιασμός που ένιωθε για την Σοφία.

Το πόσο αγωνιούσε ο Σλήμαν για την Σοφία φαίνεται από μια επιστολή που έστειλε στους συγγενείς του στην Γερμανία με ημερομηνία 16 Σεπτεμβρίου 1869 που τους έγραψε: «Χαρμόσυνα νέα! Αύριο 24 Σεπτεμβρίου νυμφεύομαι την Σοφία Καστρωμένου την οποία διάλεξα μεταξύ 150 κοριτσιών της Αθήνας και την οποία μου προξένεψε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος».

Η νύμφη ετών 17 και ο γαμπρός ετών 47!

Στην γαμήλια τελετή παρευρέθηκε ολόκληρη η αθηναϊκή κοινωνία. Οι περισσότεροι συγγενείς εμφανίστηκαν φέροντας εθνικές ενδυμασίες. Μόλις η τελετή ολοκληρώθηκε οι νεόνυμφοι κατέβηκαν στον Πειραιά καθώς τους περίμενε πλοίο μέχρι τις 3 τα ξημερώματα για την Γαλλία. Η νύμφη ήταν 17 ετών και ο γαμπρός 47! «Με αγαπά σαν Ελληνίς και εγώ την αγαπώ εξίσου» έγραψε ο Σλήμαν, ό,τι κι αν αυτό σήμαινε.

Οι δύο νεόνυμφοι ταξίδεψαν με πλοίο στην Γαλλία και οδικώς έφτασαν στο Παρίσι όπου τους ανέμενε πολυτελές σπίτι.

Η μικρή Σοφία μεταμορφώθηκε σε πραγματική πριγκίπισσα. Όμως δεν ήταν ευτυχισμένη διότι ήταν διαρκώς μόνη!

Ο Σλήμαν απουσίαζε και η μοναξιά την έθλιβε. Τελικώς το Παρίσι δεν την ευχαριστούσε, έβρισκε το φαγητό άνοστο, το θέατρο και τον ιππόδρομο βαρετά. Η Σοφία κατέπεσε τόσο ώστε ο Σλήμαν αναγκάστηκε να την πάει σε ιατρό για να μάθει από τι πάσχει. Τότε έμαθε πως έπασχε από κατάθλιψη και αναγκάστηκε να την φέρει πίσω στην Ελλάδα. Ένα χρόνο μετά την εγκατάστασή της στην Αθήνα η Σοφία ανέμενε να φέρει στον κόσμο παιδί. Το 1870 γεννήθηκε η Ανδρομάχη. Η Σοφία αναγκάστηκε λόγω ανασκαφών του Σλήμαν στην Τροία να το αφήσει στους γονείς της.

Η τρανή περίοδος της Τροίας

Ακολούθησε τον σύζυγό της στην Τροία και ήταν η μόνη γυναίκα ανάμεσα σε 100 άνδρες. Εκεί ο Σλήμαν αναγνώρισε την αξία της καθώς στάθηκε άξια στο πλευρό του. Η επιτυχία των ανασκαφών ανακοινώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο και το όνομα τόσο του Σλήμαν και της συζύγου του έγιναν παγκοσμίως γνωστά.

Η Σοφία Σλήμαν υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα που φόρεσε το χρυσό περιδέραιο της ωραίας Ελένης, που ανακάλυψε ο σύζυγός της Ερρίκος.  Η φωτογραφία της έγινε ανάρπαστη σε όλο τον κόσμο. Ήταν άνοιξη του 1873 όταν η Σοφία τύλιξε το λαιμό της με το κόσμημα της ωραίας Ελένης. Ο Σλήμαν στο μεταξύ είχε κτίσει στην Αθήνα το Ιλίου Μέλαθρον. Μετά από λίγα χρόνια το ζεύγος αποκτά και τον Αγαμέμνωνα.

Το φιλανθρωπικό της έργο

Ο Ερρίκος Σλήμαν πέθανε το 1891 σε ηλικία περίπου 70 ετών αλλά η Σοφία συνέχιζε το έργο του. Το 1926 η Σοφία ζήτησε από τον αγαπημένο της ανιψιό Γ. Καστριώτη, να φιλοτεχνήσει την προτομή της Όταν έφθασε όμως εκείνη η ημέρα η οικογένεια της Σοφίας αποφάσισε να κάνει την προτομή της ο γλύπτης Μιχαήλ Τόμπρος, επειδή είχε φιλοτεχνήσει και την προτομή του συζύγου της Ερρίκου Σλήμαν. Ο Καστριώτης όμως θα εκπληρώσει την επιθυμία της θείας του και το 1933 θα κατασκευάσει μια μπρούτζινη προτομή της Σοφίας η οποία φέρει το διάδημα της Τροίας. Το καταπληκτικό αυτό έργο βρίσκεται στην Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά!

Στη συνέχεια εγκαταλείπει τις ανασκαφές και καταπιάνεται με το φιλανθρωπικό έργο έχοντας έδρα το Νέο Φάληρο. Άποψη άλλων ερευνητών ήταν ότι επρόκειτο για το Παλαιό Φάληρο.

Κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως ο Ερρίκος Σλήμαν όταν ακόμα ζούσε είχε δημοσιεύσει στο έντυπο «Νέα Εφημερίς» (φ. 332, 18.11.1885) προτροπή οι κάτοικοι να φυτεύουν ευκάλυπτους καθώς έκρινε πως ήταν το καταλληλότερο δένδρο για την περιοχή. «Θερμῶς παρακαλῶ νὰ φυτεύσητε εἰς Φάληρον νῦν πολλοὺς εὐκαλύπτους· τὰ γὰρ δένδρα ταῦτα ἀπορροφῶσι τὰς κακὰς ἐξατμίσεις, ὥστε οὐδέποτε ὑπάρχει πυρετὸς ἔνθα ὑπάρχει εὐκάλυπτος. Δύνασαι ἀγοράζειν αὐτοὺς ἐν τῷ βοτανικῷ κήπῳ, 50 λεπτὰ τὸν ἕνα.». Δυστυχώς η προτροπή του λησμονήθηκε τόσο στο Νέο Φάληρο όσο και στο Παλαιό και φυτεύτηκαν φοίνικες που κρίθηκαν στη συνέχεια ακατάλληλοι…

Το 1905 η Σοφία χήρα πλέον πρωτοστατεί στην ίδρυση του φθισιατρείου «ΣΩΤΗΡΙΑ» παρά την κατακραυγή του κόσμου που ισχυριζόταν πως αναγειρόταν σε λάθος σημείο και όφειλε να βρίσκεται σε βουνό. Η αρχική κατακραυγή έγινε στη συνέχεια ευγνωμοσύνη για το έργο της ώστε έφτασε να ονομαστεί “μητέρα των φυματικών”.

Ο θάνατός της προήλθε από καρδιακά προβλήματα σε ηλικία 80 ετών στην τελευταία κατοικία της στο Φάληρο.