“Σκέφτομαι, άρα υπάρχω”. Η διατύπωση του Καρτέσιου που ξεχώρισε την ύλη από το πνεύμα. Ο κατάσκοπος που ώθησε την επιστήμη και καθιέρωσε τους όρους χ, ψ, ζ, α, β, γ στην Άλγεβρα

Ο Καρτέσιος γεννήθηκε στην Τουραίνη στη Γαλλία. Ήταν ένα έξυπνο αγόρι και πήγε στο διάσημο ιησουίτικο σχολείο στη Λα Φλες, στην κοιλάδα του Λίγηρα.

Εκεί ήρθε σε επαφή με τις ανακαλύψεις που έκανε ο Γαλιλαίος με το τηλεσκόπιό του, διδάχθηκε το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου και έμαθε για τις τελευταίες προόδους στα μαθηματικά.

Αποφοίτησε από τη νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Πουατιέ, αλλά στη συνέχεια προέβη σε μια αναπάντεχη κίνηση: εντάχθηκε εθελοντικά σε έναν στρατό προτεσταντών.

Κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του, η Ευρώπη μαστιζόταν από πολεμικές συρράξεις και για σχεδόν εννιά χρόνια, ο Καρτέσιος συμμετείχε σε αυτές.

Στην πραγματικότητα, δεν πολέμησε ποτέ, μολονότι οι γνώσεις πρακτικών μαθηματικών και το γεγονός ότι μπορούσε να υπολογίσει τις τροχές των βλημάτων, θα μπορούσαν να είχαν βοηθήσει τους στρατιώτες.

Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών υπηρέτησε τόσο στον προτεσταντικό όσο και στον καθολικό στρατό και φαινόταν να βρίσκεται πάνοτε εκεί, όπου συνέβαιναν σημαντικά πολιτικά ή στρατιωτικά γεγονότα.

Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς έκανε ή το πώς έβρισκε τα χρήματα για όλα του τα ταξίδια.

Ίσως να ήταν κατάσκοπος.

Εάν συνέβαινε αυτό, θα εργαζόταν πιθανότατα για τους καθολικούς, στους οποίους παρέμεινε για πάντα πιστός.

Στις αρχές των περιπετειών του, συγκεκριμένα στις 10 Νοεμβρίου 1619, νυσταγμένος δίπλα στη ζέστη μιας σόμπας, κατέληξε σε δύο συμπεράσματα.

Πρώτον, εάν επρόκειτο ποτέ να κατακτήσει την αληθινή γνώση, θα έπρεπε να το κάνει μόνος του.

Οι διδαχές του Αριστοτέλη και των άλλων αυθεντιών δεν αρκούσαν.

Έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή.

Και δεύτερον, ο μόνος τρόπος για να ξεκινήσει από την αρχή ήταν να αμφισβητήσει τα πάντα!

Αργότερα, την ίδια εκείνη βραδιά είδε τρία όνειρα, τα οποία θεώρησε ότι είχαν έρθει για να ενισχύσουν την ιδέα του.

Δεν δημοσίευσε τίποτε άμεσα. Εξάλλου, οι στρατιωτικές περιπέτειές του είχαν μόλις αρχίσει.

Όμως, εκείνη η κρίσιμη μέρα ήταν η απαρχή μιας πορείας προς την εξήγηση του Σύμπαντος και όλων όσα αυτό περιλαμβάνει, καθώς και των κανόνων που μπορούν να μας βοηθήσουν να αποκτήσουμε με βεβαιότητα την επιστημονική γνώση.

“Σκέφτομαι, άρα υπάρχω”

Η αμφισβήτηση των πάντων συνεπαγόταν ότι τίποτε δεν ήταν δεδομένο.

Από το σημείο αυτό έπρεπε κανείς να προχωρήσει βήμα βήμα και να αποδέχεται μόνο εκείνα τα πράγματα, για τα οποία μπορούσε να είναι βέβαιος.

Αρχικά, ήταν βέβαιος για ένα μόνο πράγμα: ότι ο ίδιος διατυπώνει αυτό το επιστημονικό και φιλοσοφικό ερώτημα.

Ότι σκέφτεται το πώς μπορεί να καταλήξει σε μια συγκεκριμένη γνώση.

Πιο απλά, ότι σκέφτεται!

“Cogito, ergo sum” έγραψε στα λατινικά: “Σκέφτομαι, άρα υπάρχω”.

Υπάρχω διότι κάνω αυτές τις σκέψεις.

Αυτή η απλή δήλωση ήταν το σημείο εκκίνησης του Καρτέσιου.

Υπήρχε όμως μια άμεση και πολύ σημαντική συνέπεια: υπάρχω διότι σκέφτομαι, αλλά μπορώ να φανταστώ ότι θα μπορούσα να σκεφτώ και χωρίς να έχω σώμα.

Ωστόσο, εάν είχα σώμα και δεν μπορούσα να σκεφτώ, δεν θα το γνώριζα.

Άρα, το σώμα μου και το μέρος του που σκέφτεται, ο νους ή η ψυχή, πρέπει να είναι ξεχωριστά και διακριτά.

Αυτή ήταν η βάση του δυισμού, της ιδέας ότι το Σύμπαν αποτελείται από δύο εντελώς διαφορετικά είδη πραγμάτων: από την ύλη, για παράδειγμα τα ανθρώπινα σώματα και το πνεύμα, ή ανθρώπινη ψυχή ή νους.

Ο Καρτέσιος και ο υλικός κόσμος

Η εκπληκτική συνεισφορά του Καρτέσιου έγκειται σε αυτό που έκανε με τον υπόλοιπο κόσμο, με το υλικό κομμάτι του.

Ο κόσμος αποτελείται από νου και ύλη, είπε, και η ύλη είναι το αντικείμενο της επιστήμης.

Αυτό σημαίνει πως τα υλικά, μη σκεπτόμενα μέρη μας και οι λειτουργίες τους, μπορούν να γίνουν κατανοητά με απλούς, φυσικούς όρους.

Και ότι όλα τα φυτά και όλα τα ζώα, κανένα από τα οποία δε διαθέτει ψυχή, μπορούν επίσης να αναχθούν πλήρως σε υλικά συστατικά.

Τα δέντρα, τα λουλούδια, τα ψάρια και οι ελέφαντες δεν είναι τίποτε άλλο παρά λιγότερο ή περισσότερο πολύπλοκες μηχανές.

Σύμφωνα με τον Καρτέσιο είναι πράγματα που μπορούν να κατανοηθούν πλήρως.

Η σχέση του σώματος με τον νου

Αφού είχε δείξει ότι το Σύμπαν αποτελείται από δύο ξεχωριστά είδη πραγμάτων, την ύλη και τον νου, ο Καρτέσιος αναζήτησε στη συνέχεια τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος νους συνδέεται με το σώμα.

Διερωτήθηκε για το πώς θα μπορούσαν να συνδέονται, εάν η ύλη έχει υπόσταση και καταλαμβάνει χώρο και ο νους είναι το αντίθετο, δηλαδή δεν εντοπίζεται πουθενά και δεν έχει καμία απολύτως υλική βάση.

Από την εποχή του Ιπποκράτη, η ικανότητα σκέψης συνδεόταν συνήθως με τον εγκέφαλο.

Κάποια στιγμή ο Καρτέσιος φαινόταν να σκέφτεται πως η ανθρώπινη ψυχή βρίσκεται σε έναν αδένα, στο μέσο του εγκεφάλου μας.

Γνώριζε όμως πως, σύμφωνα με τη λογική του συστήματος που είχε δημιουργήσει, η ύλη και ο νους δεν θα μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν ποτέ με φυσικό τρόπο.

Το μοντέλο αυτό ονομάστηκε αργότερα από κάποιους “φάντασμα στη μηχανή”, δηλαδή ότι τα σώματά μας, που μοιάζουν με μηχανές, καθοδηγούνται με κάποιον τρόπο από τον νου, τη ψυχή, που μοιάζει με φάντασμα.

Το πρόβλημα όμως τότε θα ήταν να εξηγηθεί πώς σκύλοι, χιμπατζήδες, άλογα και άλλα ζώα μοιράζονται τόσες πολλές από τις νοητικές δυνατότητές μας χωρίς να διαθέτουν τα δικά τους “φαντάσματα”.

Ο Καρτέσιος και η Άλγεβρα

Κάθε φορά που λύνετε κάποιο αλγεβρικό ή γεωμετρικό πρόβλημα, πατάτε στα χνάρια του Καρτέσιου.

Ο Καρτέσιος είχε την ευφυή ιδέα να χρησιμοποιήσει στα αλγεβρικά προβλήματα γράμματα, όπως τα α, β, γ, για να δηλώνει τις γνωστές ποσότητες και άλλα, όπως τα x, y, z, για να δηλώνει τις άγνωστες.

Έτσι, όταν σας ζητούν να λύσετε την εξίσωση x = α + β, συνεχίζετε ουσιαστικά την πρακτική που άρχισε ο Καρτέσιος.

ΠΗΓΗ: “Μικρή Ιστορία της Επιστήμης”, William Bynum, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Η γνώση είναι δύναμη». Η φράση του Φράνσις Μπέικον που θεμελίωσε την έννοια της επιστήμης και αγωνίσθηκε για να βγει η Ευρώπη από τον πνευματικό μεσαίωνα…