Σενέμπ. Ο διάσημος νάνος που υπηρέτησε τους Φαραώ και έλαβε υψηλά αξιώματα. Παντρεύτηκε αριστοκράτισσα και έκανε περιουσία

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού 

 Στην αρχαία Αίγυπτο φαίνεται ότι δεν γίνονταν διακρίσεις σε βάρος όσων είχαν σωματικές αναπηρίες. Έτσι, ο νανισμός δεν θεωρούνταν ελάττωμα, σε αντίθεση με άλλους αρχαίους πολιτισμούς.

Απεναντίας, οι νάνοι έχαιραν μεγάλου σεβασμού και οι Αιγύπτιοι λάτρευαν και δύο νάνους θεούς, τον Μπες και τον Πταχ. Οι νάνοι εργάζονταν στην αρχαία Αίγυπτο ως τεχνίτες και καλλιτέχνες. Ήταν επίσης υπηρέτες και διασκεδαστές των φαραώ. Ορισμένοι ανέλαβαν υψηλά αξιώματα.

Για παράδειγμα, λίγο πριν το 2500 π. Χ. ο νάνος Σενέμπ ήταν ένας από τα σημαντικότερους αυλικούς του φαραώ. Διέθετε μία τεράστια περιουσία και είχε παντρευτεί μια αριστοκράτισσα που ήταν υψηλόβαθμη ιέρεια και κανονικού μεγέθους.

Όταν πέθανε ο Σενέμπ, ενταφιάστηκε σ’ ένα από τους πολυτελέστερους τάφους της εποχής του δίπλα σε αυτούς των φαραώ.

O νάνος Σενέμπ

Στην αρχαία Αίγυπτο, την περίοδο του Παλαιού Βασιλείου, γύρω στο 2520 π. Χ., ζούσε ένας νάνος, ο Σενέμπ. Στην αιγυπτιακή γλώσσα εκείνης της εποχής το όνομά του σήμαινε «υγιής». Ίσως δόθηκε από τη μητέρα του ως ευχή για επιβίωση όταν ήταν μωρό.

Πολλοί Αιγύπτιοι έδιναν παρόμοια ονόματα στα νεογέννητα, όχι για να υποδηλώσουν την απουσία ασθένειας, αλλά ως ένα τρόπο να μεταφέρουν υγεία σε αυτά.

Όταν ο Σενέμπ μεγάλωσε, έγινε αυλικός του φαραώ και ένας από τους ισχυρότερους και πλουσιότερους ανθρώπους της Αιγύπτου.

Γνωρίζουμε τουλάχιστον 20 σημαντικά αξιώματα που κατείχε. Ανάμεσα στα άλλα, ήταν υπεύθυνος για τα βασιλικά κλωστοϋφαντουργία, τα ενδύματα του φαραώ, και το ταμείο του. Το τελευταίο αξίωμα σημαίνει ότι ο Σενέμπ διαχειριζόταν την περιουσία του φαραώ, δηλαδή όλα τα κρατικά έσοδα.

Ο Σενέμπ ήταν επίσης ιερέας στις λατρείες των διαφόρων φαραώ που υπηρετούσε, μία ύψιστη τιμή για ένα Αιγύπτιο.

Πλούτη και οικογενειακή ευτυχία

Δεν είναι τυχαίο ότι εκτός από σημαντική πολιτική εξουσία, ο νάνος Σενέμπ διέθετε και τεράστια περιουσία. Είχε χιλιάδες βοοειδή, 20 παλάτια, και πολλούς υπηρέτες.

Ήταν παντρεμένος με τη Σεντιότες, μια ωραία αριστοκράτισσα που είχε κανονικό μέγεθος. Η Σεντιότες εκτός από την αριστοκρατική της καταγωγή ήταν σημαντική στην αιγυπτιακή κοινωνία ως υψηλόβαθμη ιέρεια των θεών Χάθορ και Νιθ.

Τα ζευγάρι φαίνεται ότι είχε ένα ευτυχισμένο γάμο, από τον οποίο προέκυψαν τρία παιδιά, ένα αγόρι και δύο κορίτσια. Όλα τους είχαν ονόματα που είχαν σχέση με τους δύο φαραώ της 4ης Δυναστείας, που ο Σενέμπ υπηρέτησε ως αυλικός. Αυτοί ήταν ο Χέοψ (Khufu) και ο γιος και διάδοχός του, Ρατζεντέφ, γνωστός στους Έλληνες και ως Ρατοίσης (Jedefre).

Ο γιος του Σενέμπ λεγόταν Ρατζεντέφ-Άνκχ (Radjedef-Ankh), που μεταφράζεται ως «Ζήτω ο Ρατζεντέφ». Η μεγαλύτερη κόρη του ήταν η Αουίμπ-Κουφού (Awib-Khufu), που σημαίνει «Ευτυχής είναι ο Χέοψ». και η μικρότερη κόρη του ήταν η Σμερέτ- Ρατζεντέφ (Smeret-Radjedef), που σημαίνει «Σύντροφος του Ρετζεντέφ».

Έχουμε εδώ μία επίδειξη των πολιτικών «προσόντων» του Σενέμπ, χάρη στα οποία αναδείχθηκε, και στα οποία συμπεριλαμβανόταν η αυλοκολακεία.

Ο τάφος του Σενέμπ

Γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή και καριέρα του Σενέμπ καθώς βρέθηκε ο επιβλητικός τάφος του, τύπου «μασταμπά», δηλαδή πλίνθινος τάφος με επίπεδη στέγη, που βρίσκεται στη Νεκρόπολη της Γκίζας, κοντά στο Κάιρο. Στην περιοχή ανεγέρθηκε ένα μεγάλο συγκρότημα βασιλικών τάφων, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Πυραμίδας.

Ο τάφος του Σενέμπ ήταν μια από τις πρώτες γνωστές απόπειρες κατασκευής ενός θόλου οροφής πάνω από έναν τετράγωνο θάλαμο, με τον θόλο να στηρίζεται σε προεξέχοντα τούβλα στις γωνίες του δωματίου.

Ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Χέρμαν Γιούνκερ το 1926 κοντά στην πυραμίδα του Χέοπος, ενός από τους φαραώ που ο Σενέμπ υπηρέτησε.

Η χρονολόγηση του τάφου του Σενέμπ παλαιότερα ήταν αβέβαιη. Αρχικά θεωρούνταν ότι άνηκε στην εποχή του φαραώ Πέπι Β΄ Νεφερκάρε της 6^ης Δυναστείας που βασίλεψε μεταξύ 2278-2247 π. Χ. Όμως, η μελέτη των ευρημάτων στον τάφο και ο τρόπος κατασκευής του κατέδειξαν ότι ανεγέρθηκε τρεις αιώνες νωρίτερα, την εποχή της βασιλείας του Ρετζεντέφ ή Ρατοίσης (Jedefre) (2528–2520 π.Χ.).

Ο Σενέμπ προφανώς θάφτηκε με τη σύζυγό του, αλλά δεν βρέθηκε κανένα ίχνος από τις σορούς. Ο τάφος τους λεηλατήθηκε ήδη από την αρχαιότητα, όπως οι περισσότεροι άλλοι στη Γκίζα, συμπεριλαμβανομένων των φαραώ και σημαντικών αξιωματούχων τους.

Παρά ταύτα, ο Γιούγκερ βρήκε μερικά αντικείμενα που δεν είχαν πάρει οι αρχαίοι τυμβωρύχοι, όπως διάφορα τμήματα γλυπτών καθώς και τη γρανιτένια σαρκοφάγο του Σενέμπ, βάρους 1.5 τόνου.

Το «οικογενειακό» γλυπτό

Το πιο σημαντικό από τα αντικείμενα στον τάφο του Σενέμπ είναι ένα γλυπτό από ασβεστόλιθο που βρέθηκε σε δωμάτιο του μνημείου που λειτουργούσε ως ναός.

Απεικονίζει τον Σενέμπ, τη σύζυγο του, καθώς και το γιο και τη μεγαλύτερη κόρη τους.

Το γλυπτό βρισκόταν σε μια κλειστή κόγχη στον τοίχο του ναού που είχε δύο μικρά ανοίγματα στο ύψος των ματιών των μορφών. Μάλιστα έχει το σχήμα κύβου που εφάρμοζε απόλυτα στο σχήμα της κόγχης στην οποία είχε τοποθετηθεί.

Για το λόγο αυτό δεν έπεσε στην αντίληψη των τυμβωρύχων που αιώνες αργότερα λεηλάτησαν τον τάφο.

Στο ναό αυτό γίνονταν τελετές για τους νεκρούς που είχαν ταφεί εκεί. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι μορφές στα αγάλματα που έμπαιναν σε τάφους μπορούσαν να ζωντανεύουν με τις ψυχές των νεκρών. Έτσι είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τις τελετουργίες που λάμβαναν χώρο στο ναό του τάφου μέσω του γλυπτού με τις μορφές τους.

Το γλυπτό της οικογενείας του Σενέμπ είναι αρκετά ρεαλιστικό αν σκεφθούμε ότι φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 2500 π. Χ. Σκοπός του ήταν να διαιωνίσει και στη μετά θάνατο ζωή την οικογενειακή ευτυχία που είχε όσο ζούσε.

Σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Καΐρου και είναι ένα από τα σημαντικότερα γλυπτά του Παλαιού Βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου.

Η ευτυχισμένη Σεντιότες

Ο Σενέμπ απεικονίζεται να κάθεται σταυροπόδι σ’ ένα πέτρινο τετράγωνο με τα χέρια σταυρωμένα σε μια θέση χαρακτηριστική ενός γραφέα.

Η σύζυγός του, Σεντιότες, κάθεται δίπλα του, φορώντας μια μακριά ρόμπα με μακριά μανίκια και μια περούκα που καλύπτει τα φυσικά της μαλλιά, τα οποία φαίνονται στο μέτωπό της.

Αγκαλιάζει τον Σενέμπ με το δεξί της χέρι από πίσω και με το αριστερό από μπροστά, μια συμβατική αλλά χαρακτηριστική χειρονομία στοργής και υποστήριξης.

Στο πρόσωπό της διακρίνεται να ελαφρύ χαμόγελο που υποδηλώνει την ικανοποίηση και την ευτυχία της που είναι παντρεμένη με τον Σενέμπ.

Τα δύο παιδιά τους στέκονται στη βάση του τετραγώνου κάτω από εκεί που είναι καθισμένος ο πατέρας του. Η σύνθεση της σκηνής επιτυγχάνει έτσι μια αρμονική συμμετρία.

Ο νανισμός του Σενέμπ

Στο γλυπτό αυτό ο Σενέμπ έχει τα χαρακτηριστικά του προσώπου και τα κοντύτερα άκρα ενός ατόμου με αχονδροπλασία, μια κοινή μορφή νανισμού. Έτσι, ο νανισμός του έχει απεικονιστεί με ρεαλισμό.

Παρά ταύτα, ο γλύπτης έχει βρει τρόπους ώστε η κατάσταση του Σενέμπ να μην τραβά το βλέμμα.

Το κεφάλι του είναι προσεκτικά τοποθετημένο στο ίδιο επίπεδο με αυτό της συζύγου του. Τα παιδιά του είναι στη θέση όπου θα εμφανίζονταν τα πόδια του αν δεν είχε νανισμό. Βάζοντας τα παιδιά στη θέση των ποδιών του Σενέμπ, ο καλλιτέχνης προσθέτει την αίσθηση της συμμετρίας.

Το άγαλμα ενσωματώνει αρκετά στοιχεία που είναι κοινά στην αιγυπτιακή τέχνη όλων των περιόδων.

Ο Σενέμπ και το αγόρι του απεικονίζονται με καστανοκόκκινο χρώμα που υποδηλώνει ότι είχαν σκούρο δέρμα εξαιτίας του καυτού αιγυπτιακού ήλιου. Αντίθετα, η σύζυγος και η κόρη του έχουν λευκό χρώμα, υποδηλώνοντας ότι ως θηλυκά της υψηλής κοινωνίας που περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους σε εσωτερικούς χώρους και έτσι η επιδερμίδα τους δεν ήταν σκούρα.

Τα παιδιά του ζευγαριού

Τα παιδιά δεν είχαν μπει ακόμη στην εφηβεία αφού και στο αγόρι που ήταν και το μεγαλύτερο παιδί διακρίνεται μια τούφα μαλλιών να πέφτει στη μία πλευρά του κεφαλιού του. Μόλις τα παιδιά της αρχαίας Αιγύπτου γίνονταν έφηβοι έκοβαν αυτή τη τούφα.

Και τα δύο παιδιά απεικονίζονται γυμνά. Αυτό δείχνει ότι και τα παιδιά των αριστοκρατών κυκλοφορούσαν συνήθως γυμνά κάτι κοινό γι’ αυτά των κατωτέρων τάξεων.

Το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των παιδιών του Σενέμπ και της Σεντιότες είναι ότι έχουν  το μεγάλο τους δάκτυλο μπροστά στο στόμα τους. Είναι το σήμα της σιωπής που ισχύει και σήμερα.

Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά υποδηλώνουν ότι κάνουν ησυχία όταν είναι με τους γονείς τους.

Ήταν κάτι που οι Αιγύπτιοι γονείς μάθαιναν στα παιδιά τους από μικρή ηλικία.

Καταγράφονται τα ονόματα τριών παιδιών, αν και το τρίτο παιδί δεν απεικονιζόταν στο γλυπτό – πιθανώς για λόγους συμμετρίας. Απεικονίζονται με κανονικές αναλογίες, υποδηλώνοντας ότι δεν κληρονόμησαν την κατάσταση του πατέρα τους

Η ψεύτικη πόρτα

Εκτός από το ασβεστολιθικό γλυπτό της οικογένειας του Σενέμπ, πολλές πληροφορίες για τη ζωή και δραστηριότητές του αντλούμε από ανάγλυφες παραστάσεις και ιερογλυφικά κείμενα σε μία ψεύτική πόρτα από ασβεστόλιθο που είχε φτιαχτεί μέσα στον τάφο του.

Ο ρόλος της -προφανώς αποτυχημένος- ήταν να μπερδέψει τους τυμβωρύχους που θα έμπαιναν στον τάφο και να μην εύρισκαν το δωμάτιο όπου βρισκόταν η σορός και τα ακριβά κτερίσματά του.

Επίδειξη πλούτου και δύναμης

Στα ιερογλυφικά κείμενα που συνοδεύουν τις παραστάσεις, ο Σενέμπ αναφέρεται ως ιδιοκτήτης πολλών χιλιάδων βοοειδών και 20 ανακτόρων καθώς και τα πολλά και ποικίλα αξιώματά του.

Ο Σενέμπ εμφανίζεται να φορά ένα ιερατικό ιμάτιο από δέρμα πάνθηρα και να φέρει σύμβολα των αξιωμάτων του, όπως σκήπτρο και ραβδί.

Ένα ανάγλυφο τον δείχνει συνοδευόμενο από δύο κατοικίδια σκυλιά, το καθένα με λεζάντα με το όνομά του. Άλλες παραστάσεις δείχνουν διάφορες σκηνές της καθημερινής του ζωής, όπως να πλέει σε μια βάρκα στο Δέλτα του Νείλου, να υποδέχεται τα παιδιά του ή να χρησιμοποιεί τα πανάκριβα του έπιπλα.

Επίσης, εκτελεί τις τυπικές δραστηριότητες ενός υψηλόβαθμου αυλικού, όπως να επιθεωρεί τα κλινοσκεπάσματα και τα βοοειδή του, να λαμβάνει λογαριασμούς και να επιβλέπει τους συντηρητές ενός κτηρίου του.

Στις απεικονίσεις αυτές ο Σενέμπ ως το σημαντικό πρόσωπο θα έπρεπε να φαίνεται μεγαλύτερος από τους άλλους που ήταν υφιστάμενοι ή υπηρέτες του. Όμως δεν ήθελε να αποκρυφτεί ο νανισμός του.

Ο καλλιτέχνης έλυσε αυτό το πρόβλημα δίνοντας στον Σενέμπ τα χαρακτηριστικά νάνου, όπως μεγάλο κεφάλι και κοντά άκρα, αλλά κάνοντας το μέγεθός του μεγαλύτερο απ’ αυτό των άλλων ατόμων που εμφανίζονται μαζί του στις ίδιες παραστάσεις και ας ήταν εκείνοι κανονικού μεγέθους.