Σε ποια περιοχή της Αθήνας η μπουγάδα γινόταν υπαίθρια και η αποχέτευση ήταν ένα αυλάκι που περνούσε έξω από τα σπίτια; Ο αγώνας των προσφύγων να κρατήσουν όρθια την παραγκούπολη που κατέρρεε σε κάθε νεροποντή

Τα σπίτια ήταν αυτοσχέδιες ξύλινες κατασκευές. Είχαν σκουριασμένες τσίγκινες στέγες, τα μπαλκόνια στόλιζαν γλάστρες με βασιλικό και στα σχοινιά τους υπήρχαν απλωμένα ασπρόρουχα.

Οι δρόμοι ήταν χωμάτινοι αλλά οι τοίχοι ήταν πάντα καθαροί και ασβεστωμένοι. Οι τυχεροί που είχαν βρει νερό είχαν και το προνόμιο να έχουν πηγάδι στη γειτονιά τους.

Η αποχέτευση ήταν άγνωστη πολυτέλεια κι ένα πρόχειρο αυλάκι περνούσε έξω από τις πόρτες τους για να φεύγουν τα νερά της βροχής και της μπουγάδας.

Τα πιτσιρίκια έκαναν μπάνιο υπαίθρια και σε αυτό χρησίμευε η περίφημη σκάφη. Στην αρχική φωτογραφία η μεγάλη λεκάνη χρησίμευε για πλύσιμο των ρούχων στο χέρι, αλλά και για λουτρό των μικρών παιδιών που έμπαιναν μέσα και λούζονταν. Οι καλύτερες λεκάνες ήταν αλουμινιένες και φυσικά ήταν ακριβότερες.

Στις φωτογραφίες του 1955 που εντόπισε ο συλλέκτης Νίκος Γουλιέλμος δεν εμφανίζονται πουθενά άντρες. Και αυτό είναι φυσικό, καθώς οι λήψεις είναι ημερήσιες και στα σπίτια εκείνη την ώρα βρίσκονται μόνο νοικοκυρές και μικρά παιδιά. Οι άντρες λείπουν για το δύσκολο μεροκάματο.

Παρ΄όλη τη φτώχεια, υπάρχει μια απόλυτη καθαριότητα και τάξη! Δρόμοι και αυλές πεντακάθαρες, σπίτια ασπρισμένα, γλάστρες στα μπαλκόνια. Τα γυναικεία χέρια δούλευαν ασταμάτητα!

Η περιοχή ήταν προσφυγική παραγκούπολη Αρμενίων και Μικρασιατών  και αποτέλεσε το σκηνικό όπου γυρίστηκε η ταινία «Μαγική Πόλις» του Ν. Κούνδουρου το 1954.

Όπως γράφουν οι εφημερίδες της εποχής το 1949 κατέρρευσαν τα σπίτια τεσσάρων κατοίκων της γειτονιάς, ύστερα από νεροποντή και υπήρξαν τραυματισμοί. Αργότερα, τον Μάρτιο του 1961 μία εντεκαμελής οικογένεια βρέθηκε ξαφνικά στοΝ δρόμο μετά την κατάρρευση του πλινθόκτιστου σπιτιού τους. Τρία χρόνια αργότερα, κατέρρευσαν από τη δυνατή βροχή οι πλινθόκτιστες κατοικίες ακόμη δύο κατοίκων. (Εφημερίδα Εμπρός, 21/09/1949]

Η περιοχή τότε ονομαζόταν Δουργούτι. Σήμερα εκεί δεσπόζει το ξενοδοχείο Ιντερκοντινένταλ. Ακριβώς δίπλα ανεγέρθηκαν οι εργατικές κατοικίες και αντικατέστησαν τις προσφυγικές κατοικίες.

Η ιστορία της περιοχής

Το 1914 χιλιάδες Αρμένιοι αρχίζουν να καταφθάνουν διωκόμενοι από την Τουρκία στην Ελλάδα.

Το «Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας» αγοράζει ένα οικόπεδο πλησίον της Λ. Συγγρού, προκειμένου να στεγαστούν οι πρώτοι αρμένιοι ρωμαιοκαθολικοί πρόσφυγες.

Η αθηναϊκή οικογένεια Δουργούτη ή Δουρούτη που κατείχε την περιοχή δίνει στον νέο οικισμό το όνομα Δουργούτι ή Αρμένικα.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το Δουργούτι κατακλύζεται από πρόχειρες κατασκευές που φιλοξενούν οικογένειες προσφύγων.

Δίπλα στα μικρά κτίρια που κατασκευάζονται με αυτεπιστασία και χρήματα της Κοινωνίας των Εθνών, εμφανίζονται δεκάδες τρώγλες από πρόχειρα υλικά.

Το κράτος, αντιλαμβανόμενο την αδυναμία του να διαχειριστεί το στεγαστικό πρόβλημα, θεσπίζει την έννοια της οριζόντιας ιδιοκτησίας.

Το 1935 το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας δίνει σε χρήση των προσφύγων τις πρώτες πολυκατοικίες στο Δουργούτι, τα διαμερίσματα των οποίων για πρώτη φορά διέθεταν δύο δωμάτια με ηλεκτρικό ρεύμα και εσωτερική τουαλέτα. Με την κατασκευή τους, οι αρχιτέκτονες Κ. Λάσκαρις και Δ. Κυριακός εισάγουν στην Ελλάδα την σύγχρονη και λιτή γραμμή του κινήματος Bauhaus [Μπαουχάους].

Το καθεστώς Μεταξά προσθέτει την κατασκευή τριών ακόμα πολυκατοικιών, ώστε ο οικισμός Δουργουτίου να αριθμεί συνολικά 237 σύγχρονα διαμερίσματα.

Το μπλόκο των Γερμανών και οι μάχες στα Δεκεμβριανά

Έλληνες εσωτερικοί μετανάστες και πρόσφυγες συμβιώνουν αρμονικά μαζί με παλιννοστούντες και αρμένιους. Δίπλα στην κεντρική λεωφόρο των Αθηνών με τις καινούργιες πολυκατοικίες, θα παραμείνει για χρόνια μια ολόκληρη κοινωνία δεμένη και κινούμενη δυναμικά, παρότι στο περιθώριο της πρωτεύουσας.

Η συνοχή των κατοίκων έκανε το Δουργούτι αδιάβατο για τον ξένο κατακτητή. Όμως, στις 9 Αυγούστου 1944 τα στρατεύματα κατοχής κυκλώνουν την περιοχή ζητώντας την άμεση συγκέντρωση όλων των ανδρών. Με συνοπτικές διαδικασίες εκτελούνται επί τόπου περίπου 150 άτομα που είχαν αντιστασιακή δράση. Εκατοντάδες άλλοι οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και σε τάγματα εργασίας στη Γερμανία. Στα Δεκεμβριανά, οι αντάρτες θα οχυρωθούν πίσω από τις πολυκατοικίες του Δουργουτίου για να εμποδίσουν με πενιχρά μέσα τη διέλευση των αγγλικών δυνάμεων από τη Γέφυρα του Ιλισού στου Μακρυγιάννη.

Στην ιστορία πέρασε η ενέργεια του Δ. Μπαρουτίδη, αρχιτέκτονα και ανώτερο στέλεχος πολιτικό του ΕΛΑΣ. Καθώς οι ταγματασφαλίτες τον χτυπούσαν και τον βασάνιζαν, τράβηξε την κουκούλα και αποκάλυψε τον ένα μασκοφόρο. Ήταν ένας παλιός ΕΑΜίτης που λύγισε. Το τέλος του Μπαρουτίδη ήταν βασανιστικό με χτυπήματα υποκοπάνων…

 «Θάνατος στην παράγκα!»

Το 1965 η θεμελίωση νέου οικισμού από τον Γεώργιο Παπανδρέου σηματοδοτείται από τη φράση «Θάνατος στην παράγκα!». Η συνολική απαλλοτρίωση της παραγκούπολης έδωσε τη δυνατότητα σε όλους όσοι κατοικούσαν στο Δουργούτι να αποκτήσουν οίκημα από το κράτος με χαμηλό τίμημα. Κυρίως όμως ανοικοδομούσε το Δουργούτι από το μηδέν.

Το 1968 το απριλιανό καθεστώς θα εγκαινιάσει διθυραμβικά στη συνοικία δεκαπέντε νέες πολυκατοικίες. Ταυτόχρονα, με την κατασκευή της τελευταίας δωδεκαώροφης προσφυγικής πολυκατοικίας, θα προσδώσει στο Δουργούτι τον αέρα του εκμοντερνισμού που απέπνεαν εκείνα τα χρόνια τα υψηλά κτίρια. Αυτή η αρχή για το σύγχρονο Δουργούτι απεικόνιζε το τέλος του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα.

Πηγή Φωτογραφιών: αρχείο φωτογραφιών του Hans Gerber από τη Βιβλιοθήκης του ETH Zürich (Swiss Federal Institute of Technology in Zurich). Τις εντόπισε μετά από έρευνα η κ.Λίζα Κουτσαπλή και τις δημοσίευσε στο Old photos from Greece, Dourgouti Island Hotel Project 

Αναδημοσιεύτηκαν ιστορικά στοιχεία από το άρθρο  του  Μελέτη Ζαχαράκη [μέλος της ομάδας Ιστορικής Χαρτογράφησης του Dourgouti Island Hotel Project]