Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων. Ήθη και έθιμα των χριστιανών, πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα

Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων σηματοδοτούν τον ερχομό της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, πραγματοποιούνται διαφορετικά ήθη και έθιμα που προετοιμάζουν τους πιστούς για την Ανάσταση.

Η Ανάσταση του Λαζάρου και η είσοδος του Χριστού στο Ιεροσόλυμα κατέχουν ξεχωριστή θέση στο εκκλησιαστικό έτος. Αποτελούν μέρες χαράς μεταξύ της Μεγάλης Σαρακοστής και την πένθιμης Μεγάλης Εβδομάδας.

Η Ανάσταση του Λαζάρου

Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ο Λάζαρος ήταν φίλος του Χριστού. Το όνομά του στα εβραϊκά είναι Ελεάζαρ και σημαίνει “ο Θεός είναι η βοήθειά μου”.

Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη (Ιωάννου ια’ 1-44), αναφέρεται ότι κάποτε αρρώστησε τόσο βαριά, που πέθανε. Οι αδερφές του, Μάρθα και Μαρία, ενημέρωσαν τον Ιησού για την ασθένεια του Λαζάρου. «Κύριε, να, αυτός που τόσο πολύ αγαπάς, είναι άρρωστος», του είπαν. «Αυτή η αρρώστια είναι για να φανεί η δόξα του Θεού», απάντησε εκείνος.

Ο Ιησούς καθυστέρησε να φτάσει και ο Λάζαρος πέθανε. Όταν πήγε στη Βηθανία, η Μαρία του έκανε παράπονα ότι αν έφτανε εγκαίρως ο αδερφός της θα ζούσε. Τότε, ο Ιησούς φώναξε: «Λάζαρε δεύρο έξω!». Ο Λάζαρος αναστήθηκε τέσσερις μέρες μετά το θάνατό του. Όλοι έμειναν έκπληκτοι και οι Φαρισαίοι άρχισαν να εξοργίζονται ολοένα και περισσότερο.

Όπως αναφέρει η παράδοση, ο Λάζαρος ήταν 30 χρονών και έζησε μέχρι τα 60. Λέγεται ότι από τότε δεν γέλασε ποτέ ξανά στη ζωή του, παρά μόνο μια φορά. Είχε δει κάποιον να κλέβει μια γλάστρα και είπε: «Το ένα χώμα κλέβει το άλλο».

Το 890, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Λέων ΣΤ’ πήρε το λείψανο του Λαζάρου από την Κύπρο και το μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη.

Τα έθιμα για το Σάββατο του Λαζάρου

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ζυμώνουν τα λαζάρακια. Είναι ένα είδος ψωμιού, στα οποία δίνουν σχήμα σαβανωμένου ανθρώπου, όπως  είναι η αναπαράσταση του Λαζάρου στις βυζαντινές εικόνες.

Τα παιδιά χτυπούν πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάζρου:

«– Πού ’σαι Λάζαρε, πού είναι η φωνή σου

που σε γύρευε η μάνα κι η αδερφή σου.

– Ήμουνα στη γη, στη γη βαθιά χωμένος

κι από τους εχθρούς, εχθρούς βαλαντωμένος.

Βάγια, βάγια των βαγιών,

τρώνε ψάρια, τον κολιόν

και την άλλη Κυριακή,

ψήνουν το παχύ αρνί.»

Στα χωριά της Κοζάνης, όπως οι Αιανή, Κρόκος, Λευκοπηγή, Καισαριά, Ροδιανή και Αγία Παρασκευή, κορίτσια και γυναίκες φορούν παραδοσιακή φορεσιά και ντύνονται «Λαζαρίνες». Γυρνούν στις γειτονιές και τραγουδούν τα λαζαρίτικα τραγούδια. Έπειτα, συγκεντρώνονται όλες μαζί στις κεντρικές πλατείες και χορεύουν «Τσιντσιρό».

Στη βόρεια Κέρκυρα,  τα παιδιά ξεκινάνε να λένε τα κάλαντα, την παραμονή της εορτής, από τη δύση του ηλίου μέχρι την ανατολή. Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, οι κάτοικοι, μικροί και μεγάλοι, συνοδευόμενοι από τη χορωδία του χωριού, γυρνούν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας άσματα αφιερωμένα στην ανάσταση του Λαζάρου, τα οποία τελειώνουν με εγκάρδιες ευχές. Οι οικοδέσποινες υποδέχονται τους επισκέπτες προσφέροντας νηστίσιμους τοπικούς μεζέδες και κρασί της περιοχής.

Στη Ρόδο, αντίστοιχα, το Σάββατο πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα, τα παιδιά γυρνούν τις γειτονιές λέγοντας τα παραδοσιακά κάλαντα του Λαζάρου. Παλαιότερα, εκείνη την ημέρα, οι αγρότες απείχαν από κάθε γεωργική εργασία, φοβούμενοι πως ό,τι θα άγγιζαν θα μαραζώσει. Η μόνη αποδεκτή δραστηριότητα ήταν η συλλογή ξερών ξύλων, που προορίζονταν για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα, κυρίως για το ψήσιμο των πασχαλινών γλυκισμάτων.

Η Κυριακή των Βαΐων

Σύμφωνα με τους Ευαγγελιστές, μετά την Ανάσταση του Λαζάρου, ο Ιησούς είπε στους μαθητές του να του βρουν ένα γαϊδουράκι. Με αυτό, ταξίδεψε μέχρι την Ιερουσαλήμ. Όταν έφτασε, οι ντόπιοι γιόρταζαν το Εβραϊκό Πάσχα, οι οποίοι είχαν μάθει για το θαύμα στη Βηθανία.

Έτσι, μόλις ο Ιησούς εισήλθε στην πόλη, οι άνθρωποι τον υποδέχτηκαν όπως έναν βασιλιά. Στους δρόμους, έστρωσαν κλαδιά φοινίκων (βάγια στα εβραϊκά), πάνω από τα οποία πέρασε με το γαϊδουράκι. Οι ντόπιοι ζητωκραύγαζαν, λέγοντας: «Ωσαννά ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο βασιλεύς του Ισραήλ» (Ιωάν.12:13)

Με την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ ξεκινά η πορεία προς το Θείο Δράμα και τη Σταύρωση. Παρ’ όλα αυτά, επειδή εκείνη τη μέρα ο Χριστός έγινε δεκτός σαν βασιλιάς, η Εκκλησία δίνει έναν εορταστικό χαρακτήρα και επιτρέπει μια μικρή «ανάσα» στη νηστεία: οι πιστοί μπορούν να φάνε ψάρι, κάτι που συμβολίζει τη χαρά μέσα στη συγκίνηση αυτής της ιδιαίτερης στιγμής.

Τα έθιμα της Κυριακής των Βαΐων

Την Κυριακή των Βαΐων, οι εκκλησίες στολίζονται με βάια, αλλά επειδή οι φοίνικες σπανίζουν στην Ελλάδα, χρησιμοποιούνται κυρίως κλαδιά δάφνης, ελιάς, μυρτιάς ή ιτιάς. Μετά τη λειτουργία, τα βάια μοιράζονται στους πιστούς, καθώς θεωρούνται φυλαχτά με προστατευτική και θεραπευτική δύναμη.

Σε διάφορες περιοχές, οι παραδόσεις ποικίλουν: σε κάποιες «χτυπούν» με βάια τις εγκύους για εύκολο τοκετό, αλλού τα κρεμούν στις πόρτες για καλοτυχία.

Ιστορικά, η μέρα αυτή έχει ξεχωριστή σημασία: το 1826 έγινε η Έξοδος του Μεσολογγίου. Στο Βυζάντιο, εορταζόταν με μεγαλοπρεπείς πομπές, ενώ ο αυτοκράτορας μοίραζε βάγια και ο Πατριάρχης κεριά. Το έθιμο πέρασε και στη Ρωσία.

Στη Θράκη, τα νιόπαντρα ζευγάρια πρόσφεραν βάγια στην Εκκλησία. Οι γυναίκες χτυπούσαν τις εγκύους με βάγια για ανώδυνο τοκετό και έριχναν στεφάνια στο ρέμα για καλοτυχία.

Στην Κέρκυρα, γίνεται μεγάλη λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, σε ανάμνηση της σωτηρίας του νησιού από την πανώλη.

Στη Σκόπελο, οι πεθερές προσφέρουν χρυσωμένα βάγια στην αρραβωνιασμένη του γιου τους μέσω του παπά.

Στο Γκρίμποβο Ιωαννίνων, παιδιά μαζεύουν βάγια από την “ιερή” δάφνη και τα τοποθετούν στην εκκλησία.

Στην Κρήτη, τα βάγια μπαίνουν στο σπίτι αφού έχει καθαριστεί, χρησιμοποιούνται στο εικονοστάσι και σε παραδόσεις σχετικές με το προζύμι, το μετάξι και την ελιά.

Αρχική εικόνα: ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΜΠΟΥΓΙΩΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ