Σάντρο Μποτιτσέλι. O καλλιτέχνης που ζωγράφισε νεκρούς τους συνωμότες των μεδίκων και δημιούργησε την πανέμορφη Αφροδίτη με τις περίεργες αναλογίες

Γεννήθηκε την 1η Μαρτίου 1445, τη χρυσή εποχή της Φλωρεντινής Αναγέννησης, εργάστηκε υπό την προστασία του Λορέντζο των Μεδίκων, επέζησε εισβολών και απειλών για πραξικοπήματα και άκουσε τα πύρινα κηρύγματα του λιποτάκτη μοναχού Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα.

Το όνομά του ήταν Αλεσάντρο ντι Μαριάνο Φιλιπέπι και τον φώναζαν Σάντρο. Το επώνυμο Μποτιτσέλι προήλθε από το παρατσούκλι του αδελφού του, Μποτιτσέλο, που σημαίνει βαρελάκι.

 Ευχαριστώντας τους χορηγούς 

Η Φλωρεντία της Αναγέννησης αποτελούσε επίκεντρο εμπορικής δραστηριότητας που εκτεινόταν ως τη Σκωτία βορειοδυτικά και τον Λίβανο νοτιοδυτικά.

Υποτίθεται πως ήταν δημοκρατία, όμως ουσιαστικά, μία οικογένεια κυβερνούσε στα παρασκήνια. Οι Μέδικοι έγιναν πάμπλουτοι εφευρίσκοντας τις διεθνείς τραπεζικές συναλλαγές.

Στα 19 του χρόνια, ο Λορέντζο ο Μεγαλοπρεπής ανέλαβε την τράπεζα και την πόλη, μετά τον θάνατο του πατέρα του.

Ο Μποτιτσέλι βρέθηκε στον στενό κύκλο του πρίγκιπα. Βαδίζοντας στους κήπους του προστάτη του που ήταν γεμάτοι γλυπτά και τρώγοντας ψητό παγώνι, ο καλλιτέχνης μάλλον ένιωθε έντονα τη διαφορά με το βυρσοδεψείο του πατέρα του, που βρομούσε κοπριές κότας και ούρα αλόγων.

Ο Σάντρο μετά τη βασική του εκπαίδευση, μαθήτευσε κοντά σε τοπικό καλλιτέχνη.

Το 1470 είχε το δικό του εργαστήριο και το 1475 ολοκλήρωσε την Προσκύνηση των Μάγων, τον πίνακα που τον έκανε διάσημο.

Ο Μποτιτσέλι σ’ αυτό το έργο, αποτίοντας φόρο τιμής στους προστάτες του, τους Μέδικους, συμπεριέλαβε τους περισσότερους από την οικογένεια.

Ήταν μια τακτική που συνήθιζαν οι καλλιτέχνες από τον Μεσαίωνα, να απεικονίζουν δηλαδή, τους προστάτες τους σε θρησκευτικές συνθέσεις.

Πρόσθεσε κάτω δεξιά και το πρόσωπο ενός νεαρού με κίτρινη φορεσιά που κοιτάζει απευθείας, σχεδόν προκλητικά, τον θεατή: ήταν ο ίδιος ο καλλιτέχνης.

Λίγο μετά την «Προσκύνηση», οι Μέδικοι ζήτησαν από τον Μποτιτσέλι να ζωγραφίσει τη συνωμοσία των Πάτσι, μιας επιφανούς φλωρεντινής οικογένειας που συμμάχησε με τον Πάπα Σίξτο Δ’ και τον αρχιεπίσκοπο της Πίζας (οι οποίοι ήταν εχθροί των Μεδίκων) για την αλλαγή καθεστώτος στη Φλωρεντία.

Το σχέδιό τους ήταν να σκοτώσουν τον Λορέντζο και τον αδελφό του, Τζουλιάνο.

Στις 16 Απριλίου 1478, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας στον Καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας, ένοπλοι επιτέθηκαν στους αδελφούς.

Ο Τζουλιάνο υπέκυψε στις καταιγιστικές μαχαιριές, όμως ο Λορέντζο απέδρασε πληγωμένος και οχυρώθηκε στο βαπτιστήριο.

Οι συνωμότες έσπευσαν στην κεντρική πλατεία για να ξεσηκώσουν το λαό, αλλά οι Φλωρεντίνοι τους αλυσόδεσαν. Την ίδια νύχτα τους κρέμασαν.

Θέλοντας να δείξει ότι η δικαιοσύνη θα είναι άμεση για όσους τα βάζουν με τους Μέδικους, η οικογένεια ανέθεσε στον Μποτιτσέλι μια τοιχογραφία, με τους οκτώ βασικούς συνωμότες να κρέμονται νεκροί.

 Η «Γέννηση της Αφροδίτης»

Έπειτα από τις τοιχογραφίες του στην Καπέλα Σιστίνα της Ρώμης, ο Μποτιτσέλι επέστρεψε στη Φλωρεντία όπου ο κλασικισμός ήταν μόδα.

Όλοι διάβαζαν Πλάτωνα και μιλούσαν περί ψυχής. Σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, ο καλλιτέχνης δημιούργησε τις «μυθολογίες», μεταξύ των οποίων η Άνοιξη και η Γέννηση της Αφροδίτης.

Το ύφος τους είναι ένα παράξενο κράμα, όπου οι μορφές παριστάνουν αρχαίες θεότητες, αλλά οι σκηνές είναι καθαρά αναγεννησιακές και επηρεασμένες από τη νεοπλατωνική φιλοσοφία.

Στη «Γέννηση της Αφροδίτης», η θεά του έρωτα στέκει πάνω σε όστρακο, νεογέννητη από την αφρό της θάλασσας.

Κατά τη φιλοσοφική ερμηνεία, η Αφροδίτη εκπροσωπεί την ομορφιά κι αφού ομορφιά ίσον αλήθεια, το έργο γίνεται αλληγορία της αλήθειας που έρχεται στον κόσμο.

Ίσως πάλι να αποτελεί, απλώς, φόρο τιμής στον έρωτα και τη γυναικεία ομορφιά.

Η ομορφιά του προσώπου της στη «Γέννηση της Αφροδίτης» μας αποσπά από τις δυσαναλογίες του σώματός της.

Δεν έχει ωμοπλάτες και στέρνο και το αριστερό χέρι κρέμεται παράξενα στο πλευρό της. Τα στήθη είναι ολοστρόγγυλα και πολύ μικρά για το σώμα της, ο κορμός είναι πολύ μακρύς και ο αφαλός βρίσκεται πολύ ψηλά στην κοιλιά.

Όλο της το βάρος πέφτει στο αριστερό ισχίο κι είναι απορίας άξιο πώς στέκει στο όστρακο. Όμως τα ελαττώματα δεν χαλούν την εικόνα. Ο Μποτιτσέλι προτιμούσε την κομψότητα από τη ρεαλιστική αναπαράσταση.

Από τους τραπεζίτες στη θεοκρατία

Παρά τη θεραπευτική αγωγή που περιλάμβανε ακόμη και μαργαριτάρια σε σκόνη, ο Λορέντζο των Μεδίκων πέθανε τον Μάρτιο του 1492 και τον έλεγχο της Φλωρεντίας ανέλαβε ο πρωτότοκος γιος του, ο Πιέρο. Δυο χρόνια αργότερα, ο Πιέρο παραχώρησε τον έλεγχο στον στρατό των Γάλλων εισβολέων, οπότε έξαλλοι Φλωρεντίνοι κατέλαβαν το ανάκτορο των Μεδίκων κι η οικογένεια πήρε το δρόμο της εξορίας.

Χωρίς προστάτες πλέον, ο Μποτιτσέλι καταπιάστηκε με τη θρησκευτική τέχνη. Ευτυχώς γι’ αυτόν, η Φλωρεντία ζούσε σε θρησκευτικό παραλήρημα.

Λίγα χρόνια νωρίτερα, ο μοναχός Σαβοναρόλα είχε αρχίσει τα πύρινα κηρύγματα που καταδίκαζαν τις αμαρτίες όλου του κόσμου.

Μετά τη γαλλική εισβολή, ο Σαβοναρόλα έπεισε τον βασιλιά της Γαλλίας να φύγει κι οι ευγνώμονες κάτοικοι του παραχώρησαν την πολιτική εξουσία.

Η ελεύθερη Φλωρεντία έγινε θεοκρατική στα χέρια του Σαβοναρόλα

Ομάδες νεαρών που ονομάζονταν «μικροί άγγελοι» γύριζαν στους δρόμους και προσέβαλλαν τις γυναίκες με φανταχτερά ρούχα ή βαθύ ντεκολτέ.

Εισέβαλαν σε σπίτια κι έψαχναν τράπουλες, καλλυντικά και πορνογραφήματα, τα έπαιρναν και τα έκαιγαν σε πυρά ύψους 20 μέτρων, στην κεντρική πλατεία.

Το πώς αντέδρασε σ’ όλα αυτά ο Μποτιτσέλι είναι άγνωστο. Ο βιογράφος του, Τζόρτζο Βασάρι, υποστήριξε ότι ο ζωγράφος υπήρξε οπαδός του Σαβοναρόλα κι έκαψε τα ίδια του τα έργα, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για αυτό.

Πάντως, τη δεκαετία του 1490 βρίσκουμε έναν νέο τόνο στο έργο του – απλότητα κι ίσως αυστηρότητα.

Ο παγανισμός είχε δώσει τη θέση του στον χριστιανισμό.

Ο Σαβοναρόλα όμως δεν μπορούσε να ρίχνει επ’ άπειρον τους ισχυρούς στις φωτιές της κόλασης.

Αγνόησε τον αφορισμό του 1497, όμως τον επόμενο χρόνο ο Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ απείλησε τη Φλωρεντία με αποκλεισμό και οι ηγέτες της πόλης κατάλαβαν ότι κινδύνευε να καταστραφεί η οικονομία.

Ο Σαβοναρόλα και οι άνθρωποί του συνελήφθησαν, βασανίστηκαν κι εκτελέστηκαν.

Ο Βασάρι αναφέρει ότι όλα αυτά ενόχλησαν τόσο τον Μποτιτσέλι ώστε έπαψε να ζωγραφίζει, όμως στην πραγματικότητα ολοκλήρωσε πολλά έργα ακόμη, θρησκευτικά και μυθολογικά.

Όταν πέθανε, στις 17 Μαΐου του 1510, βρισκόταν εκτός μόδας.

Οι χλωμές του Μαντόνες φάνταζαν ξεπερασμένες πλάι στα γυμνά του Μικελάντζελο.

Ο Μποτιτσέλι παρέμεινε ξεχασμένος για τρεις αιώνες.

Μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα, το ευρύ κοινό ανακάλυψε κι εκτίμησε ξανά το έργο του.

ΠΗΓΗ: “Η Μυστική Ζωή των Μεγάλων Ζωγράφων” από τις εκδόσεις “ΑΙΩΡΑ”.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο χρηματοδότης των Λεονάρντο Ντα Βίντσι και Μποτιτσέλι. Το πρότυπο του μακιαβελικού, «Ο Ηγεμών». Λορέντζο των Μεδίκων, ο εμβληματικός ηγέτης της Φλωρεντίας