Ρομπότ. H λέξη προέκυψε από τους σκλάβους. Την επινόησε ένας θεατρικός συγγραφέας το 1921, που προειδοποίησε για την εξέλιξη των μηχανών και πολέμησε τον ναζισμό

«Ο νεαρός Ρόσσουμ επινόησε έναν εργάτη με το ελάχιστο ποσό των απαιτήσεων. Έπρεπε να τον απλοποιήσει. Απέρριψε κάθε τι που δεν συνέβαλε άμεσα με την πρόοδο της εργασίας. Απέρριψε κάθε τι που κάνει τον άνθρωπο πιο πολύτιμο. Για την ακρίβεια, απέρριψε τον ίδιο τον άνθρωπο και έφτιαξε το Ρομπότ. Γλυκιά μου Δις Γκλόρυ, τα Ρομπότ δεν είναι άνθρωποι. Μηχανικά είναι τελειότεροι από ότι είμαστε εμείς, έχουν μια εξαιρετικά ανεπτυγμένη νοημοσύνη, αλλά δεν έχουν ψυχή. Έχεις δει ποτέ σου πώς φαίνεται ένα Ρομπότ από μέσα;»

Κάπως έτσι περιγράφει στο θεατρικό έργο R.U.R/ Rossum’s Universal Robots (Παγκόσμια Ρομπότ του Ρόσσουμ) ο Τσέχος συγγραφέας Κάρελ Τσάπεκ την εφεύρεση του νεαρού επιστήμονα Ρόσσουμ.

Ο Τσάπεκ υπήρξε ένας από τους πρώτους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας και στην ουσία, σε αυτόν οφείλουμε την λέξη “Ρομπότ” που επινόησε για να περιγράψει τα τεχνητά μηχανικά όντα.

Ρομπότ ή αλλιώς καταναγκαστική εργασία

Στις 25 Ιανουαρίου του 1921 ανέβηκε για πρώτη φορά το θεατρικό έργο R.U.R στο Εθνικό Θέατρο της Πράγας.

Η λέξη “Ρομπότ” ακούστηκε πρώτη φορά στην ,τότε, Τσεχοσλοβακία. Το 1923 που το έργο μεταφράστηκε

στα Αγγλικά και σε άλλες τριάντα γλώσσες, ο νέος ορισμός επιβλήθηκε διεθνώς.

Ποια ήταν όμως η προέλευση της λέξης που αντικατέστησε  όρους όπως “αυτόματο” ή “ανδροειδές”;

Ο Τσάπεκ εμπνεύστηκε από την τσέχικη λέξη “robota” που σημαίνει καταναγκαστική εργασία και τους “robotnik”, τους σκλάβους δηλαδή που εργάζονταν καταναγκαστικά στα χωράφια των αφεντικών τους.

Μπορεί η επινόηση της νέας λέξης να χρεώνεται στον Κάρελ Τσάπεκ, ωστόσο νέος όρος ήταν ιδέα του αδερφού του συγγραφέα, Τζόσεφ Τσάπεκ. Τα δύο αδέρφια από μικροί μεγάλωσαν μαζί και συνεργάστηκαν σε όλη τους την ζωή.

Ο Κάρελ ήθελε να ονομάσει τα ρομπότ “Labori”, αλλά άκουσε τελικά την συμβουλή του Τζόσεφ.

Στη συνέχεια, με επιστολή του στο Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης ξεκαθάρισε ότι ο νέος όρος δεν ήταν ιδέα του ίδιου, αλλά του αδερφού του.

Το προφητικό έργο της βιομηχανοποιημένης κοινωνίας

Στο τρίπραχτο έργο του Τσάπεκ, τα ρομπότ δεν μοιάζουν με τα γνωστά σύγχρονα ρομπότ που συνήθως είναι φτιαγμένα από μέταλλο.

Τα ρομπότ του Ρόσσουμ, σύμφωνα με το θεατρικό έργο, κατασκευάστηκαν σε ένα εργοστάσιο και ήταν φτιαγμένα από  συνθετική οργανική ύλη. Ο επιστήμονας Ρόσσουμ κατάφερε να φτιάξει τεχνητά, αλλά βιώσιμα όργανα και ιστούς που έμοιαζαν πολύ με αυτούς του ανθρώπινου οργανισμού.

Μπορεί ο Ρόσσουμ με την εφεύρεση να ήθελε να απαλλάξει τον άνθρωπο από την χειρωνακτική εργασία, αντικαθιστώντας τον με ρομπότ, στην πορεία τα πράγματα πήραν άσχημη τροχιά,καθώς ο επιστήμονας επιδίωξε το κέρδος και τα ρομπότ τελικά επαναστάτησαν.

Κάθε ρομπότ έκανε τη δουλειά για δύο εργάτες και ελευθέρωνε τους ανθρώπους από έννοιες και κουραστικές ευθύνες. Αρχικά, τα ρομπότ να έμοιαζαν χαρούμενα που βρίσκονταν υπό την δούλεψη των ανθρώπων όμως τα όντα «που δεν είχαν πάθη, ούτε ιστορία ούτε ψυχή» συνειδητοποίησαν ότι ήταν ευφυέστερα και δυνατότερα από το ανθρώπινο είδος.

Τα ρομπότ εξεγέρθηκαν και προκάλεσαν τον αφανισμό της ανθρωπότητας, αφήνοντας μόνο έναν επιζών.

Το έργο έγινε αμέσως επιτυχία και προκάλεσε έντονο προβληματισμό ως προς τη σωστή διαχείριση της τεχνολογικής εξέλιξης από την κοινωνία.

Ο Τσάπεκ πάντα πίστευε πως κάποια στιγμή οι μηχανές θα αντικαταστήσουν τους ανθρώπους και πως είναι στο χέρι των ίδιων των ανθρώπων να διευθετήσουν τις επακόλουθες συνέπειες μιας ρομποτικής και τεχνολογικής έκρηξης που θα επηρέαζε την ίδια την ανθρώπινη ζωή, τη σημασία της εργασίας, αλλά και τις πιθανές περιπτώσεις απληστίας και δύναμης των μεγάλων εταιριών.

Από τον Τάλω και την Γαλάτεια στο Γκόλεμ και τα Ρομπότ

Η ιδέα ενός ανθρωπόμορφου τεχνητού μηχανήματος είναι αρκετά παλιά.

Ήδη από την ελληνική μυθολογία υπάρχουν αρκετές φανταστικές ιστορίες με ανδροειδή ή ρομπότ.

Ο Κάδμος, ο ιδρυτής της Θήβας σκότωσε έναν δράκο, που αποδείχτηκε πως ήταν γιος του θεού Άρη.

Στη συνέχεια, φύτεψε στην γη τα δόντια του δράκου και από αυτά βγήκαν οι Σπαρτοί, οι πρώτοι κάτοικοι της Θήβας.

Ο Πυγμαλίων ερωτεύτηκε ένα άγαλμα της θεάς Αφροδίτης και παρακάλεσε τη θεά να του στείλει μια γυναίκα σαν το άγαλμα. Η Αφροδίτη ζωντάνεψε το άγαλμα που ονομάστηκε Γαλάτεια.

Ο Τάλως όμως είναι περισσότερο συναφής με την ιδέα ενός ρομπότ.

Πρόκειται για έναν θεόρατο «άνθρωπο» φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από χαλκό που σφυρηλάτησε ο Ήφαιστος για να προστατέψει την Κρήτη.

Ωστόσο, ο ίδιος ο Τσάπεκ ανέφερε πως πηγή έμπνευσης των δικών του ρομπότ ήταν ο εβραϊκός μύθος του Γκόλεμ που εμφανίστηκε κατά τον 16ο αιώνα στην Πράγα.

Το Γκόλεμ ήταν ένα ανθρωπόμορφο πλάσμα φτιαγμένο από πηλό ή λάσπη, ελεγχόταν από ένα άνθρωπο και χρησιμοποιούνταν εναντίον των εχθρών.

Μπορεί ο Ισαάκ Ασίμωφ να μην εντυπωσιάστηκε από τα ρομπότ Τσάπεκ και να έδωσε τη δική του εκδοχή για τα πανέξυπνα ανδροειδή, αναγνώρισε όμως πως ο συγγραφέας έθεσε τα θεμέλια της επιστημονικής φαντασίας στη λογοτεχνία.

Ο πολιτικοποιημένος φιλόσοφος ήταν ο Νο 2 καταζητούμενος της Γκεστάπο

Ο Κάρελ Τσάπεκ έμεινε γνωστός για την συμβολή του στη “λογοτεχνία του φανταστικού”, κυρίως με το θεατρικό έργο R.U.R.

Παρόλα αυτά ασχολήθηκε πολύ έντονα και με τη φιλοσοφία, ενώ μέσω των πολιτικών του απόψεων άσκησε κριτική στον ολοκληρωτισμό των καθεστώτων που περιόριζαν τη δημοκρατία και την ελευθερία της γνώμης.

Γεννημένος στις 9 Ιανουαρίου του 1890 στο Μάλε Σβατονόβιτσε της Βοημίας, ο Κάρελ Τσάπεκ μεγάλωσε σε οικογένεια γιατρών και ανθρώπων που αγαπούσαν τις τέχνες.

Μετά το γυμνάσιο που αποφοίτησε με άριστα, σπούδασε φιλοσοφία σε Πανεπιστήμια της Πράγας, του Βερολίνου και του Παρισιού.

Το 1915 απέκτησε το πτυχίο του και έκτοτε δούλευε μαζί με τον μεγαλύτερο αδερφό του που ήταν ζωγράφος και μυθιστοριογράφος.

Τα δύο αδέρφια, που είχαν ανεπτυγμένο πατριωτικό πνεύμα, ήταν συντάκτες στο καλλιτεχνικό τμήμα πολλών εφημερίδων, ενώ είχαν και την δική τους εβδομαδιαία σατιρική στήλη μέσα από την οποία έδειχναν τη δυσφορία τους για την πολιτική γραμμή που τα ακολουθούσε εκείνα τα χρόνια η Τσεχοσλοβακία.

Μπορείς να ασχοληθείς με την πολιτική και έπειτα να βαρεθείς. […] Μπορείς να αποσυρθείς από την πολιτική, τότε όμως θεωρείσαι δειλός ή αδιάφορος. Αν κυνηγήσεις την αληθινή πολιτική, είσαι κομματικοποιημένος, αν κυνηγήσεις την ιδανική πολιτική, είσαι γελοίος. Σε κάθε περίπτωση θεωρείσαι απειλή για το έθνος. Παρακαλώ, κάνε την επιλογή σου.

Με την άνοδο του ναζισμού τη δεκαετία του 1930, ο Τσάπεκ απέκτησε μια περισσότερο πολιτικοποιημένη χροιά

και άσκησε έντονη κριτική εναντίον της δικτατορίας και του ολοκληρωτισμού.

Περιμένοντας την επικείμενη εισβολή των γερμανικών δυνάμεων στην Τσεχοσλοβακία, μέσα από θεατρικά έργα και άρθρα προειδοποιούσε τους συμπατριώτες του για τον κίνδυνο της ναζιστικής Γερμανίας.

Οι προσπάθειες του Τσάπεκ καταρρακώθηκαν όταν η Γαλλία και η Βρετανία επέτρεψαν με την Συμφωνία του Μονάχου την κατάληψη εδαφών της Τσεχοσλοβακίας από γερμανικά στρατεύματα προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω πολεμική σύρραξη.

Άμεσα η Γκεστάπο κατονόμασε τον Τσάπεκ ως το Νο 2 καταζητούμενο εξαιτίας των απόψεων του.

Ο συγγραφέας αρνήθηκε να φύγει από την χώρα του. Η σύλληψή του ήταν βέβαιη, αλλά στις 25 Δεκεμβρίου του 1938 ο Τσάπεκ πέθανε από βαριά ίωση.

Δυστυχώς, ο αδερφός του δεν είχε την ίδια μοίρα.

Συνελήφθη, βασανίστηκε και πέθανε το 1945 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν Μπέλσεν.

Ο Τσάπεκ προτάθηκε για Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1936 και προς τιμήν του δίνεται το βραβείο “Karel Capek” σε συγγραφείς έργων επιστημονικής φαντασίας.

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Ρομπότ εναντίον σαμουράι. Απίστευτη μονομαχία με ξίφη ανάμεσα στον δάσκαλο και τον υπερφυσικό μαθητή…