Ροκφέλερ. Πούλαγε καραμέλες στα αδέλφια του και δανείστηκε με τόκο από τον πατέρα του για να δημιουργήσει την αυτοκρατορία της Standard Oil. Αδίστακτος και πρωτοπόρος

Η ίδρυση της Standard Oil συμπίπτει με το τέλος της αγροτικής αμερικανικής κοινωνίας, την ώθηση στη βιομηχανία, ενώ σηματοδότησε τη χρήση ενός νέου προϊόντος: του πετρελαίου. Οι κινήσεις και οι ελιγμοί του Rockefeller σε συνδυασμό με το επιχειρηματικό του δαιμόνιο δημιούργησαν την πανίσχυρη Standard Oil η οποία έμελλε να εξελιχθεί σε παγκόσμιο κολοσσό μέσα σε λίγα μόλις χρόνια.

Ο John D. Rockefeller, γνωστός και ως «John D.» γεννήθηκε το 1839 στη βόρεια Νέα Υόρκη σε οικισμό φανατικών Ευαγγελιστών, ωστόσο η καταγωγή της οικογένειάς του ήταν γερμανοεβραϊκή. Από μικρός έτρεφε αδυναμία στο χρήμα, ενώ λέγεται πως όταν ήταν παιδί συνήθιζε να αγοράζει καραμέλες και να τις πουλά στη συνέχεια ακριβότερες στα αδέλφια και τους συμμαθητές του για να βγάλει κέρδος!

Στην εφηβεία του εργάστηκε σε μαγαζιά και επιχειρήσεις και παρόλο που δεν είχε καλές σχέσεις με τον πατέρα του, τον θαύμαζε για το επιχειρηματικό του δαιμόνιο και την ικανότητά του να κερδίζει από παντού χρήματα. Στα 18 του, εφόσον δεν ήθελε να σπουδάσει, αποφάσισε να ιδρύσει μια δική του επιχείρηση.

Δανείστηκε με τόκο 1.000 δολλάρια από τον πατέρα του και διαισθάνθηκε ότι η πιο κερδοφόρα επιχείρηση θα ήταν σ’ ένα νέο προϊόν το οποίο κέρδιζε συνεχώς έδαφος: στο πετρέλαιο.

Το ένστικτο του Rockefeller κινήθηκε σωστά. Το 1870 ίδρυσε στο Οχάιο με συνεργάτες τον αδελφό του και τον Μόρις Κλαρκ την εταιρεία Standard Oil, η οποία σε σύντομα χρονικό διάστημα «κατάπιε» όλους τους πετρελαιοπαραγωγούς της περιοχής. Σύμφωνα με τον David Landes, «Ο John D. δεν έψαχνε για πετρέλαιο. Το πετρέλαιο πήγε σ’ αυτόν». Ωστόσο, επρόκειτο για έναν δύστροπο και αδίστακτο άνθρωπο ο οποίος δεν δίσταζε ακόμη και να απειλεί τους ανταγωνιστές του προκειμένου να τους υπερκεράσει. Μέσα σε δέκα χρόνια, ο Rockefeller κατείχε το 90% των διυλιστηρίων των ΗΠΑ, ήλεγχε το 1/10 της βιομηχανίας καυσίμων, ενώ το 1889 η περιουσία του ξεπερνούσε τα 40 εκατομμύρια δολάρια. Η Standard Oil ήταν πλέον πανίσχυρη και έγινε η πρώτη και μεγαλύτερη πολυεθνική εταιρεία στον κόσμο. Μία έκφραση της εποχής έλεγε χαρακτηριστικά πως «Η μισή Αμερική ήθελε να λιντσάρει τον Rockefeller και η άλλη μισή να του ζητήσει δάνειο».

Προς το τέλος της ζωής του, ο Rockefeller στράφηκε στις φιλανθρωπίες. Η ίδρυση του Πανεπιστημίου του Σικάγο οφείλεται σ’ αυτόν, ενώ δεν δίστασε να βοηθήσει οικονομικά θρησκευτικές και φυλετικές μειονότητες, καθώς επίσης και να υποστηρίξει ιατρικές και πανεπιστημιακές έρευνες. Ακόμα, ίδρυσε το περίφημο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (ΜοΜΑ). Το γνωστότερο ωστόσο επίτευγμά του αποτελεί αναμφισβήτητα το περίφημο Rockefeller Center στην καρδιά του Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Οι επίσημες διαδικασίες κατασκευής άρχισαν το 1930, εν μέσω της Mεγάλης Ύφεσης και για το χτίσιμο του Rockefeller Center εργάστηκαν 75.000 εργάτες, αριθμός ασύλληπτος για την εποχή.

Η Standard Oil έμελλε να εξελιχθεί στον μεγαλύτερο κολοσσό των ΗΠΑ. Μέσα σε 7 χρόνια ήλεγχε πάνω από το 1/10 της βιομηχανίας καυσίμων των ΗΠΑ, ενώ απασχολούσε πάνω από 100.000 εργαζομένους. Από τη Standard Oil προέκυψαν οι μεγαλύτερες μετέπειτα εταιρείες πετρελαίων όπως οι Mobil και η BP.

Τα τραστ

Η επιρροή της Standard Oil επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς της βιομηχανίας και της επεξεργασίας καύσιμης ύλης. Η εταιρεία ακολουθούσε την πολιτική του “trust” δηλαδή της συγχώνευσης. Το τραστ ήταν το πρώτο εμπορικό στην ιστορία επιβεβαιώνοντας τη φήμη της εταιρείας περί σκοτεινού υποβάθρου. Τα κέρδη διαχειρίζονταν από τους μετόχους (ο κύριος μέτοχος όμως ήταν ο Rockefeller) και η τακτική απέφερε πρωτοφανή κέρδη. Την τακτική του τραστ ακολούθησαν και άλλες εταιρείες (σιδηροδρόμων, άνθρακα-χάλυβα, ζάχαρης, καπνού, κρεάτων) όμως καμία δε μπόρεσε να ξεπεράσει σε δύναμη τη Standard Oil. Ειδικά το μονοπώλιό της στον τομέα του πετρελαίου ήταν πανίσχυρο.

Οι τακτικές του Ροκφέλερ

Το 1901 ωστόσο, μία σειρά από ανατριχιαστικές αποκαλύψεις σχετικά με τις τακτικές του Rockefeller τράνταξε τα θεμέλια της πανίσχυρης πετρελαϊκής αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, ο Τύπος αποκάλυψε ότι οι πετρελαιοπαραγωγοί εκβιάστηκαν προκειμένου να πουληθούν στην εταιρεία- έως τότε τα γεγονότα αυτά ήταν άγνωστα- ενώ τέθηκε το ζήτημα του μονοπωλίου. Η αρθρογράφος Ida M.Tarbell δημοσίευσε μία σειρά 19 άρθρων σχετικά με τον Rockefeller, τον αδίστακτο χαρακτήρα του και την κατάχρηση φυσικών πόρων. Επρόκειτο για την πρώτη «οικονομική συνωμοσία» στις ΗΠΑ.

Το 1911 μετά από απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου η Standard Oil έπρεπε να διαλυθεί. Το μονοπώλιο του John D. δαιμονοποιήθηκε και η εταιρεία κομματιάστηκε σε 33 μικρότερες, διατηρώντας ωστόσο ορισμένα από τα παλιά προνόμιά της. Δύο από αυτές ήταν οι Standard Oil Company of New Jersey και η Socony (Standard Oil Company of New York), η μετέπειτα Mobil. 

Η  Standard Oil  υπήρξε η πρώτη πολυεθνική εταιρεία. Μέσα σε διάστημα σαράντα ετών μέσω των ελιγμών του ιδιοκτήτη της, Rockefeller, κατάφερε να ελέγχει ολόκληρη την πετρελαϊκή βιομηχανία των ΗΠΑ και όχι μόνο. Επέφερε επανάσταση στον τομέα της διύλισης, της μεταφοράς του πετρελαίου και της διείσδυσης της εταιρείας σε ολόκληρο τον τομέα καυσίμων των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισμού. Οι τακτικές του Rockefeller για την εξαγορά των ανταγωνιστών, την εξάπλωση και το άνοιγμα των αγορών πέρα από τα όρια των ΗΠΑ, η άσβεστη δίψα για χρήμα και επιβολή, αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά των πολυεθνικών εταιρειών σήμερα.

Τζέμα Δεσύλλα,  Ιστορικός-ερευνήτρια

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Μάικλ Ροκφέλερ. Ο γόνος της ζάπλουτης οικογένειας που τον έφαγαν ιθαγενείς κανίβαλοι για εκδίκηση…