Συγκλονιστικά έργα ζωγραφικής από προσφυγόπουλα που τα χειροκρότησαν οι αστυνομικοί, όταν διαδήλωσαν στο κέντρο υποδοχής

Το 2020, στο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων της Ριτσώνας υπήρχαν περισσότερα από 2.500 άτομα. Τα παιδιά σε σχολική ηλικία ήταν περίπου 850.

Ανάμεσά τους η Παλβασά από το Αφγανιστάν. Έμενε σε ένα χωριό και δεν μπορούσε να πάει σχολείο. Ο πατέρας της την έστειλε σε μια πόλη με σχολείο. Την φιλοξένησε ο θείος της για να μάθει γράμματα.

Μια μέρα όταν ολοκλήρωσε τα μαθήματα, είδε έξω από το σχολείο να πετάνε πέτρες στα κορίτσια. Λίγο μετά εξερράγη μία βόμβα. Η Παλβασά ήταν τυχερή. Πολλές συμμαθήτριές της δολοφονήθηκαν από την έκρηξη.

Ήταν η “παραδειγματική τιμωρία” τους, επειδή, αν και κορίτσια, ήθελαν να μορφωθούν. Η οικογένειά της με ρίσκο και οικονομικές θυσίες δραπέτευσε από το Αφγανιστάν και βρήκαν καταφύγιο στη Ριτσώνα. Επόμενος σταθμός η Θεσσαλονίκη. Από εκεί ταξίδεψαν στη Γερμανία με τα πόδια.

Το χειροκρότημα των αστυνομικών

Εκατοντάδες παιδιά έμειναν στην Ελλάδα και η γραφειοκρατία με την επιλεκτική άρνηση τούς στερούσαν το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Κι όμως δεν ήταν πια στη χώρα των Ταλιμπάν.

Τα παιδιά από το Αφγανιστάν έκαναν διαδήλωση μέσα στη δομή, με πλακάτ που έγραφαν “Θέλουμε να πάμε σχολείο“. Αφού τελείωσε η διαδήλωση, οι αστυνομικοί που ήταν έξω από τη δομή χειροκρότησαν τα παιδιά.

Οι φωνές των παιδιών, η μοναδική εικόνα αστυνομικών να χειροκροτούν μια διαδήλωση και τελικά η αστείρευτη ενέργεια της  εκπαιδευτικού Πέπης Παπαδημητρίου, έφεραν αποτέλεσμα.

Η Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων του Υπουργείου Παιδείας στο camp της Ριτσώνας φρόντισε με τους συνεργάτες της να φθάσουν τα παιδιά  στις σχολικές αίθουσες.

Εντωμεταξύ, είχαν ζωγραφίσει τους εφιάλτες και τα όνειρά τους. Για άλλη μια φορά, η τέχνη έγινε καταφύγιο, μήνυμα και θεραπεία.

Η διέξοδος

Οκτώ κορίτσια, ηλικίας 13-17 ετών, με καταγωγή από το Αφγανιστάν και τη Συρία, έδωσαν χρώμα στη ζωή τους και διέξοδο στο φόβο τους ζωγραφίζοντας.

Τα έργα τους εκτίθενται στο Ίδρυμα “Μιχάλης Κακογιάννης” με τίτλο “Τα παιδιά της Ριτσώνας“, από τις 3 έως τις 11 Οκτωβρίου 2022 (ωράριο 18:00-22:00).

Η έκθεση ήταν αποτέλεσμα της ευαισθησίας που έδειξε η Ξένια Καλδάρα, γενική διευθύντρια του Ιδρύματος, με τους ηθοποιούς Βλαδίμηρο Κυριακίδη και Έφη Μουρίκη.

Όταν άκουσαν στο ραδιόφωνο τις περιπέτειες των νεαρών καλλιτεχνών, επικοινώνησαν με την κ. Πέπη Παπαδημητρίου και οργανώθηκε η έκθεση.

Οι πίνακες βγήκαν από τη Ριτσώνα, όπως τα σχήματα και τα χρώματα βγήκαν από τη ψυχή των παιδιών, που, αντί να παίζουν με τους φίλους τους, ρίσκαραν τη ζωή τους, στο σχολείο, στη γειτονιά που εγκατέλειψαν, και τελικά στο κυνικό μονοπάτι των διακινητών. Η φωνή τους δυνάμωσε. Το χειροκρότημα μεγάλωσε.

“Μας έκανε περισσότερο εντύπωση το γεγονός ότι τα παιδιά χρησιμοποίησαν πολλά χρώματα και μέσα από αυτά εξέφρασαν τόσο έντονα τα συναισθήματά τους“, ανέφεραν στη “ΜτΧ” μαθήτριες και μαθητές Λυκείου από τη Δροσιά Χαλκίδας που ξεναγήθηκαν στην έκθεση.

Οι εκπαιδευτικοί τούς τόνισαν πόσο σημαντική είναι η επίσκεψή τους. “Να μπορείτε να μπείτε στη θέση του άλλου, όσο μακριά κι αν είναι αυτό από εσάς“, είπαν χαρακτηριστικά.

“Οι ιστορίες δεν τελειώνουν ποτέ”

Το Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων της Ριτσώνας απέχει 20 χιλιόμετρα από τη Χαλκίδα και 80 από την Αθήνα. Δημιουργήθηκε το 2016 και, αρχικά, φιλοξενούσε περίπου 850 Σύριους πρόσφυγες που έμεναν σε σκηνές. Πλέον δεν υπάρχουν σκηνές, αλλά κοντέινερ.

Το 2020, η χωρητικότητά του “άγγιξε” τα 3.000 άτομα από τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία, το Κονγκό και το Καμερούν. Αυτήν την περίοδο (Οκτώβριος 2022), φιλοξενεί 1.850 πρόσφυγες, εκ των οποίων 350 παιδιά άνω των 4 ετών, δηλαδή σε σχολική ηλικία.

Τα παιδιά αυτά έχουν βιώσει πόνο και θλίψη για όσα άφησαν πίσω τους. Πολλά έφτασαν στην Ελλάδα με τους γονείς τους και μερικά άλλα ήρθαν ασυνόδευτα, ανέφερε στη “ΜτΧ” η Πέπη Παπαδημητρίου, Καθηγήτρια Αγγλικών και Συντονίστρια Εκπαίδευσης Προσφύγων του Υπουργείου Παιδείας στο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων της Ριτσώνας.

“Όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά έφυγαν από τις πατρίδες τους κάτω από πολύ άσχημες συνθήκες. Ήρθαν με βάρκες στο Αιγαίο και πολλά έχασαν μέλη της οικογένειάς τους στη θάλασσα.

Ακόμη κι αν δεν μπορούν να μας πουν όσα νιώθουν και σκέφτονται, το βλέπουμε στα μάτια τους, διαπιστώνουμε, μέσω των ψυχολόγων, τα τραύματα που φέρουν. Οι ιστορίες δεν τελειώνουν ποτέ“, λέει η κ. Παπαδημητρίου.

Ένα πολύ μεγάλο μέρος των προσφυγόπουλων της Ριτσώνας δεν έχουν πάει σχολείο. Όπως λέει η κ. Παπαδημητρίου, τα παιδιά έμειναν αποκλεισμένα στη δομή της Ριτσώνας για 1,5 χρόνο και, ειδικότερα, από το Μάρτιο του 2020, όταν ξέσπασε η πανδημία του κορωνοϊού.

Ο Δήμος Χαλκιδέων διαφωνούσε με τη μετακίνηση των προσφυγόπουλων στη διάρκεια του δεύτερου κύματος. Το Μάιο του 2021, μόνο 100 παιδιά πήγαν σχολείο για μόλις 3 εβδομάδες σε απογευματινές δομές, χωρίς να αλληλεπιδρούν με ελληνόπουλα.

Όσο για την τηλεκπαίδευση, δεν μπορούσε να υποστηριχθεί, διότι δεν υπήρχε ούτε επαρκής σύνδεση στο Διαδίκτυο ούτε ο ανάλογος εξοπλισμός, tablet ή ηλεκτρονικοί υπολογιστές, για κάθε παιδί.

“Ήταν κλεισμένα στη δομή όλη την ημέρα, δεν είχαν διεξόδους και δεν μπορούσαν να κοινωνικοποιηθούν. Για αυτά τα παιδιά το σχολείο σημαίνει πολλά περισσότερα από όσα μπορούμε να φανταστούμε.

Το κενό της εκπαίδευσης καλύφθηκε σε ένα μικρό βαθμό με αυτοοργάνωση, δηλαδή με δασκάλους πρόσφυγες που δίδασκαν στα παιδιά τη μητρική τους γλώσσα.

Επιπλέον, μία οργάνωση ανέλαβε τη μη τυπική εκπαίδευση των προσφυγόπουλων, διδάσκοντάς τους ελληνικά, αγγλικά και μαθηματικά.

Τα λεωφορεία που δεν υπάρχουν ή δεν αρκούν

Το ζήτημα της μετακίνησης είναι ένα ακόμη πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα προσφυγόπουλα. Χρειάζονται λεωφορεία, για να μετακινηθούν στα σχολεία της Χαλκίδας.

Ωστόσο, η Περιφερειακή Ενότητα Ευβοίας, που είναι επιφορτισμένη με το ζήτημα της μεταφοράς, προκήρυξε διαγωνισμούς για την εύρεση αναδόχου που κρίθηκαν άγονοι.

Κατά το σχολικό έτος 2021-2022, περίπου τα μισά παιδιά της Ριτσώνας κατάφεραν να καθίσουν σε σχολικό θρανίο, καθώς τα λεωφορεία που βρέθηκαν δεν κάλυπταν όλα τα σχολεία, στα οποία ήταν εγγεγραμμένα.

Σύμφωνα με την κ. Παπαδημητρίου, από τα 320 παιδιά του δημοτικού μόνο 120 με 130 γράφτηκαν σε σχολείο. Στο γραφείο της έρχονταν καθημερινά μητέρες και παιδιά και έκλαιγαν. Φέτος (2022-23), επειδή μειώθηκε ο πληθυσμός της δομής, παιδιά που ήταν μακριά από τις τάξεις κατάφεραν να πάνε στα σχολεία της Χαλκίδας.

Όσο για τα προσφυγόπουλα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα πράγματα ήταν και είναι ακόμη πιο δύσκολα. Ούτε πέρυσι υπήρχαν ούτε φέτος υπάρχουν λεωφορεία και μόνο με δωρεά μιας οργάνωσης μπόρεσαν κάποια να μετακινηθούν στη Χαλκίδα. “Όμως, η λύση θα έπρεπε να βρεθεί από το ελληνικό Δημόσιο“, καταλήγει η κ. Παπαδημητρίου.

Τα αυτοδίδακτα κορίτσια που κάνουν θαύματα

Όπως μας πληροφορεί η κ. Παπαδημητρίου, όλα τα κορίτσια είναι αυτοδίδακτα και ζωγράφισαν τους πίνακες μέσα στα κοντέινερ της Ριτσώνας. Μία εικαστικός προσφέρθηκε να τους παράσχει εθελοντικά μαθήματα και συμμετείχαν σε ένα ακόμη πρότζεκτ ζωγραφικής.

“Θεωρώ ότι η ζωγραφική ήταν πολύ σημαντική για τα κορίτσια, γιατί τους έδωσε την ευκαιρία να γίνουν ορατά, να εκφραστούν και να κάνουν κάτι δημιουργικό. Η δημιουργία πάντα σε “ανεβάζει”“, επισημαίνει η κ. Παπαδημητρίου.

“Κυρία, μήπως έχετε να μου δώσετε έναν καμβά;“, είπε μια ημέρα η 16χρονη Μούζντα από το Αφγανιστάν στην κ. Παπαδημητρίου. Ήταν το κορίτσι που έδωσε το έναυσμα και σε άλλες κοπέλες ώστε να αρχίσουν να ζωγραφίζουν. Οι πίνακες έγιναν όλο και περισσότεροι και, έτσι, “γεννήθηκε” η ιδέα να εκτεθούν δημόσια.

Πριν από την έκθεση στο “Μιχάλης Κακογιάννης”, έργα των κοριτσιών εκτέθηκαν στη Θήβα και τη Χαλκίδα. Τα προσφυγόπουλα πραγματοποίησαν ένα θεατρικό δρώμενο για το τι βιώνουν τα κορίτσια στο Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν.

Αφού τελείωσε η παράσταση, ακολούθησε συζήτηση με τους θεατές. Ένας εξ αυτών ρώτησε την 13χρονη Ατένα από το Αφγανιστάν: “Ποια είναι τα όνειρά σου για το μέλλον;“.

Η Ατένα έβαλε τα κλάματα, το ίδιο και τα υπόλοιπα προσφυγόπουλα. “Ήταν ένα από τα πιο συγκινητικά πράγματα που έχω ζήσει. Ακόμη και σήμερα, δεν μπορώ να το ξεχάσω“, λέει η κ. Παπαδημητρίου.

Η Μαχσά Αμινί, οι Αφγανοί που πέφτουν στο κενό και το παιδί που “πετάει” πάνω από τους φράκτες

Ένας από τους πιο όμορφους πίνακες της έκθεσης αναπαριστά την Μαχσά Αμινί, την 22χρονη Ιρανή που, το Σεπτέμβριο του 2022, συνελήφθη από την “Αστυνομία Ηθών” στην Τεχεράνη, επειδή δεν φορούσε σωστά την χιτζάμπ της, έπεσε σε κώμα ενώ βρισκόταν υπό κράτηση και μετά πέθανε.

Τη ζωγράφισε η 17χρονη Ζεινάμπ από το Αφγανιστάν. Είχε ζήσει κι εκείνη ένα διάστημα στο Ιράν και η είδηση του θανάτου της Αμινί την συγκλόνισε. Θα μπορούσε να ήταν κι αυτή στη θέση της.

Το ίδιο κορίτσι ζωγράφισε τον εντυπωσιακό πίνακα που δείχνει μια Αφγανή κοπέλα να δακρύζει, όταν, τον Αύγουστο του 2021, οι Αμερικανοί αποχώρησαν από τη χώρα και οι Ταλιμπάν επανήλθαν.

Με τα πινέλα της αποτύπωσε τις δραματικές στιγμές που έκαναν το γύρο του κόσμου, με συμπατριώτες της να πέφτουν από τα αεροπλάνα που απογειώνονταν από το αεροδρόμιο της Καμπούλ. Το τοπίο είναι γκρίζο και μια χρωματιστή αχτίνα φωτός συμβολίζει την ελπίδα που μπορεί να “αναγεννηθεί” μες στη ζοφερότητα.

Το ένα από τα δύο φτερά του αεροπλάνου έχει σχήμα φτερού αγγέλου ή πουλιού, ενώ κάτω δεξιά διακρίνονται τα συρματοπλέγματα, με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι εκατομμύρια πρόσφυγες σε διάφορες χώρες στην Ευρώπη.

Ίσως ο πιο συγκλονιστικός πίνακας της έκθεσης “Τα παιδιά της Ριτσώνας” είναι ο ακόλουθος. Ανήκει στη Μούζντα, αδερφή της Παλβασά από το Αφγανιστάν και ήταν το δώρο που έκανε στην κ. Παπαδημητρίου ανήμερα των Χριστουγέννων του 2020.

Αναπαριστά ένα μικρό παιδί να “βγάζει φτερά” και να “πετάει” πάνω από φράκτες και συρματοπλέγματα. Από κάτω, δύο χέρια συμβολίζουν τους ανθρώπους που δίνουν ώθηση, να προχωρήσουμε και να κυνηγήσουμε τα όνειρά μας.

Η κ. Παπαδημητρίου, σχολίασε  ότι μπορεί να συμβολίζει την ελευθερία, όπως ένα περιστέρι που το αφήνουμε να πετάξει στον ουρανό.

Αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους πίνακες που εκτίθενται στο Ίδρυμα “Μιχάλης Κακογιάννης”. Στο κλείσιμο της έκθεσης, την Τρίτη 11 Οκτωβρίου, κάποιες από τις κοπέλες που ζωγράφισαν τους πίνακες θα βρίσκονται εκεί για να μοιραστούν σκέψεις και εμπειρίες.

Όπως λέει και η Μαλάλα Γιουσαφζάι στο βιβλίο της “Είμαστε αλλού – Κορίτσια της προσφυγιάς“, “οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το κουβάρι των συναισθημάτων που σου δημιουργεί το να αφήνεις πίσω καθετί που σου είναι οικείο. Οι πρόσφυγες δεν φεύγουν μόνο από τη βία, αλλά και από την πατρίδα τους, το αγαπημένο τους σπίτι. Αυτό φαίνεται να λησμονείται συχνά στις συζητήσεις γύρω από τους πρόσφυγες. Δίνεται πάρα πολλή έμφαση στο πού βρίσκονται τώρα, όχι στο τι έχασαν”.

Ρεπορτάζ: Δημήτρης Παπακυριακού