Ο νομικός που διατύπωσε πρώτος τον όρο “γενοκτονία”, μετά το Β΄ΠΠ. Μελέτησε τις πρακτικές των ναζί και έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην εξόντωση των Ελλήνων από τους Τούρκους

O όρος αναδείχθηκε και καθιερώθηκε λίγο πριν από τη Δίκη της Νυρεμβέργης. Αποτέλεσε ομόφωνη Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών του 1948 “για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας” και από το 1951 τέθηκε σε ισχύ στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.

Οι πράξεις βαρβαρότητας

Ο Ραφαήλ Λέμκιν άρχισε να ασχολείται με τις μαζικές δολοφονίες ανθρώπων από τη δεκαετία του 1930, χωρίς όμως να χρησιμοποιεί τη λέξη “γενοκτονία”. Η σφαγή χιλιάδων Ασσύριων, οι οθωμανικές επιθέσεις που οδήγησαν στη δολοφονία χιλιάδων Αρμενίων και Ελλήνων και άλλες ιστορίες βίας απέναντι σε συγκεκριμένη μερίδα πληθυσμού, αποτέλεσαν το κλειδί για τη διαμόρφωση των πεποιθήσεών του, σχετικά με την ανάγκη νομικής προστασίας των ομάδων.

O Εβραίος δικηγόρος από την Πολωνία και μετέπειτα καθηγητής στο πανεπιστήμιο Yale ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τον όρο “γενοκτονία”. Καθιερώθηκε για πρώτη φορά λίγο πριν τη Δίκη της Νυρεμβέργης (Πηγή φωτογραφίας: Wikipedia)

Εργάστηκε σκληρά για να εισαγάγει νομικές διασφαλίσεις για εθνοτικές, θρησκευτικές και κοινωνικές ομάδες σε διεθνή φόρουμ, αλλά χωρίς επιτυχία.

Το 1933 παρουσίασε μία έκθεση στο Νομικό Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών για τις “πράξεις βαρβαρότητας“, όπως ονόμαζε μέχρι τότε τις περιπτώσεις γενοκτονίας. Στόχος του ήταν να αποδείξει πως οι πράξεις αυτές αποτελούν εγκλήματα κατά του διεθνούς δικαίου.

Ένα χρόνο αργότερα αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του Εισαγγελέα στο περιφερειακό δικαστήριο της Βαρσοβίας. Η παρουσίασή του στο Συμβούλιο αποδείχτηκε αρκετά ενοχλητική για τους συνέδρους, γεγονός που έκανε τον Λέμκιν ανεπιθύμητο στους νομικούς κύκλους. Ύστερα από τις πιέσεις που δέχτηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών της Πολωνίας υπέγραψε την παραίτησή του. Την περίοδο εκείνη και η Πολωνία κατηγορείτο για παρόμοιες ενέργειες σε βάρος μειονοτήτων και οι απόψεις του ήταν ανεπιθύμητες.

Η ανακάλυψη της ναζιστικής θηριωδίας

Λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα του Β Παγκοσμίου Πολέμου, στις 6 Σεπτεμβρίου 1939 έφυγε από τη Βαρσοβία με προορισμό τη Σουηδία. Έφτασε βορειανατολικά του Λβιβ της Ουκρανίας και αφού κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη από τους Γερμανούς ταξίδεψε στη Λιθουανία. Στις αρχές της άνοιξης του 1940 έφτασε σώος στη Σουηδία, όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης.

Διαβάστε ακόμα: Όταν ο Ευφράτης έγινε κόκκινος απ’ το αίμα των Αρμενίων. Η γενοκτονία που δεν αναγνώρισαν ποτέ οι Τούρκοι και η δίκη – παρωδία των «υπευθύνων» που εξόργισε τον Αμερικανό πρόεδρο Ρούσβελτ

Περίεργος για τον τρόπο επιβολής των Ναζί άρχισε να συλλέγει ναζιστικά διατάγματα, έχοντας την πεποίθηση ότι τα επίσημα έγγραφα αντικατοπτρίζουν συχνά τους βαθύτερους στόχους μιας ομάδας ή οργάνωσης. Ορισμένα έγγραφα που ανέλυσε είχαν υπογραφεί από τον Χίτλερ.

Γενοκτονία των Ποντίων

Δαπάνησε ώρες στην κεντρική βιβλιοθήκη της Στοκχόλμης, συγκεντρώνοντας, μεταφράζοντας και αναλύοντας τα έγγραφα που συνέλεξε, αναζητώντας πρότυπα γερμανικής συμπεριφοράς. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 και ενώ ακόμα τα εγκλήματα των Ναζί δεν ήταν γνωστά στον Δυτικό κόσμο, ο Λέμκιν κατάφερε να δει την ολοκληρωτική καταστροφή που προκαλούσαν τα ναζιστικά στρατεύματα απ’ όπου περνούσαν.

Το 1941 με τη βοήθεια του συνεργάτη του ΜακΝτέρμοτ (McDermott) έλαβε την άδεια εισόδου στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Η γέννηση του όρου “γενοκτονία”

Το καλοκαίρι του 1942, ο Λέμκιν μετακόμισε στην Ουάσιγκτον, για να συμμετάσχει στο Τμήμα Πολέμου του Αμερικάνικου Στρατού ως αναλυτής και συνέχισε να τεκμηριώνει τις ναζιστικές φρικαλεότητες στο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 1944 “Axis Rule in Occupied Europe”. Εκεί εισήγαγε τη λέξη “γενοκτονία”.

Αυτό το βιβλίο θεωρείται το σημαντικότερο έργο του Λέμκιν και περιελάμβανε μια εκτενή νομική ανάλυση της γερμανικής διακυβέρνησης σε χώρες που κατέλαβε η ναζιστική Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου, μαζί με τον ορισμό του όρου γενοκτονία.

Ο Λέμκιν έγραφε: 

“Με τη γενοκτονία εννοούμε την καταστροφή ενός έθνους ή μιας εθνοτικής ομάδας. Αυτή η νέα λέξη είναι φτιαγμένη από την αρχαία ελληνική λέξη γένος (φυλή) και το λατινικό κτείνω (kide, φονεύω).

Σε γενικές γραμμές, η γενοκτονία δεν σημαίνει απαραίτητα την άμεση καταστροφή ενός έθνους, εκτός εάν πραγματοποιείται με μαζικές δολοφονίες όλων των μελών ενός έθνους. Προορίζεται να υποδηλώσει ένα συντονισμένο σχέδιο διαφορετικών δράσεων που στοχεύουν στην καταστροφή βασικών θεμελίων της ζωής των εθνικών ομάδων, με στόχο την εξόντωση των ίδιων των ομάδων.

Η γενοκτονία στρέφεται εναντίον της εθνικής ομάδας ως οντότητας και οι εμπλεκόμενες ενέργειες στρέφονται κατά ατόμων, όχι υπό την ατομική τους ιδιότητα, αλλά ως μέλη της εθνικής ομάδας”.

Τον Αύγουστο του 1946 την ίδια στιγμή που στον ΟΗΕ συζητούσαν την επιλογή ενός αποδεκτού όρου προκειμένου να περιγράψουν τις “πράξεις βαρβαρότητας” σε βάρος Εβραίων, Αρμένιων και άλλων, ο Λέμκιν έγραψε στην εφημερίδα New York Times:

Η Γενοκτονία δεν είναι καινούργιο φαινόμενο ούτε έχει αγνοηθεί εντελώς στο παρελθόν. […] Οι σφαγές των Ελλήνων και των Αρμενίων από τους Τούρκους προκάλεσαν διπλωματική δράση χωρίς τιμωρία.

Η γενοκτονία στην δίκη της Νυρεμβέργης

Αργότερα υπηρέτησε με την ομάδα των Αμερικανών που εργάζονταν για την προετοιμασία της δίκης της Νυρεμβέργης, όπου κατάφερε να συμπεριλάβει τη λέξη “γενοκτονία” στο κατηγορητήριο εναντίον της ναζιστικής ηγεσίας. Όμως, η γενοκτονία δεν ήταν ακόμη νομικό έγκλημα και η ετυμηγορία στη Νυρεμβέργη κάλυπτε μόνο εγκλήματα που διαπράχθηκαν εν καιρώ πολέμου. Αντίστοιχες οργανωμένες επιθέσεις κατά συγκεκριμένης εθνοτικής ομάδας σε ειρηνική περίοδο δεν θεωρούταν ακόμη γενοκτονία.

Στιγμιότυπο από τη δίκη της Νυρεμβέργης (Πηγή φωτογραφίας: Wikipedia)

Ενώ βρισκόταν στη Νυρεμβέργη, ο Εβραίος νομικός έμαθε για το θάνατο 49 μελών της οικογένειάς του στο Ολοκαύτωμα. Οι μόνοι που επέζησαν ήταν ο αδερφός του Ηλίας (Elias), η σύζυγός του και τα δύο παιδιά τους, που είχαν σταλθεί σε ένα σοβιετικό στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Το 1948 βοήθησε επιτυχώς τον αδερφό του και την οικογένειά του να μεταναστεύσουν στο Μόντρεαλ του Καναδά.

Επέστρεψε από την Ευρώπη αποφασισμένος να δει τη “γενοκτονία” να προστίθεται στο διεθνές δίκαιο και άρχισε να ασκεί πιέσεις για αυτό στις πρώτες συνόδους των Ηνωμένων Εθνών. Η ακούραστη προσπάθειά του τελικά απέδωσε. Στις 9 Δεκεμβρίου 1948, τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν τη Σύμβαση για την πρόληψη και την τιμωρία της γενοκτονίας.

Το βιβλίο του “Axis Rule in Occupied Europe” έγινε ένα από τα θεμελιώδη κείμενα των μελετών του Ολοκαυτώματος, του ολοκληρωτισμού, της μαζικής βίας και των γενοκτονιών.

Ο άνθρωπος που άλλαξε τον κόσμο με μία λέξη αλλά παραμένει σχεδόν άγνωστος, πέθανε στη Νέα Υόρκη στις 28 Αυγούστου 1959, σε ηλικία 59 ετών από έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Στο βίντεο ο Ραφαήλ Λέμκιν εξηγεί τον όρο γενοκτονία σε τηλεοπτική εκπομπή της εποχής:

Πηγή χαρακτηριστικής φωτογραφίας: Wikipedia

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Συγκλονιστικές φωτογραφίες από την άγνωστη γενοκτονία των Ουκρανών που αρνήθηκε ο Στάλιν. Ο Μεγάλος Λιμός κόστισε 4 εκατομμύρια ζωές και σημειώθηκαν πολλά κρούσματα κανιβαλισμού (Προσοχή! Σκληρές Εικόνες)