“Ξεσκότισέ με”. Πως προέκυψε η έκφραση μετά την συνάντηση του φιλόσοφου Διογένη με τον Μέγα Αλέξανδρο. Γιατί ο Μακεδόνας βασιλιάς δεν το θεώρησε προσβολή

Πολλοί από τους μεγάλους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους ήταν γνωστοί για τον λιτό τρόπο ζωής τους και το κριτικό πνεύμα τους. Ένας από αυτούς ήταν ο Διογένης ο κυνικός, που δεν δίστασε να απευθυνθεί στον παντοδύναμο Μακεδόνα βασιλιά, λέγοντας “Ξεσκότισέ με, Αλέξανδρε”.

Ο Μέγας Αλέξανδρος, όντας βασιλιάς, γνώριζε καλά την ιδιοσυγκρασία των φιλοσόφων της εποχής του. Έχοντας μεγαλώσει κάτω από τις διδαχές του δασκάλου του Αριστοτέλη, είχε μάθει να εκτιμά τις ουσιαστικές συζητήσεις και να αντιλαμβάνεται τα νοήματα των συνομιλητών του.

Η συνάντηση του Αλέξανδρου με τον φιλόσοφο Διογένη αποτελεί ιστορικό παράδειγμα. Ο Διογένης πέρασε στην ιστορία ως “Διογένης ο Κυνικός” αφού ήταν ένας από τους θεμελιωτές του κυνισμού. Γεννήθηκε περί το 412 π.Χ. στη Σινώπη του Πόντου. Έζησε εκεί μέχρι και τα μέσα του 4ου αιώνα, όποτε εξορίστηκε αφού κατηγορήθηκε από τους Σινωπείς για παραχάραξη νομισμάτων.

Στην Αθήνα ο Διογένης ήρθε σε επαφή με την φιλοσοφική σχολή του κυνισμού και με τον ιδρυτή της, τον Αντισθένη. Υιοθέτησε την φιλοσοφία και σταδιακά απέταξε καθετί περιττό από την καθημερινότητά του.

Ένα γνωστό περιστατικό που έχει διασωθεί αναφέρει ότι κάποτε ένας απεσταλμένος του άρχοντα, βλέποντάς τον, θέλησε να τον χλευάσει λέγοντας: “Α, Διογένη! Αν μάθαινες να μην είσαι ανυπότακτος και αν κολάκευες λιγάκι τον άρχοντα, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να τρως συνέχεια φακές”.

Τότε, λέγεται ότι ο Διογένης σταμάτησε να τρώει, κοίταξε στα μάτια τον πλούσιο συνομιλητή του και αποκρίθηκε: “Αν μάθαινες να τρως λίγες φακές, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να υπακούς και να κολακεύεις συνέχεια τον άρχοντα”.

Από την άλλη, όταν τυχόν τον κορόιδευαν που οι Σινωπείς τον είχαν εξορίσει, συνήθιζε να λέει: “Εγώ τους καταδίκασα να μείνουν εκεί”.

“Ξεσκότισέ με, Αλέξανδρε”

Κάποια στιγμή, ένας αριστοκράτης της Κορίνθου είδε τον Διογένη και αποφάσισε ότι τον ήθελε στο σπίτι του για να αναλάβει την διδασκαλία των παιδιών του. Έτσι, ο φιλόσοφος εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο. Εκεί έμελλε να συναντήσει και τον Μέγα Αλέξανδρο.

Διαβάστε ακόμα: Ο Μέγας Αλέξανδρος «θάφτηκε ζωντανός και πέθανε από ασφυξία». Η ανατρεπτική θεωρία που διατύπωσε ομάδα επιστημόνων από τη Νέα Ζηλανδία. Που βασίζεται ο επιστημονικός ισχυρισμός τους

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Μακεδόνας βασιλιάς επισκέφθηκε την πόλη το 336 π.Χ. ως επικεφαλής του πανελληνίου συνεδρίου. Έχοντας ακουστά τη φήμη του Διογένη, εξέφρασε την επιθυμία να τον γνωρίσει προσωπικά. Η απάντηση του φιλοσόφου όταν το έμαθε ήταν… κυνική.

Εγώ δεν θέλω να τον δω. Εάν θέλει αυτός ας έρθει να με δει.

Ο Αλέξανδρος ήταν συνηθισμένος να τον παρακαλούν για λίγο από τον χρόνο του, για μία συνάντηση ή μια κουβέντα μαζί του. Γι’ αυτό και η άρνηση του Διογένη τον εντυπωσίασε. Έτσι, αποφάσισε πράγματι να πάει ο ίδιος να τον συναντήσει.

«Είμαι ο Άρχων Αλέξανδρος», του συστήθηκε όταν βρέθηκε μπροστά του.

«Κι εγώ είμαι ο Διογένης ο Κύων», αποκρίθηκε ατάραχα ο φιλόσοφος.

«Δεν με φοβάσαι;»

«Και τί είσαι; Καλό ή κακό;».

Οι απαντήσεις του Διογένη αιφνιδίασαν τον Αλέξανδρο. Δεν θα μπορούσε ποτέ να πει για τον εαυτό του ότι είναι κακός. Αν όμως από την άλλη, αν ισχυριζόταν ότι ήταν καλός, θα έπρεπε να παραδεχθεί ότι η προηγούμενη ερώτησή του δεν ευσταθούσε. Γιατί να φοβάται κάποιος κάτι καλό;

Έτσι, υπεκφεύγοντας, αποφάσισε να ρωτήσει τον Διογένη τι χάρη ήθελε από εκείνον. Τότε ο Διογένης του είπε:

Αποσκότησόν με

Σε νέα ελληνικά, “βγάλε με από το σκοτάδι”. Η ετοιμόλογη απάντηση του φιλοσόφου είχε διττή ερμηνεία. Μεταφορικά, μπορεί να ερμηνευθεί ως “βγάλε με από τη λήθη, δείξε μου την αλήθεια”. Δεδομένης όμως της συγκυρίας, καθώς ο Αλέξανδρος στεκόταν όρθιος μπροστά από τον καθιστό Διογένη κρύβοντάς του τον ήλιο, η φράση μπορεί να εκληφθεί και κυριολεκτικά.

“Σταμάτα να μου κρύβεις τον ήλιο”, ήτοι “κάνε στην άκρη” ή σε λαϊκή απόδοση “ξεσκότισέ με“. Άλλωστε, για τους κυνικούς, η ζεστασιά του ήλιου θεωρούταν το ύψιστο αγαθό.

Ο Αλέξανδρος κατάλαβε το λογοπαίγνιο και ενοχλήθηκε ελαφρώς από την αναίδεια του φιλοσόφου. Εκτίμησε όμως την ετοιμόλογη και εύστροφη απάντηση. Έτσι, ξεκίνησε μια μακρά συζήτηση με τον Διογένη, την οποία κατέγραψε και μας διέσωσε ο Δίονας ο Πλουσαραίος.

Όπως διαβάζουμε, ο Διογένης συμφωνεί με την σωκρατική αντίληψη περί γνώσεως.

«Νομίζεις, λέει στον Μέγα Αλέξανδρο πως μπορεί να οδηγεί άρμα εκείνος που δεν μπορεί να κρατήσει τα ηνία; Ή εκείνος που δεν ξέρει να κυβερνήσει είναι κυβερνήτης;»

Ο Αλέξανδρος τότε, ανήσυχος μήπως θεωρηθεί ότι δεν γνωρίζει να βασιλεύει, αποκρίνεται πολύ εύστοχα: «Ποιος διδάσκει την βασιλική τέχνη που πρέπει να μεταβεί κανείς για να την μάθει;»

Ο Διογένης του εξήγησε πως η μόρφωση είναι δυο ειδών: η θεία, δηλαδή η έμφυτη, και η «ανθρώπινη», δηλαδή η επίκτητη.

Η σωστή και ολοκληρωμένη μόρφωση επιτυγχάνεται από τον συνδυασμό τους. Με άλλα λόγια, ο άρχοντας, ο ιατρός, ο δάσκαλος πρέπει από τη μία να διαθέτει την έμφυτη κλίση να ηγηθεί, να περιθάλψει και να διδάξει αντίστοιχα, και από την άλλη, να εμπλουτίσει το ταλέντο αυτό με προσωπική μελέτη. Πρόκειται για μία άποψη αυτή που επικρατεί μέχρι και σήμερα στην παιδαγωγική επιστήμη και αποτελεί την βάση του επαγγελματικού προσανατολισμού.

Ο Διογένης πίστευε ακράδαντα ότι όποιος έχει την θεϊκή-έμφυτη μόρφωση, εύκολα αποκτά και την ανθρώπινη.

Τέλος, εξήγησε στον Αλέξανδρο πότε ένας βασιλέας είναι ωφέλιμος. Σύμφωνα με τον αρχαίο φιλόσοφο, η ωφελιμότητα ενός βασιλιά κρίνεται από το εάν είναι ωφέλιμος στο λαό.

“Εάν κατακτήσεις όλη την Ευρώπη και δεν ωφελήσεις τον λαό, τότε δεν είσαι ωφέλιμος. Εάν κατακτήσεις όλη την Αφρική και την Ασία και δεν ωφελήσεις τον λαό, πάλι δεν είσαι ωφέλιμος. Ακόμα και εάν περάσεις τις στήλες του Ηρακλέους και διανύσεις όλο τον ωκεανό και κατακτήσεις αυτή την ήπειρο που είναι μεγαλύτερη της Ασίας και δεν ωφελήσεις τον λαό, πάλι δεν είσαι ωφέλιμος γιατί δεν ωφελείς το σύνολο”.

Μετά την πολύωρη κουβέντα τους, ο Αλέξανδρος έφυγε γοητευμένος με την γλαφυρότητα και τη σοφία του Διογένη. Αποφάσισε να τον αποχαιρετήσει με μία φράση που έμεινε στην ιστορία.

Αν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να ήμουν Διογένης

Σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο, ο Διογένης ο Κυνικός και ο Μέγας Αλέξανδρος πέθαναν την ίδια χρονιά, το 323 π.Χ. Ο Λαέρτιος μάλιστα αναφέρει ότι πέθαναν ακριβώς την ίδια μέρα, γεγονός που πιθανότατα αποτελεί αστικό θρύλο.

Στα Καλάμια Κορινθίας υπάρχει ένα εντυπωσιακό άγαλμα που απαθανατίζει την συνάντηση των δύο σπουδαίων αρχαίων προσωπικοτήτων.

Ο Διογένης καθιστός, κάνει νεύμα στον Αλέξανδρο που παραπέμπει στην ιστορική φράση “Αποσκότησόν με”. Σε λαϊκή απόδοση, το απόφθεγμα του μεγάλου φιλοσόφου επιβιώνει μέχρι σήμερα. “Ξεσκότισέ με” είναι μία φράση που χρησιμοποιείται περιπαικτικά, με παρόμοια έννοια.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Πώς ο Μέγας Αλέξανδρος μάντεψε σωστά τον πολεμικό τέχνασμα των ανυπότακτων Θρακών και τους αιφνιδίασε με την ευστροφία του