“Τούβλο στο καζανάκι!”. Η ξηρασία που τρομοκράτησε και πειθάρχησε τους Αθηναίους το ’90. Τα μέτρα εξοικονόμησης

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 με αρχές του 1990, η ανομβρία ήταν έντονη στην Ελλάδα. Αυτό οδήγησε σε μια κατάσταση παρατεταμένης λειψυδρίας που τρομοκράτησε τους Αθηναίους και προβλημάτισε τους επιστήμονες.

Τα δημοσιεύματα στον Τύπο για τις επιπτώσεις της ξηρασίας στα δάση και τις καλλιέργειες ήταν συχνά και αντανακλούσαν τους φόβους πολλών ότι το λεκανοπέδιο της Αττικής θα έμενε χωρίς νερό.

“Νερό μόνο για 62 ημέρες“, “Στέρεψαν τα ποτάμια” και “Μια βροχή μας σώζει” ήταν μερικοί μόνο από τους τίτλους των εφημερίδων.

Σχεδόν κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα δέχθηκε ισχυρό πλήγμα από την ανομβρία. Ωστόσο η ανησυχία για την Αθήνα ήταν πολύ μεγαλύτερη, επειδή επρόκειτο για το πολυπληθέστερο αστικό κέντρο και η υδροδότησή του εξαρτιόταν όχι μόνο από τα νερά του Μαραθώνα, αλλά και από αυτά της Υλίκης στη Βοιωτία και του Μόρνου στη Φωκίδα.

Τα αίτια της λειψυδρίας

“Την επταετία 1988-1995 είχαμε το φαινόμενο της λειψυδρίας. Μέσα σε αυτά τα χρόνια είχαμε το ξηρότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, το 1989-90 και το δεύτερο ξηρότερο, το 1991-92“, ανέφερε στη “Μηχανή του Χρόνου” ο Νίκος Μαμάσης, καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ.

Η έλλειψη βροχών ήταν το βασικότερο πρόβλημα αλλά όχι το μοναδικό που οδήγησε τις πηγές υδροδότησης του λεκανοπεδίου σε οριακό σημείο, σύμφωνα με τον κ. Μαμάση:

“Πρώτα απ’ όλα, η κατά κεφαλή κατανάλωση αυξήθηκε, μέσα από τους κήπους που ποτίζουμε. Ένας άλλος λόγος είχε να κάνει με την είσοδο μεταναστών που εργάστηκαν στη χώρα μας και προέρχονταν από κουλτούρες, οι οποίες δεν είχαν στο μυαλό τους την εξοικονόμηση νερού, γιατί πολύ απλά διέθεταν πολύ νερό στις πατρίδες τους.

Μία άλλη σημαντική παράμετρος είναι οι απώλειες που προκαλούνται στη “διαδρομή” του νερού, όπως έρχεται από το Μόρνο και από τον Εύηνο. Παραδοσιακά χανόταν το 20% του νερού από διαρροές ή μη τιμολογημένες απολήψεις, ενώ, για να φτάσει στα διυλιστήρια, χανόταν άλλο ένα 20%, το οποίο ήταν διάφορες βλάβες, όπως σπασμένα ρολόγια και αγωγοί“.

Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι δεν συνέτρεχαν λόγοι ανησυχίας για την επάρκεια του νερού, η λειψυδρία άφησε το αποτύπωμά της και στην τεχνητή λίμνη του Μόρνου. Μάλιστα, εξαιτίας της μειωμένης στάθμης του νερού, ένα μέρος των σπιτιών του βυθισμένου χωριού Κάλλιο εμφανιζόταν στις όχθες της λίμνης.

“Η στάθμη της λίμνης είχε κατέβει δραματικά το 1993. Μάλιστα χρησιμοποιηθήκαν πλωτές αντλίες, για να μπορούν να βάζουν το νερό μέχρι την είσοδο της σήραγγας, δεν έφτανε με φυσική ροή“, είπε στη “ΜτΧ” ο Νίκος Πανάγος, κάτοικος Λιδωρικίου και γνώστης της τοπικής ιστορίας..

Το τούβλο στο καζανάκι και τα άλλα μέτρα που πάρθηκαν

Η ΕΥΔΑΠ και τα αρμόδια υπουργεία έλαβαν αυστηρά μέτρα και εξέδωσαν καθημερινά οδηγίες, προκειμένου να σταματήσει η σπατάλη του νερού. Πραγματοποιήθηκε μία διαφημιστική καμπάνια με συνθήματα όπως “Προσέχουμε, για να έχουμε“, στην οποία ανταποκρίθηκαν τα νοικοκυριά, με αποτέλεσμα η κατανάλωση του νερού να μειωθεί κατά 25%.

“Πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης της κοινής γνώμης, για την ανάγκη οικονομίας στο νερό, αλλά πάρθηκαν και διοικητικά μέτρα. Εκδόθηκε νόμος, ο οποίος απαγόρευε άσκοπες ή συνηθισμένες χρήσεις του νερού, όπως πλύσιμο πεζοδρομίων και αυτοκινήτων και γέμισμα πισίνων“, ανέφερε ο Χρήστος Καρόπουλος, τοπογράφος, πολιτικός μηχανικός και συνταξιούχος ΕΥΔΑΠ.

Ανάμεσα στα πρακτικά μέτρα που εφαρμόστηκαν για να εξοικονομηθεί νερό ήταν και η τοποθέτηση τούβλου μέσα στο καζανάκι, ενώ, σύμφωνα με την Έφη Νεστορίδη, Γενική Διευθύντρια Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην ΕΥΔΑΠ, υπήρχε ακόμη και η σκέψη “να βομβαρδίσουμε τα νέφη, για να έρθει η βροχή“.

Το πρόβλημα της υδροδότησης της Αθήνας λύθηκε οριστικά με την εκτροπή του ποταμού Εύηνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου. Η κατασκευή σήραγγας και φράγματος ολοκληρώθηκε το 2001 και αποτελεί το τελευταίο μεγάλο υδροδοτικό έργο της Αθήνας.

“Ο Εύηνος ήταν το τελευταίο περιστατικό ενίσχυσης του υδροδοτικού συστήματος και αυτή τη στιγμή έχουμε ένα από τα σημαντικότερα και ασφαλέστερα και αξιόπιστα συστήματα στον πλανήτη. Είναι το δεύτερο μακρύτερο του κόσμου μετά από αυτό της Καλιφόρνια“, συμπληρώνει ο κ. Μαμάσης.

Η λειψυδρία του ’90 δεν ήταν η τελευταία που αντιμετώπισε η Ελλάδα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, στις 12 Δεκεμβρίου 2008 οι συνολικές ποσότητες νερού είχαν φτάσει στο χαμηλότερο σημείο της τελευταίας οκταετίας (419 εκατ. κυβικά μέτρα) και επαρκούσαν για την υδροδότηση της Αττικής περίπου για έναν χρόνο.

Ωστόσο στις 4 Μαΐου 2009, έπειτα από τις βροχοπτώσεις που σημειώθηκαν, οι ποσότητες νερού στους ίδιους ταμιευτήρες ξεπέρασαν τα 870 εκατ. κ.μ.

Το μεγάλο στοίχημα σήμερα, που οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής γίνονται όλο και πιο ορατές, είναι οι τρόποι διαχείρισης και επαναχρησιμοποίησης του νερού. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, Ευθύμης Λέκκας, όλα ξεκινούν από την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση:

“Θα πρέπει να αναπτυχθεί από τα πρώτα χρόνια εκπαίδευσης η νοοτροπία του ότι το νερό είναι ένα φυσικό αγαθό, το οποίο πρέπει να σέβομαι και δεν μπορώ να ξοδεύω κατά το δοκούν“.

Το κείμενο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της “Μηχανής του Χρόνου” σχετικά με την ιστορία του νερού και τα φαραωνικά έργα που υδροδότησαν την Αθήνα, που προβλήθηκε στο Cosmote History και μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην υπηρεσία on demand. Δείτε εδώ το τρέιλερ του επεισοδίου.