“Τούρκοι κι Έλληνες είμαστε ίδιοι. Μιλάμε με τα μάτια”. Αρά Γκιουλέρ, ο διάσημος Τουρκοαρμένιος φωτογράφος που αποκάλεσαν το «μάτι της Κωνσταντινούπολης»

«Λένε ότι είμαι φωτογράφος, φαντάσου! Εγώ είμαι ιστορικός. Καταγράφω την ιστορία.»

Στο πρώην Πέραν, την παλιά συνοικία του Σταυροδρομίου της Πόλης, γεννήθηκε το 1928 ένας Τούρκοαρμένιος που θα έμενε στην ιστορία ως το «μάτι της Κωνσταντινούπολης».

Ο Αρά Γκιουλέρ δεν προερχόταν από καλλιτεχνική οικογένεια. Οι γονείς του, χριστιανοί Αρμένιοι που ζούσαν στην Πόλη, διατηρούσαν φαρμακείο στην περιοχή του Γαλατασαράι και ο Αρά φοιτούσε στο κοντινό αρμένικο σχολείο. Ωστόσο, ο πατέρας του είχε αρκετούς φίλους που προέρχονταν από τον χώρο των τεχνών. Έτσι, το μικρό παιδί άρχισε από νωρίς να έρχεται σε επαφή με τα καλλιτεχνικά δρώμενα και αναπόφευκτα μαγευόταν όλο και πιο πολύ από τον κόσμο αυτό.

Με την παρότρυνση των κοντινών του ανθρώπων, μόλις τελείωσε το σχολείο, αποφάσισε να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο. Δούλεψε σε εταιρείες παραγωγής και ξεκίνησε μαθήματα υποκριτικής. Γρήγορα, όμως, άλλαξε πορεία πλεύσης.

Το 1950 βρήκε δουλειά ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Νέα Κωνσταντινούπολη» («Yeni Istanbul»). Εκεί συνειδητοποίησε ότι το γράψιμο ήταν μία πολύ χρονοβόρα κι απαιτητική διαδικασία. Αντίθετα, η φωτογραφία τον γοήτευε. Σκεφτόταν ότι με ένα κλικ μπορούσε να καταγράψει πολλά περισσότερα από όσα είχε τη δυνατότητα να εκφράσει με λέξεις.

Με την μηχανή του του άρχισε να απαθανατίζει καθημερινές στιγμές των ανθρώπων της Πόλης. Ήθελε οι φωτογραφίες του να απεικονίζουν όψεις της καθημερινής ζωής και να περικλείουν τη δύναμη των συναισθημάτων των απλών στιγμών. Το ταλέντο του δεν άργησε να αναγνωριστεί. Καθ’ όλη τη δεκαετία του ‘50 δούλεψε ως φωτορεπόρτερ σε μεγάλες τουρκικές εφημερίδες.

Από το ’60 και μετά, η φήμη του ξεπέρασε τα σύνορα της γειτονικής χώρας. Έγινε συνεργάτης μεγάλων εφημερίδων και περιοδικών του εξωτερικού όπως το Stern, το Paris Match και οι Sunday Times, ενώ μπήκε στο δυναμικό του πρακτορείου “Magnum” στο οποίο ανήκαν οι φωτορεπόρτερ-κολοσσοί της εποχής, Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν και Ρόμπερτ Κάπα.

Παράλληλα με το άνοιγμα σε Ευρώπη και Αμερική, πραγματοποίησε ταξίδια ως ανταποκριτής σε χώρες του Τρίτου Κόσμου όπως η Κένυα, η Ινδία, το Πακιστάν, το Καζακστάν και το Αφγανιστάν. Ο Αρά Γκιουλέρ κατάφερνε καλύτερα από τον καθένα να συνενώσει «τη δυτική γνώση της φωτογραφίας με την ανατολίτικη γνώση της ανθρωπότητας».

Η ασπρόμαυρη απεικόνιση της πραγματικότητας που είχε ως κεντρικούς ήρωες τυχαίους ανθρώπους σε συνηθισμένες εκφάνσεις της καθημερινότητάς τους ήταν το στοιχείο που έκανε τις φωτογραφίες του να ξεχωρίζουν. Οι κινήσεις του σώματος και οι εκφράσεις του προσώπου αρκούσαν για να αναγάγουν τον απλό άνθρωπο σε απόλυτο πρωταγωνιστή της εικόνας. Αυτός ήταν ο ύψιστος σκοπός και το πάθος του Κωνσταντινοπολίτη φωτογράφου. Ήθελε με τη ρεαλιστική καταγραφή της πραγματικότητας να αιχμαλωτίσει το βλέμμα του θεατή φέρνοντάς τον αβίαστα στη θέση του εικονιζόμενου.

Βέβαια, κατά τη διάρκεια της καριέρας του, πέρα από καθημερινά άτομα, είχε την ευκαιρία να φωτογραφήσει και ιστορικές μορφές. Πάμπλο Πικάσο, Σαλβαδόρ Νταλί, Άνσελ Άνταμς, Άλφρεντ Χίτσκοκ, Μαρία Κάλλας, Γκάντι, Ουίνστον Τσόρτσιλ είναι μερικά από τα πρόσωπα που απαθανάτισε ο φακός του Αρά Γκιουλέρ.

Τα Σεπτεμβριανά

Από το 1950 έως το 2005, ο Τουρκοαρμένιος φωτορεπόρτερ τράβηξε εκατοντάδες σκηνές και όψεις της Πόλης, οι οποίες, δίχως αυτόν, σήμερα θα ήταν ολότελα χαμένες. Μάλιστα, το  Σεπτέμβριο του 1955 κατέγραψε με τη μηχανή του όσα άφησαν πίσω τους οι αγριότητες των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων και των Αρμενίων. Του δόθηκε το προσωνύμιο «το μάτι της Πόλης», διότι το έργο του υπήρξε μία ζωντανή αναπαράσταση της ιστορίας πενήντα ετών της γενέτειράς του.

Οι διακρίσεις για τη δουλειά του ήταν πολλές. Ανάμεσα στις σημαντικότερες φιγουράρει το βραβείο του Τούρκου Φωτογράφου του Αιώνα το 1999, το γαλλικό “Légion d’honneur” και το αμερικανικό βραβείο Lucie το 2009. Οι φωτογραφίες του εκτίθενται μέχρι σήμερα σε μέρη όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας στο Παρίσι, το μουσείο “George Eastman” στη Νέα Υόρκη, το μουσείο Λούντβιχ στη Γερμανία.

Ο Γκιουλέρ δήλωνε φιλέλληνας 

Μάλιστα, πίστευε ότι Τούρκοι κι Έλληνες είμαστε ίδιοι. «Μιλάμε με τα μάτια», έλεγε χαρακτηριστικά. Και τα μάτια ήταν τα πολυτιμότερα εργαλεία του μεγάλου φωτογράφου.

Ο Αρά Γκιουλέρ απεβίωσε στις 17 Οκτωβρίου του 2018, σε ηλικία 90 ετών. Τον Απρίλιο του 2019 κυκλοφόρησε στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το μάτι της Κωνσταντινούπολης», το οποίο είναι αφιερωμένο στη ζωή του.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Οι τρελοί φωτογράφοι που ρισκάρουν τη ζωή τους για να καταγράψουν την αλήθεια, τη φύση, τη μαγεία της στιγμής. Δείτε εντυπωσιακές φωτογραφίες, με θέμα τους φωτογράφους!