“Το Στρογγυλό” Το πρωτοποριακό σχολικό κτήριο. Η σχέση του αρχιτέκτονα με τον Διομήδη Κομνηνό και η αυτοκτονία του

Ένας Έλληνας αρχιτέκτονας οραματίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 την ψηφιακή εποχή και έγινε προπομπός της μοντέρνας αρχιτεκτονικής σε παγκόσμιο επίπεδο. Δημιούργησε το “στρογγυλό” σχολείο στον Άγιο Δημήτριο, τον Λυκαβηττό και πλήθος άλλων πρωτοποριακών κτιρίων. Αυτοκτόνησε στα 51 του χρόνια.

Ο  Τάκης Ζενέτος δεν ήθελε μόνο να διαμορφώσει μια νέα εποχή στα σχολικά κτίρια, αλλά μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο διδασκαλίας. Επρόκειτο για μια πρωτοποριακή ιδέα την οποία ο δημιουργός του, Τάκης Ζενέτος είχε συλλάβει ήδη από την δεκαετία του ’60, όταν τα σχολεία ήταν απλές κατασκευές, δίχως καμία ιδιαιτερότητα και χωρίς την ικανότητα να μπορούν να προσαρμοστούν στις εξελίξεις.

Αντίθετα, αυτός ο ταλαντούχος αρχιτέκτονας οραματιζόταν κάτι εντελώς διαφορετικό από τα συνηθισμένα. Ήθελε να σχεδιάσει ένα σχολικό κτίριο το οποίο θα κάλυπτε όχι μόνο τις τρέχουσες ανάγκες εκπαιδευτικών και μαθητών, αλλά και εκείνες που θα ακολουθούσαν.

Το 1969 ο ΟΣΚ του έδωσε την ευκαιρία να εφαρμόσει στην πράξη τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του για το μέλλον της εκπαίδευσης. Ο ίδιος βλέπει πολύ μακριά. Οραματίζεται ένα σχολείο, το κέντρο του οποίου είναι στην πραγματικότητα ένα ηλεκτρονικό στρατηγείο. Σε μια εποχή που η τηλεόραση κάνει τα πρώτα δειλά της βήματα ο Ζενέτος διαβλέπει πολύ νωρίς την αξία της σαν εργαλείο μετάδοσης γνώσης και σχεδιάζει αίθουσες και υποδομές εκπαιδευτικής τηλεόρασης σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, αλλά και κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης με ενσύρματες εξόδους για αναμετάδοση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ακόμη και στο σπίτι.

Το όραμα

Ο Ζενέτος είχε ήδη οραματιστεί την εξέλιξη της πόλης, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη τη Δύση. Είχε προβλέψει τον τρόπο που η τεχνολογική εξέλιξη θα επηρέαζε τη ζωή και τις δραστηριότητες του ανθρώπου και προσπαθούσε να διατυπώσει τη δική του άποψη για την ιδανική μορφή της και να χτίσει κτήρια που θα την υπηρετούσαν. Η πεμπτουσία της πολεοδομικής και χωροταξικής φιλοσοφίας του Τάκη Ζενέτου περιέχεται στην έρευνά του, όπως διατυπώθηκε στην πρότασή του για την Ηλεκτρονική Πολεοδομία (1962), δηλαδή στην ένταξη των πιο πρόσφατων κατακτήσεων της ηλεκτρονικής επιστήμης και τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.

Με αυτό το σκεπτικό ξεκινάει να υλοποιήσει ένα από τα σημαντικότερα έργα του. Το δημόσιο σχολείο στο Μπραχάμι, όπως επικρατούσε να αποκαλείται η περιοχή τότε. Το «Στρογγυλό» σχεδιάστηκε το 1969, μερικούς μήνες αργότερα ξεκίνησε η κατασκευή του και το 1974 ολοκληρώθηκε.

Ο Ζενέτος είχε σκεφτεί και την πραγματική λεπτομέρεια αναλογιζόμενος τόσο το σήμερα όσο και το αύριο. Το σχήμα ήταν επίτηδες τέτοιο, προκειμένου οι αίθουσες διδασκαλίας να μπουν κυκλικά, περιμετρικά μιας εσωτερικής αυλής και ταυτόχρονα να οδηγεί από έξω προς τα μέσα σε χώρους άλλων δραστηριοτήτων.  Με αυτόν τον τρόπο, ήθελε να τονίσει την έννοια της σχολικής κοινότητας ως μικρογραφία της κοινωνίας και την ανάγκη της συνεργασίας και της άμιλλας.

Όλα αυτά προσαρμοσμένα στο μοντέρνου σχεδιασμού κτίριό του, στο οποίο ήταν μελετημένη και η τελευταία λεπτομέρεια. Ακόμη και οι περσίδες από μπετόν που το περικλείουν είναι κατασκευασμένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να παρέχουν ανά πάσα στιγμή τον κατάλληλο ηλιακό φωτισμό στις αίθουσες.

Κατασκευάζει ένα κτήριο ευέλικτο που θα μπορεί να μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη της τεχνολογίας, αφού είχε προβλέψει ότι η διδασκαλία θα περιλάμβανε και  τη χρήση υπολογιστών συνδεδεμένους με βιβλιοθήκες και την εκμετάλλευση κάθε οπτικοακουστικού μέσου. 

Η κατάληξη

Δυστυχώς, η Ελλάδα αποδείχτηκε πως δεν ήταν έτοιμη για τις ιδέες του Ζενέτου και στην πραγματικότητα το σχολείο δεν μπόρεσε ποτέ να λειτουργήσει με τον τρόπο τον οποίο εκείνος είχε οραματιστεί.

Με το πέρασμα του χρόνου αποδείχτηκε ότι η ποιότητα των υλικών ήταν τέτοια που οδήγησε γρήγορα σε φθορές, πολύ μεγαλύτερες του αναμενομένου. Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του 2000 απαιτήθηκε μια ευρείας κλίμακας συντήρησης ώστε –τουλάχιστον- να παραμείνει στη θέση του και να αποτελεί ενθύμιο μιας εποχής που κάποιοι τόλμησαν να αντικρίσουν κατάματα το αύριο και να μας προετοιμάσουν γι’ αυτό.

Ο αρχιτέκτονας από το… μέλλον

Ο Τάκης Ζενέτος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926. Κατά τα χρόνια της κατοχής οργανώνεται στην ΕΠΟΝ. Το 1945 φεύγει με υποτροφία για το Παρίσι, όπου γρήγορα ανακαλύπτεται το εξαίρετο ταμπεραμέντο και ταλέντο του. Το 1956 αφήνει μια έτοιμη καριέρα στη Γαλλία και επιστρέφει στην Ελλάδα. Πρεσβεύει μια αρχιτεκτονική για τον άνθρωπο, τον κάτοικο, τον εργαζόμενο και τον περαστικό και όχι για το κέρδος. Οι προοδευτικές του αντιλήψεις τον φέρνουν σε σύγκρουση με πολυποίκιλα συμφέροντα της εποχής, γεγονός που τον απογοητεύει και τον οδηγεί στην απομόνωση. Και ενώ η καινοτομίες του και η προσωπικότητά του εμπνέουν και προκαλούν τον θαυμασμό των συναδέλφων του εκείνος, απ’ ότι φαίνεται, συσσώρευε πίκρα και απογοήτευση για τον τόπο που καταστρεφόταν. Την περίοδο εκείνη η Αθήνα ζούσε την εποχή της αλόγιστης καταστροφής των παλαιότερων κτηρίων και την ανέγερση κακότεχνων πολυκατοικιών που στέγασαν τους εσωτερικούς μετανάστες.

To βίαιο τέλος

Η πίστη του σε μια ζωή εν εξελίξει που διαρκώς προσβλέπει στο μέλλον, σταδιακά τον αποξένωσε από την κοινωνική ζωή. Τελευταίο πλήγμα ήταν η δολοφονία του ανιψιού του Διομήδη Κομνηνού στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1974. Έκτοτε κλείνεται περισσότερο στον εαυτό του και ακολουθεί μια μοναχική πορεία. Το 1978  αυτοκτονεί πέφτοντας στο κενό από το παράθυρο του γραφείου του στο Κολωνάκι. Ήταν μόλις 51 ετών.

Σημαντικότερα έργα του είναι η μελέτη του για την πόλη του μέλλοντος με τίτλο ”Ηλεκτρονική πολεοδομία”, το χωροταξικό σχέδιο του Λεκανοπεδίου Αθηνών , το εργοστάσιο ΦΙΞ στη Συγγρού, το θέατρο του Λυκαβηττού, δεκάδες βιομηχανικά κτήρια, καθώς και σημαντικές πολυκατοικίες και μονοκατοικίες.