“Θάλαττα, θάλαττα!”. Πώς προέκυψε η περίφημη φράση. Η περιπέτεια της επιστροφής των Ελλήνων πολεμιστών από τα βάθη της Ασίας

Η διάσημη φράση “Θάλαττα, θάλαττα!” (“Θάλασσα, θάλασσα!” στην αττική διάλεκτο) χρησιμοποιείται συχνά, όταν, ύστερα από κοπιαστικές προσπάθειες, βλέπουμε επιτέλους κάποιο σημάδι για το τέρμα.

Όπως πολλές ακόμη φράσεις, έτσι κι αυτή έχει τη δική της ιστορία. Προέρχεται από το έργο του Αθηναίου ιστορικού και φιλόσοφου, Ξενοφώντα, “Κύρου Ανάβασις” και ήταν η κραυγή της ασυγκράτητης χαράς που βγήκε από τα χείλη των Ελλήνων στρατιωτών που έλαβαν μέρος στη λεγόμενη “Κάθοδο των Μυρίων”.

Μετά από ταλαιπωρίες σχεδόν μια ολόκληρη χρονιά στα βάθη της Μικράς Ασίας, στις ζέστες του καλοκαιριού και τα κρύα του χειμώνα, αντίκρισαν τον Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσα). Συνειδητοποίησαν πως δεν ήταν πια μακριά η μέρα που θα ξαναέβλεπαν τα ακρογιάλια της πατρίδας τους.

Η αδελφοκτόνος διαμάχη για το θρόνο της Περσίας

Οι Μύριοι ήταν ένα σώμα δεκάδων χιλιάδων μισθοφόρων, οι οποίοι εντάχθηκαν στο εκστρατευτικό σώμα του Κύρου, γιου του Δαρείου Β’. Ο Κύρος, σατράπης με έδρα τις Σάρδεις, σχεδίαζε να ανατρέψει τον αδελφό του και βασιλιά της Περσίας, Αρταξέρξη Β’.

Το καλοκαίρι του 401 π.Χ., τα δύο αδέρφια διασταύρωσαν τα ξίφη τους στα Κούναξα, μια πόλη βόρεια της Βαβυλώνας. Οι Μύριοι αναδείχθηκαν νικητές, αλλά ο Κύρος έπεσε νεκρός. Κατόπιν, ο Πέρσης σατράπης, Τισσαφέρνης σκότωσε και τους Έλληνες στρατηγούς.

Το σώμα των Ελλήνων μισθοφόρων έμεινε ακέφαλο, πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα φιλόξενα ιωνικά παράλια. Έπρεπε να βρει το δρόμο της επιστροφής.

Ο Ξενοφών, που ως χαμηλόβαθμος αξιωματικός δεν είχε προσκληθεί από τον Αρταξέρξη και έτσι γλίτωσε, ανέλαβε να οδηγήσει τους Μύριους από τα βάθη της Ασίας στην Τραπεζούντα.

Η οδύσσεια της επιστροφής και οι απώλειες

Η επιστροφή των Ελλήνων μισθοφόρων ήταν ένας άθλος, διότι έπρεπε να διασχίσουν μια Ασία αχανή και με εχθρικούς λαούς.

“Η Κάθοδος των Μυρίων αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά κεφάλαια της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Η οδύσσεια της επιστροφής τους στην πατρίδα είναι μία από τις μεγαλύτερες περιπέτειες που έχουν ειπωθεί ή γραφτεί ποτέ“, έγραψε ο Τζον Πέρβας στο βιβλίο “Η Κάθοδος των Μυρίων – Η πορεία του Ξενοφώντα από τη Βαβυλώνα ως την Ελλάδα“.

Οι εχθρικές επιθέσεις, το κρύο, η πείνα και οι ασθένειες προκάλεσαν πολλές απώλειες. Χάθηκαν περί τους 4.400 άντρες από τους 13.000 που παρατάχθηκαν δίπλα στον Κύρο.

“Κραυγὴ πολλὴ ἐγένετο”

Κάποια στιγμή, οι Μύριοι πέρασαν από την χώρα των Σκυθηνών, απ’ όπου προμηθεύτηκαν τρόφιμα. Μετά από τέσσερις ημέρες, έφτασαν στην πόλη Γυμνιάδα.

Όπως αναφέρει ο Ξενοφών, ένας άρχοντας τούς παραχώρησε έναν οδηγό, ο οποίος δεσμεύτηκε ότι, μετά από πέντε μέρες, θα τους οδηγούσε σε έναν τόπο από όπου θα έβλεπαν θάλασσα.

Αν δεν κρατούσε την υπόσχεσή του, θα έχανε το κεφάλι του. Ωστόσο, ο οδηγός αποδείχθηκε φερέγγυος και οι Μύριοι βρέθηκαν στην κορυφή του βουνού Θήχη:

“καὶ ἀφικνοῦνται ἐπὶ τὸ ὄρος τῇ πέμπτῃ ἡμέρᾳ· ὄνομα δὲ τῷ ὄρει ἦν Θήχης. ἐπεὶ δὲ οἱ πρῶτοι ἐγένοντο ἐπὶ τοῦ ὄρους καὶ κατεῖδον τὴν θάλατταν, κραυγὴ πολλὴ ἐγένετο“.

“Θάλαττα, θάλαττα!”

O Ξενοφών και οι στρατιώτες της οπισθοφυλακής άκουσαν τις φωνές και νόμιζαν πως βρέθηκαν ενώπιον εχθρικής ενέδρας. Ο Ξενοφών πήρε βιαστικά το ιππικό και άρχισε να ανεβαίνει το βουνό.

Όσο, όμως, ανέβαινε και πλησίαζε την κορυφή τόσο οι φωνές δυνάμωναν. Άκουγε, πλέον, ξεκάθαρα τους στρατιώτες να φωνάζουν και να μεταδίδουν ο ένας στον άλλο την περίφημη φράση “Θάλαττα, θάλαττα!“:

“καὶ ἀναβὰς ἐφ’ ἵππον καὶ Λύκιον καὶ τοὺς ἱππέας ἀναλαβὼν παρεβοήθει· καὶ τάχα δὴ ἀκούουσι βοώντων τῶν στρατιωτῶν Θάλαττα θάλαττα καὶ παρεγγυώντων. ἔνθα δὴ ἔθεον πάντες καὶ οἱ ὀπισθοφύλακες, καὶ τὰ ὑποζύγια ἠλαύνετο καὶ οἱ ἵπποι“.

Στρατιώτες, στρατηγοί και λοχαγοί αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο με δάκρυα συγκίνησης, μην μπορώντας να πιστέψουν ότι τα είχαν καταφέρει. Βρίσκονταν 30 χιλιόμετρα μακριά από την Τραπεζούντα.

Έφτιαξαν τότε ένα λιθοσωρό και τοποθέτησαν πάνω του δέρματα ζώων και κάποιες ασπίδες που απέσπασαν ως λάφυρα στη διάρκεια των περιπετειών τους.

Οι Μύριοι αντάμειψαν και τον οδηγό τους, δίνοντάς του ένα άλογο, μια ασημένια κούπα, μια περσική στολή και δέκα χρυσά νομίσματα.

Ο Βρετανός ερευνητής, Τιμ Μπρους Μίτφορντ υποστήριξε ότι εντόπισε το σημείο από το οποίοι οι Μύριοι αντίκρισαν τη θάλασσα. Εντόπισε, ακόμη, την κυκλική βάση ενός τεράστιου σωρού από πέτρες, διαμέτρου 12-13 μέτρων.

Με  πληροφορίες από:

• Τάκης Νατσούλης, “3.000 λέξεις & φράσεις παροιμιώδεις“, Εκδόσεις Σμυρνιωτάκη
• Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού
• Ξενοφών, “Κύρου Ανάβασις” (4.7.15-4.7.27)

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia