“Θα πεινάσεις, θα κλέψεις, θα σκοτώσεις. Χάσου”. Ο θείος του μεγάλου Βεάκη που τον απείλησε για τη μοίρα του καλλιτέχνη

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Ο Αιμίλιος Βεάκης γεννήθηκε στον Πειραιά στις 13 Δεκεμβρίου 1884. Ο πατέρας του, ο Ιωάννης Βεάκης ήταν ασφαλιστής. Η ρίζα της οικογενείας Βεάκη κρατούσε από τη Σύρο.

Η προέλευση του ονόματός του

Η μητέρα του η Αιμιλία με καταγωγή από την Τεργέστη ήταν μουσικός, αγαπούσε πολύ όμως και τη ζωγραφική και υπήρξε και ποιήτρια. Πέθανε μετά τη γέννηση του γιού της.

Για αυτό ίσως και ο Αιμίλιος Βεάκης έλαβε και τα τρία αυτά στοιχεία της μητέρα του. Αγαπούσε τη μουσική, τη ζωγραφική, την ποίηση και τέλος έλαβε και το όνομά της κι έτσι προέκυψε το όνομα Αιμίλιος.

Από την παιδική του ηλικία ο Βεάκης πάτησε στα καλλιτεχνικά χνάρια της μητέρας του. Στη γειτονιά του στον Πειραιά, με τα άλλα παιδιά διοργάνωνε παραστάσεις, έγραφε στίχους και ζωγράφιζε. Το θέατρο και η ζωγραφική εξελίχθηκαν στις δύο μεγαλύτερες αγάπες του.

Στο ξυλεμπορικό και στα “ξυλάδικα”

Καθώς και ο πατέρας του είχε πεθάνει νωρίς, όταν ο Αιμίλιος ήταν μόλις τεσσάρων ετών, ορφανός από γονείς θα περιέλθει στα χέρια συγγενών. Τον ανέλαβε ο άνδρας της αδελφής του πατέρα του, ο Παναγιώτης Δάρμας, με καταγωγή από τη Σύρο. Ήταν ένας πλούσιος ξυλέμπορος του Πειραιά, που επιθυμούσε να μυήσει τον Αιμίλιο στα μυστικά της επιχείρησής του.

Ένα από βασικά μυστικά ήταν να μάθει να φορτώνει σωστά τα καΐκια που πόδιζαν στην Ακτή Ξαβερίου, σε ειδικό σημείο που οι ντόπιοι αποκαλούσαν «Ξυλάδικα». Έπρεπε να αξιοποιηθεί πλήρως ο περιορισμένος χώρος ενός καϊκιού με σωστή φόρτωση, ώστε να μην μπατάρει και χαθεί το εμπόρευμα. Ο Αιμίλιος Βεάκης έπρεπε ακόμα να μάθει τις ποιότητες της ξυλείας, τα είδη, την ορθή κοπή, τους πελάτες και πολλά ακόμα. Όμως αλλού είχε το μυαλό του.

Ήθελε να γίνει ποιητής ή ζωγράφος

Ήθελε να γίνει αρχικά ποιητής. Από την άλλη ο θείος του ούτε να ακούσει.  Αλλά εκείνος, όταν ξέκλεβε λίγο χρόνο κατέβαινε στην Φρεαττύδα στους φίλους του και έγραφε ποιήματα, μιμούμενος τον Λάμπρο Πορφύρα που ζούσε εκεί.

Για αρκετά χρόνια ο Αιμίλιος Βεάκης πρόλαβε επίσης τον πατέρα της Θαλασσογραφίας Κωνσταντίνο Βολανάκη, να διδάσκει ζωγραφική στο Καλλιτεχνικό κέντρο επί της Λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α’ (Αθηνάς τότε) στον Πειραιά.

Τον θαύμαζε και ήθελε να του μοιάσει. Η ζωγραφική μάλιστα εξαιτίας του Βολανάκη, στάθηκε να του κεντρίσει ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον και από την ποίηση. Το είχε λοιπόν αποφασίσει. Θα γινόταν ζωγράφος!

Η μεγάλη διένεξη με τον θείο του

Αφού το σκέφτηκε για αρκετό χρόνο, αποφάσισε να το ανακοινώσει στον θείο του στο ξυλεμπορικό.  Τότε εκείνος θυμωμένα του είπε:

«Τι δηλαδή, θέλεις να γίνεις σαν τον Βολονάκη;»,

«Θα ήμουν ευτυχισμένος» του απαντούσε ο Βεάκης, «αν μπορούσα να φτάσω στα μισά της τέχνης του Βολονάκη!»

Ο Δάρμας τα έλεγε αυτά καθώς ήταν άνθρωπος της πιάτσας και είχε δει τον Βολανάκη να περπατάει με ένα παπούτσι! Διότι το άλλο του είχε ανοίξει και το κρατούσε στο χέρι πηγαίνοντάς το στον Τσαγκάρη για επιδιόρθωση.

Μα ο Βεάκης το έβλεπε αλλιώς και έλεγε στον θείο του:

«Ο Βολονάκης είναι μεγάλος καλλιτέχνης, κι αν κάθισε εκεί δα μια στιγμή να του ράψουνε το παπούτσι του που ξηλώθηκε, το έκανε με την αφέλεια που χαρακτηρίζει τους μεγάλους. Αν όμως εσένα σου φαίνεται ντροπή να είναι φτωχός ένας μεγάλος καλλιτέχνης, ψάξε να βρεις την αιτία στον ίδιο τον εαυτό σου. Αν οι πλούσιοι σαν κι εσένα ήξεραν από τέχνη, δε θα  είχες κάδρα που η κορνίζα τους κοστίζει πιο ακριβά από το περιεχόμενο! Τότε οι μεγάλοι τεχνίτες δεν θα αναγκάζονταν να βγάζουν το παπούτσι τους στη γωνία του δρόμου να τους το μπαλώσει ο μπαλωματής!»

Ο θαυμασμός του Βεάκη για τον Βολανάκη, τόσο μεγάλος ήταν, που έκανε ομηρικές μάχες για να τον υποστηρίξει. Μέχρι που ο θείος του στο τέλος μη αντέχοντας άλλο αυτή την κατάσταση τον έδιωξε λέγοντάς του

«Τρέμω για το μέλλον σου. Είσαι παιδί νευρικό και καλοζωισμένο και μεγάλωσες μέσα στα χάδια. Δεν θα μπορέσεις ν΄ αντέξεις στην φτώχεια. Η καρμανιόλα σε περιμένει. Θα κλέψεις άμα πεινάσεις, κι αν σε πιάσουν θα σκοτώσεις. Χάσου απ΄ τα μάτια μου».

Πώς από τη ζωγραφική μεταπήδησε στο θέατρο

Ο Βεάκης έφυγε από το ξυλεμπορικό. Μόνο που στο τέλος δεν έγινε ζωγράφος, ούτε ποιητής. Έγινε ηθοποιός και μάλιστα μεγάλος και τρανός. Πώς όμως μεταπήδησε από τη ζωγραφική και την ποίηση στο θέατρο;

Ο θείος του ο ξυλέμπορος ο Παναγιώτης ο Δάρμας αφού είδε κι αποείδε με τον ανιψιό του Αιμίλιο προσπάθησε να τον ξεκόψει από την Φρεαττύδα και τη καλλιτεχνική συντροφιά της. Τον έστειλε να μείνει στην Αθήνα στην οδό Αβέρωφ. Εκεί όμως απρόσμενα ο Αιμίλιος Βεάκης βρήκε μια άλλη καλλιτεχνική διέξοδο.

Από τον εξώστη του σπίτι του έβλεπε πάνω από τη μάντρα ενός θεάτρου, στο σημείο όπου μεταγενέστερα δημιουργήθηκε το «Αθήναιον». Ονειρεύτηκε τον εαυτό του πάνω στη σκηνή να δίνει παραστάσεις. Αυτό ήταν! Έφυγε μαζί τους πριν ακόμα γίνει 16 για να πάει στον Βόλο όπου θα ήταν η επόμενη παράσταση.

Εκεί πάτησε για πρώτη φορά το θεατρικό σανίδι και μαγεύτηκε. Τους ακολούθησε και στη συνέχεια όταν περιόδευσαν σε όλη την Ελλάδα και την Μικρά Ασία. Επιστρέφοντας από την περιοδεία έδωσε εξετάσεις στην Βασιλική Δραματική Σκηνή.

Τα υπόλοιπα που αφορούν στην αξία και στην θεατρική πορεία του Βεάκη είναι γνωστά. Δεν υπήρχε ρόλος που ο Βεάκης να μην υποδύθηκε με επιτυχία. Όλα τα θεατρικά είδη, από αρχαία τραγωδία ως κωμωδία και επιθεώρηση. Για αυτό και οι συνάδελφοί του τον φώναζαν Βεάκαρο.

Τα πικρά λόγια που δεν ξέχασε

Σε ό,τι όμως κι αν έκανε, όσο μεγάλος ηθοποιός κι αν έγινε, τα λόγια του θείου του είχαν χαραχθεί βαθιά μέσα του και τον είχαν πειράξει. Αντιμετώπισε πραγματικά αφάνταστες οικονομικές δυσκολίες, όμως ούτε «κακούργος», ούτε δολοφόνος, κατά τα λόγια του θείου του έγινε.

Η κόρη του η Μαρία Βεάκη σε συνεντεύξεις που έδινε για τον πατέρα της, επεσήμανε διαρκώς ότι ο Βεάκης υπέφερε οικονομικά και έδινε από τις λιγοστές οικονομίες του, με σκοπό τη συνέχιση των παραστάσεων που δεν είχαν οικονομικό κέρδος.

Παρά το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα πνευματικά ονόματα της εποχής είχαν αναγνωρίσει την καλλιτεχνική του αξία, τα εισιτήρια στις παραστάσεις δεν ήταν αναμενόμενα.

Πέθανε στα 66 έχοντας υπηρεσία στο θέατρο 50 ετών

Είχε συνταξιοδοτηθεί από το 1947 αλλά συνέχιζε να παίζει στο θέατρο καθώς δεν έβγαινε οικονομικά. Σε όλη τη σταδιοδρομία του παράλληλα με το θέατρο, έγραφε θεατρικά έργα, μετέφρασε έργα του Ντοστογιέφσκι και έγραφε ποιήματα.

Ένας από τους λόγους της οικονομικής του δυσπραγίας και των δυσκολίων που είχε περάσει ήταν ότι είχε εκδηλώσει τις αριστερές του πεποιθήσεις. Κατά την διάρκεια της κατοχής άλλωστε είχε υπάρξει μέλος του ΕΑΜ ΕΛΑΣ.

Στα Δεκεμβριανά του 1944 διώχθηκε και αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον ΕΑΜ δίνοντας παραστάσεις στα βουνά, ενώ ήταν και μέλος του Ελληνο-Σοβιετικού Συνδέσμου. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας είχε δεχθεί διώξεις και ταλαιπωρίες που τον επιβάρυναν στην υγεία.

Όταν πέθανε όλη η ρευστή περιουσία του ήταν 20 δραχμές που βρέθηκαν στη τσέπη του παντελονιού του. Ο θάνατός του τον πέτυχε στο μπαλκόνι του σπιτιού του στην Κυψέλη όπου καθόταν το απόγευμα της 29ης Ιουνίου του 1951 απολαμβάνοντας την καλοκαιρινή δροσιά. Ένιωσε αδιαθεσία και πήγε στο νοσοκομείο όπου εξέπνευσε σε ηλικία 66 ετών έχοντας συμπληρώσει μέχρι τότε 50 χρόνια προσφοράς στο θέατρο.

Είχε ζήσει όπως ήθελε και όχι όπως έπρεπε.