“Σκόρδο και ούζο είναι κωμικά για την αντιμετώπιση της πανδημίας”. Τα μέτρα του Δήμου Αθηναίων κατά της φονικής γρίππης του 1918. Πότε έγινε λοκντάουν

Όταν πριν από έναν αιώνα η πανδημία της φονικής γρίπης που εξόντωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, έφτασε στην Ελλάδα, η κυβέρνηση έλαβε δραστικά μέτρα.

Παρότι ονομάστηκε «ισπανική γρίπη», στην πραγματικότητα πρωτοεμφανίστηκε σε μια φάρμα χοίρων στο Κάνσας των ΗΠΑ. Στην εκπνοή του Α’ Παγκοσμίου, το 1918, τα αμερικανικά στρατεύματα τη μετέφεραν στην δυτική Ευρώπη και από εκεί η εξάπλωση ήταν ραγδαία σε ολόκληρο τον κόσμο. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε ο πόλεμος.

Η εκτεταμένη λογοκρισία της εποχής δεν άφηνε πολλές πληροφορίες να δουν το φως της δημοσιότητας κι έτσι, ο κόσμος δεν μπορούσε να αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης. Δύο από τις ελάχιστες εξαιρέσεις υπήρξαν η Ισπανία, που ούτως ή άλλως δεν συμμετείχε στον πόλεμο, αλλά και η Ελλάδα. Ο τύπος της εποχής κάλυψε εκτενώς τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος, ενώ η Πολιτεία έλαβε άμεσα μέτρα για τον περιορισμό και την πρόληψή του.

Η άμεση αντίδραση της Αθήνας

Σύμφωνα με καταγραφές, η ισπανική γρίπη έφτασε και στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1918, με το πρώτο κρούσμα να εντοπίζεται στην Πάτρα. Η εξάπλωση έπειτα, ήταν ταχύτατη. Μέσα σε λίγες μέρες η γρίπη είχε καταφτάσει στην πρωτεύουσα.

Η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου το φθινόπωρο. Τον Οκτώβριο του 1918, στην Αθήνα μόνο, σημειώθηκαν 704 θάνατοι από τη γρίπη, ενώ τον επόμενο μήνα το νούμερο αυτό αυξήθηκε στους 771. Το «Ιατροσυνέδριο» –μετέπειτα Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο– ανέλαβε να εκδίδει επίσημες οδηγίες και σε συνεργασία με την κυβέρνηση, να ενημερώνει τους πολίτες.

Θεωρούμεν σκόπιμον να γνωρίση το κοινόν, ότι τα μικρόβια της νόσου εισέρχονται εις τον οργανισμόν διά του στόματος και ενφέροντα έστω και ελάχιστα συμπτώματα γρίππης. Οι αναρρωνύοντες δέον να πρόσεχωσι πολύ, διότι αι υποτροπαί της νόσου είνε πάντοτε σχεδόν βαρύτεραι και κινδυνώδεις

Η οργανωμένη αντίδραση του Δήμου Αθηναίων ήταν δυναμική και πρωτόγνωρη. Ο τότε δήμαρχος Σπυρίδων Πάτσης διέθεσε σημαντικότατα κονδύλια για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Συνέστησε συνοικιακές επιτροπές, προσέλαβε εκτάκτως 16 ιδιώτες γιατρούς με αρμοδιότητα «να σπεύδουν αμέσως εις την οικίαν πάσχοντος απόρου», ενώ τα φάρμακα που έκριναν ως απαραίτητα, παρέχονταν δωρεάν από το Δήμο.

Παράλληλα, δόθηκε ιδιαίτερη βάση στην καθαριότητα της πόλης. Σε συνεννόηση με τις Αρχές, ασβεστώθηκαν όλες οι μάντρες, απομακρύνθηκαν οι ακαθαρσίες και λήφθηκαν ειδικά μέτρα για τους στρατώνες που βρίσκονταν εντός ή στα όρια των οικισμών. Αμέσως μετά, στο στόχαστρο μπήκαν τα δικαστήρια. Πολλά από τα κρούσματα είχαν εντοπιστεί στο τότε Πρωτοδικείο, με πολλούς δικαστές να νοσούν και τελικά να καταλήγουν. Έτσι, στις αρχές του Οκτωβρίου αποφασίστηκε η διακοπή όλων των συνεδριάσεων.

Για το κλείσιμο των σχολείων, των καφενείων και των κινηματογράφων υπήρξε ένας αρχικός δισταγμός.

«Η κυβέρνησις θα λάμβανε ευθύς εξ αρχής ριζικά μέτρα περιορισμού τούτων, αν δεν υπήρχε κίνδυνος να παύσουν πολλαί εργασίαι», έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής, δικαιολογώντας την καθυστερημένη αντίδραση.

Παρόλα αυτά, λίγο μετά τα δικαστήρια, δόθηκαν οδηγίες ώστε σε πρώτη φάση, οι κινηματογράφοι να εκδίδουν περιορισμένο αριθμό εισιτηρίων, τα καφενεία να μην είναι «υπερπλημμυρισμένα» και οι εργαζόμενοι στα εργοστάσια να δουλεύουν εκ περιτροπής. Για τα σχολεία, η επίσημη οδηγία ήρθε στις 16 Οκτωβρίου του 1918. Με απόφαση του υπουργού Παιδείας, διατάχθηκε το κλείσιμο των ιδιωτικών και των δημόσιων σχολείων μέσης εκπαίδευσης σε Αθήνα και Πειραιά για 15 μέρες, «προς αποφυγήν επεκτάσεως της γρίπης». Το ίδιο συνέβη και στη Θεσσαλονίκη, ενώ ακολούθησαν σχεδόν όλες οι μεγάλες πόλεις της Ελλάδας.

Διαβάστε ακόμα: Δεν ήταν έμπολα ο λοιμός που αφάνισε την Αθήνα του Περικλή, απαντούν στους ξένους ερευνητές, οι Έλληνες επιστήμονες. Η έρευνα σε ομαδικό τάφο στον Κεραμεικό δείχνει τυφοειδή πυρετό

Καθώς η γρίπη συνέχισε να εξαπλώνεται ταχύτατα, το «λουκέτο» δε διήρκεσε 15 μέρες. Μόλις στα τέλη του Δεκέμβρη, το Υπουργείο εξέδωσε εγκύκλιο για επανέναρξη των μαθημάτων τον Ιανουάριο του 1919. Ωστόσο, υπήρχε πρόβλεψη να διακοπούν εκ νέου, κατά περίπτωση ή τοπικά, εάν παρατηρούταν ραγδαία αναζωπύρωση των κρουσμάτων.

Παράλληλα με το κλείσιμο των σχολείων, ο Δήμος Αθηναίων προχώρησε στην υποχρεωτική παύση της λειτουργίας όλων των «κακόφημων» κέντρων της πόλης.

«Ως μέτρον περιορισμού των συγκεντρώσεων ελήφθη το κλείσιμον των υπογείων και μη παραδείσων της Ομονοίας, όπου η ατμόσφαιρα κάθε άλλο παρά δυσάρεστος δύναται να είναι εις το μικρόβιον της γρίπης», ανέφερε η ανακοίνωση. Το μέτρο αργότερα επεκτάθηκε στο καθολικό κλείσιμο των καφενείων, των θεάτρων και των κινηματογράφων.

Αποτελεσματικότητα των μέτρων

Ήδη από τη λήψη των πρώτων μέτρων, η επιδημία παρουσίασε ύφεση σε Αθήνα και Πειραιά, ενώ εξαπλωνόταν ραγδαία στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εν τέλει, ο υγειονομικός πανικός διήρκεσε λίγο παραπάνω από δύο μήνες. Στα μέσα του Δεκέμβρη, όποτε και πάρθηκαν οι πρώτες δειλές αποφάσεις για χαλάρωση των μέτρων, η ασθένεια είχε αρχίσει να υποχωρεί στην πρωτεύουσα.

Για όλο αυτό το διάστημα, οι γιατροί που προσλήφθηκαν εκτάκτως, εργάζονταν ακατάπαυστα, ενώ παραιτήθηκαν αυτοβούλως το Δεκέμβρη «λόγω μη υπάρξεως ασθενών ενόντων ανάγκην της συνδρομής των».

Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί της υποδειγματικής αντιμετώπισης της κρίσης από το Δήμο Αθηναίων. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι νεκροί στην πυκνοκατοικημένη πρωτεύουσα ανήλθαν σε 1.668, την ίδια ώρα που στη Θεσσαλονίκη ήταν υπερτριπλάσιοι -συνολικά 5.284.

Πολλοί θάνατοι σημειώθηκαν επίσης στην Πάτρα, στα Γρεβενά και στα Τρίκαλα. Τα θύματα ήταν κυρίως άνδρες μεγαλύτεροι των δεκαπέντε ετών, ιδίως ανάμεσα είκοσι πέντε και σαράντα ετών, που ήταν στρατιώτες και αξιωματικοί ή προέρχονταν από λαϊκά στρώματα.

Αντλήθηκε υλικό από τον «Μικρό Ρωμηό».

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η ισπανική γρίπη του 1918 που μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και εξόντωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους