“Όταν εμείς ξυριζόμασταν αυτοί έτρωγαν βελανίδια”. Τα γένια στην αρχαία Ελλάδα και οι επιρροές στους άλλους λαούς

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Όπως στη σύγχρονη εποχή έτσι και στη διάρκεια της αρχαιότητας υπήρχαν περίοδοι που οι άνδρες ξυρίζονταν σε καθημερινή βάση. Αυτό ισχύει γενικά για τους Αιγύπτιους, τους Έλληνες στην ελληνιστική εποχή και τους Ρωμαίους από τον 3^ο αιώνα π. Χ.

Επίσης, οι κουρείς τους εκτός από το κόψιμο των μαλλιών αναλάμβαναν να ξυρίζουν τους πελάτες τους. Στην αρχαιότητα προκειμένου να ολοκληρωθεί το ξύρισμα, οι κουρείς τους εφάρμοζαν μία τεχνική που τις τελευταίες δεκαετίες έχει επανέλθει κυρίως στην αποτρίχωση των γυναικών.

Αρχαία «ξυραφάκια»

Το ξύρισμα υπάρχει ήδη από την προϊστορική εποχή. Έχουν βρεθεί λεπτά εργαλεία από οψιδιανό που οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι χρησιμοποιούνταν ως λεπίδες ξυρίσματος.

Την 4^η χιλιετία π. Χ. που οι άνθρωποι αποκτούν τα πρώτα χάλκινα εργαλεία κατασκευάζουν και μεταλλικά ξυράφια. Οι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που γνωρίζουμε ότι ξυρίζονταν συστηματικά. Οι πλούσιοι είχαν χρυσά ξυράφια και οι υπόλοιποι από χαλκό ή οψιδιανό.

Ο Μέγας Αλέξανδρος επιβάλει μόδα

Στους αιώνες που ακολούθησαν, με εξαίρεση τους Αιγυπτίους, οι άνδρες συνήθως άφηναν γένια. Ωστόσο, απεικονίσεις σε έργα τέχνης δείχνουν και άνδρες χωρίς γένια.

Το ίδιο ισχύει και για τους αρχαίους Έλληνες πριν από τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Λίγοι ξυρίζονταν, με τους περισσότερους να αφήνουν γένια. Οι πιο νέοι είχαν κοντά περιποιημένα γένια ενώ οι μεγαλύτεροι μακριά γενειάδα.

Όλα αυτά άλλαξαν στα τέλη του 4^ου αιώνα π. Χ. με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αυτός επέβαλε στους στρατιώτες του να ακολουθήσουν το παράδειγμά του και να ξυρίζονται κάθε μέρα.

Μετά το θάνατό του, οι διάδοχοί του συνέχισαν τη μόδα. Ωστόσο, δεν ξυρίζονταν όλοι οι άνδρες στην ελληνιστική εποχή. Οι πιο ηλικιωμένοι συνήθως άφηναν γενειάδα. Το ίδιο έκαναν και όσοι ήταν επιστήμονες, λόγιοι, ρήτορες και φιλόσοφοι. Ήταν ο τρόπος να δείξουν ότι δεν ήταν απλά μορφωμένοι, αλλά ότι δίδασκαν τη γνώση.

Μάλλον ταύτιζαν το γένι με την σύνεση και το κύρος.

Οι Ρωμαίοι ανακαλύπτουν το ξύρισμα

Την ίδια εποχή, οι Ρωμαίοι αντέγραφαν τα πάντα από τους Έλληνες. Έτσι υιοθέτησαν και το καθημερινό ξύρισμα. Φαίνεται ότι αυτό ξεκίνησε το 296 π. Χ. όταν έφθασε στη Ρώμη από τη Σικελία ο πρώτος κουρέας που ήταν Έλληνας. Λέγεται ότι αυτός έμαθε τους Ρωμαίους να ξυρίζονται. Ήταν κάτι που οι νέοι αποδέχτηκαν με ενθουσιασμό.

Στη διάρκεια του 3^ου αιώνα π. Χ. οι περισσότεροι νέοι Ρωμαίοι ξυρίζονταν καθημερινά. Αυτό προκαλούσε την αντιδράσεις των γεροντότερων που συνέχισαν να έχουν γένια και δεν ήταν θετικοί στα νέα ήθη. Ακολουθούσαν την ρωμαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία τα γένια ήταν σημάδι αρρενωπότητας.

Όμως καθώς έφευγαν από τη ζωή οι παλιές γενιές, οι γενειοφόροι Ρωμαίοι σπάνιζαν.

Στα τέλη του 1^ου αιώνα π. Χ.  την εποχή του  Οκταβιανού, σχεδόν όλοι οι Ρωμαίοι ξυρίζονταν.

«Πολιτισμένα» και «βάρβαρα» γένια

Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αν και οι περισσότεροι Έλληνες ξυρίζονταν όπως οι Ρωμαίοι, τα γένια θεωρούνταν ελληνικό χαρακτηριστικό. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι πολλοί από τους πιο διάσημους Έλληνες εκείνης της εποχής ήταν πνευματικοί ταγοί των Ρωμαίων και είχαν γένια.

Αυτοί είχαν το σεβασμό των Ρωμαίων αλλά το μούσι τους ήταν περιποιημένο και ένδειξη σοφίας.

Όμως, τα γένια ήταν και σύμβολο των εχθρών τους. Τόσο οι Πάρθοι, και αργότερα οι Σασσανίδες, στα ανατολικά τους σύνορα, όσο και οι Γερμανοί στα βόρεια άφηναν γένια. Μάλιστα, όσον αφορά τους Γερμανούς, οι Ρωμαίοι είχαν ταυτίσει τη γενειάδα με τη βαρβαρότητα και τον πρωτογονισμό, όπως αποτυπώθηκε και στην τέχνη, όπου οι Γερμανοί απεικονίζονταν με μακριές γενειάδες.

Τα ρωμαϊκά ξυράφια

Οι πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν δούλο που τους ξύριζε. Οι φτωχοί ήταν δούλοι του εαυτού τους και ξυρίζονταν μόνοι τους.

Ωστόσο υπήρχαν και δημόσια κουρεία.

Τα ρωμαϊκά ξυράφια ήταν μεταλλικά, συνήθως από σίδηρο ή χαλκό. Στις άκρες τους είχαν τρύπες ώστε να γλιστρούν τα δάκτυλα μαζί με τη λεπίδα και έτσι να γίνεται, όσο το δυνατόν, βαθύτερο ξύρισμα.

Παρά ταύτα, οι Ρωμαίοι έκαναν στεγνό ξύρισμα, με πρωτόγονα εργαλεία, κάτι που σήμαινε ότι μετά το ξύρισμα είχαν πληγές, πολλές μικρές τρίχες στο πρόσωπό τους, καθώς και νεκρά κύτταρα δέρματος που έφραζαν τους πόρους.

Ξύρισμα με ελαφρόπετρα!

Έτσι μετά τη λεπίδα, οι Ρωμαίοι συνέχιζαν το ξύρισμα με μία άλλη τεχνική. Έτριβαν το πρόσωπό τους με μία βρεγμένη ελαφρόπετρα. Με το τρόπο αυτό έκαναν απολέπιση προσώπου, απομακρύνοντας τις μικρές τρίχες και τα νεκρά κύτταρα που έφραζαν τους πόρους στο δέρμα του προσώπου.

Η τεχνική της ελαφρόπετρας ήταν αρχαία αιγυπτιακή. Οι Ρωμαίοι την πήραν από τους Έλληνες που την είχαν γνωρίσει στα ελληνιστικά χρόνια από τους Αιγύπτιους.

Η σωστή χρήση μιας ελαφρόπετρας μαλακώνει τους πόρους στο δέρμα του προσώπου και αφαιρεί νεκρά κύτταρα και μικρές τρίχες. Ωστόσο δεν είναι κατάλληλη για την αφαίρεση μακριών τριχών. Αν χρησιμοποιηθεί γι’ αυτό το σκοπό, όχι μόνο δεν θα αφαιρέσει τις τρίχες αλλά θα ερεθίσει το δέρμα. Έτσι οι αρχαίοι, σοφοί όπως ήταν, ξεκινούσαν με τη λεπίδα!