“Μέγας Ανατολικός”. Γιατί το μυθιστόρημα του Εμπειρίκου χαρακτηρίστηκε πορνογράφημα. Τι είπε ο Ελύτης για τις εικόνες παιδοφιλίας, σαδομαζοχισμού και φετιχισμού

” Το υπερωκεάνιον είχε σημαιοστολισθεί και αναρίθμητοι λέμβαι, άκατοι και φορτηγίδες μετέφεραν καθ’ όλην την διάρκειαν της ημέρας τα τελευταία εφόδια και τους τελευταίους επισκέπτας, οίτινες… εδιάβαζαν το επί των χαλυβδίνων ελασμάτων αναγραφόμενον όνομα του πλοίου “Μέγας Ανατολικός”.

Αυτές είναι οι πρώτες γραμμές του μυθιστορήματος του ποιητή, πεζογράφου και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκου, “Ο Μέγας Ανατολικός”. Λίγο παρακάτω περιγράφει ένα περιστατικό με έναν μεσήλικα ναυτικό που θωπεύει μια 13χρονη κοπέλα μέσα στο πλήθος, χωρίς να το καταλάβει κανείς, ενώ και οι δυο το απολαμβάνουν.

Πρόκειται για ένα από τα πιο τολμηρά μυθιστορήματα της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο έντονος ερωτισμός, η λεπτομερής περιγραφή ερωτικών σκηνών και η ελεύθερη χρήση σεξουαλικών λέξεων προκάλεσαν αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία. Πολλοί το θεώρησαν χυδαίο. Είναι επίσης, το μεγαλύτερο ελληνικό μυθιστόρημα, καθώς η ιστορία του εκτυλίσσεται σε 8 τόμους, 100 κεφάλαια και συνολικά 2.104 σελίδες.

Ο Εμπειρίκος άρχισε τη συγγραφή του το 1945 και το μεγαλύτερο μέρος το τελείωσε το 1951. Ωστόσο, έως το 1970 έκανε προσθήκες. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 25 χρόνια της ζωής του τα αφιέρωσε στον “Μέγα Ανατολικό”, ο οποίος πέρασε από “σαράντα κύματα” για να δημοσιευτεί τη δεκαετία του ΄90 από την οικογένειά του. Ο Εμπειρίκος δεν πρόλαβε να δει δημοσιευμένο το “έργο ζωής” του, όπως το έχουν πολλοί περιγράψει, καθώς έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 73 ετών το 1975. Έπασχε από καρκίνο στον πνεύμονα. Και δεν ήταν το μοναδικό που δεν είχε δημοσιευτεί. Περίπου το 90% του έργου του παρέμενε ανέκδοτο όσο ήταν εν ζωή. Όμως, ακόμη και μετά θανάτον ο Εμπειρίκος κατάφερε να εδραιώσει το όνομά του στην ελληνική ποίηση και πεζογραφία. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκφραστές του ελληνικού υπερρεαλισμού.

Η υπόθεση

Ο Εμπειρίκος έγραψε για το παρθενικό ταξίδι του υπερωκεάνιου “Μέγας Ανατολικός” που ξεκίνησε από το λιμάνι του Λίβερπουλ με κατεύθυνση τη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 1867.

Οι επιβάτες προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και έχουν διαφορετικές εθνικότητες. Για δέκα μέρες, μέχρι να φτάσει στον προορισμό του, ο “Μέγας Ανατολικός” μετατράπηκε στο πλοίο του έρωτα, όπου όλα επιτρέπονται χωρίς ταμπού και ηθικά όρια.

Ο Οδυσσέας Ελύτης περιέγραψε το βιβλίο ως εξής: “μία κινούμενη μονάδα-νησίδα όπου, χωρίς τους περιορισμούς της πιθανοφάνειας, θα συσσωρεύσει όλες τις παραλλαγές και τις εκφάνσεις της σαρκικής ομιλίας από την ονείρωξη και τον αυνανισμό αρχινώντας, ως την επιδειξιομανία, τον ηδονοβλεπτισμό, τον λεσβιασμό, την παιδεραστία, την αιμομιξία, τον φετιχισμό, τον σαδισμό, τον μαζοχισμό, την κοπροφαγία και οτιδήποτε άλλο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου αποβλέποντας στην ικανοποίηση του ερωτικού ενστίκτου”.

Διηγείται σεξουαλικές επαφές ανάμεσα σε γυναίκες, σε μεσήλικες και ανήλικα κορίτσια, ακόμη και ανάμεσα σε κορίτσια και σκύλους.

Με τον “Μέγα Ανατολικό” ο Εμπειρίκος εξέφρασε το όραμα μιας ουτοπίας, ενός νέου απελευθερωμένου κόσμου χωρίς ερωτικά στερεότυπα, που βιώνει την απόλυτη ηδονή. Για πολλούς μελετητές εκτός από μια ερωτική ουτοπία είναι και μια πολιτική ουτοπία χωρίς εκμετάλλευση και ταξικές διαφορές, στην οποία τα χρήματα ξεθωριάζουν και αλλοιώνονται με την πάροδο του χρόνου, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κάνει αποταμίευση κανείς.

Πολλοί συσχέτισαν το έργο του με το “120 ημέρες στα Σόδομα” του Γάλλου συγγραφέα Μαρκησίου ντε Σαντ. Όμως, όπως είχε πει ο Ελύτης, ο Εμπειρίκος με τα ίδια εργαλεία κατάφερε να μετατρέψει “την ακατανόμαστη κόλαση” του ντε Σαντ σε έναν “παράδεισο επί γης”.

Τα “σαράντα κύματα” του “Μέγα Ανατολικού”

Ο Εμπειρίκος άρχισε να γράφει το μυθιστόρημα μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε συλληφθεί εξαιτίας του ονόματός του από την ΟΠΛΑ, την Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών, που ουσιαστικά ήταν πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ, παρόλο που από μικρός δήλωνε τις αριστερές του πεποιθήσεις.

Οδηγήθηκε όμηρος στα Κρώρα της Βοιωτίας μέσα από χιονισμένα βουνά.

Όπως είχε αναφέρει ο γιος του και ιστορικός Λεωνίδας Εμπειρίκος ήταν “μια από τις πιο τραυματικές του εμπειρίες”, η οποία τον οδήγησε στη συγγραφή ενός απελευθερωμένου κόσμου.

Ο Εμπειρίκος κατάφερε να ξεφύγει, όταν κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης αγγλικών δυνάμεων στη Θήβα, έπεσε σε ένα χαντάκι και χωρίς να τον καταλάβουν, σηκώθηκε και πήρε τον δρόμου της επιστροφής στην Αθήνα.

Άρχισε τη συγγραφή του έργου, σε μια εποχή που υπήρχε έντονη λογοκρισία όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και στην Αμερική.

Σκεφτόταν ότι ίσως η δημοσίευσή του θα επηρέαζε την οικογένειά του και θα επιβάρυνε την κοινωνική ένταξή του γιου του.

Κατά τη διάρκεια της χούντας των Συνταγματαρχών, η δημοσίευση του έργου του έγινε ακόμη πιο δύσκολη.

Ο Εμπειρίκος μίλησε για πρώτη φορά για τον “Μέγα Ανατολικό” το 1967. Συγκεκριμένα, ανέφερε:

“Πολλά κείμενά μου δεν έχουν εκδοθεί. Λόγω ελευθεροστομίας. Ενοχλούνται τα καλώς κείμενα ώτα. Το μυθιστόρημά μου Ο Μέγας Ανατολικός έχει για θέμα το παρθενικόν ταξίδιον του υπερωκεανείου Ανατολικός από την Αγγλίαν εις την Αμερικήν. Εκτός από τους ήρωας, ο ίδιος ο Ανατολικός είναι πρόσωπο τού έργου συμβολικώς”.

Σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα “tvxs“, ο γιος του Λεωνίδας Εμπειρίκος, διηγήθηκε ότι είχε ακούσει τον πατέρα του να λέει στη μητέρα του: “Νομίζω δεν θα βγει στις μέρες μου, όσο θα ζω εγώ”. Λίγο πριν πεθάνει είχε πει στην οικογένειά του να το κάψει, ώστε να μην αντιμετωπίσουν προβλήματα οι δικοί του, παρόλο που ήθελε πολύ να το διαβάσει ο κόσμος.

Τελικά, εκδόθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 από τον γιο του και τη μητέρα του. Εκδόθηκε σε μια εποχή που θεωρητικά δεν υπήρχε μεγάλο πρόβλημα λογοκρισίας. Όμως, ξέσπασαν αντιδράσεις.

Το περιοδικό “Πολιτικά Θέματα” το χαρακτήρισε ως “πορνογράφημα” και ζήτησε την επέμβαση του εισαγγελέα για την κατάσχεση του βιβλίου και την τιμωρία του εκδότη και των κληρονόμων.

Ο εκδότης θορυβήθηκε και έκρυψε κάποια αντίτυπα. Όμως, δεν έγινε κάποια δικαστική παρέμβαση.

Περίπου δώδεκα χρόνια μετά την έκδοσή του, η τοπική πολιτική εφημερίδα “Ανδριώτικη Εβδομάδα” χρησιμοποίησε αποσπάσματα από το βιβλίο και ο εκδότης καταδικάστηκε από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Σύρου σε τρεις μήνες φυλάκιση για παραβίαση του νόμου “περί ασέμνων”.

Ο Μέγας Ανατολικός, το πραγματικό υπερωκεάνιο

Ο Μέγας Ανατολικός ήταν ένα πραγματικό υπερωκεάνιο, το οποίο ναυπηγήθηκε το 1858 στο Λονδίνο. Ήταν το μεγαλύτερο πλοίο που είχε κατασκευαστεί μέχρι τότε. Είχε χωρητικότητα τέσσερις χιλιάδες επιβάτες και μπορούσε να ταξιδέψει από την Αγγλία μέχρι την Αυστραλία χωρίς στάσεις για ανεφοδιασμό.

Το κόστος της κατασκευής του ήταν μεγάλο και οδήγησε την εταιρία Eastern Navigation στο χείλος της χρεωκοπίας και τελικά η εταιρία The Great Ship Company ανέλαβε να ολοκληρώσει το εσωτερικό του πλοίου.

Το παρθενικό ταξίδι του “Μέγα Ανατολικού” έγινε στην πραγματικότητα στις 6 Σεπτεμβρίου 1859 και στιγματίστηκε όχι από τις ερωτικές περιπτύξεις, αλλά από μια έκρηξη που στοίχισε τη ζωή σε έξι ανθρώπους.

Ωστόσο, το υπερωκεάνιο δεν βυθίστηκε και μεταφέρθηκε στο Γουέιμουθ στην Αγγλία για επισκευές.

Ο βρετανός μηχανικός Ίσαμπαρντ Κίνγκντομ Μπρούνελ που είχε την ιδέα και σχεδίασε τον “Μέγα Ανατολικό” υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, λίγο πριν το όραμά του κάνει το πρώτο του υπερατλαντικό ταξίδι. 

Εκείνη την περίοδο η επικοινωνία ανάμεσα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική ήταν περιορισμένη και ένα πλοίο μπορεί να έκανε μέχρι και 10 μέρες για να μεταφέρει μια πληροφορία.

Η πρώτη απόπειρα να εγκατασταθεί ένα διατλαντικό τηλεγραφικό καλώδιο στον Ατλαντικό έγινε το 1858. Εξαιτίας όμως της κακής ποιότητας των υλικών, το καλώδιο σταμάτησε να λειτουργεί μετά από τρεις εβδομάδες. Ωστόσο, αυτό απέδειξε ότι μπορούσε να επιτύχει υπό άλλες συνθήκες. Έτσι, χρησιμοποίησαν τον “Μέγα Ανατολικό” για να εφαρμόσουν το σχέδιο τους. Έγιναν αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες μέχρι που το 1866 το υπερωκεάνιο κατάφερε να εγκαταστήσει το πρώτο διατλαντικό υποθαλάσσιο καλώδιο που βοήθησε στην επικοινωνία ανάμεσα στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Δείτε αναπαράσταση του Μέγα Ανατολικού του Εμπειρίκου από μια έκθεση στην Τεχνόπολη:

Πηγή αρχικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Απαγορεύεται ο έρωτας, η σκέψη, η ιστορία που δεν συμφέρει το κόμμα! Οι αρχές του Μεγάλου Αδελφού από το θρυλικό βιβλίο «1984» του Τζορτζ Όργουελ. Δείτε ένα βίντεο με την ιστορία του βιβλίου