“Ληστές, μακελάρηδες και άπιστοι”. Πώς περιγράφει τούρκος ιστορικός την Πολιορκία του Μεσολογγίου. Οι πληροφορίες που δίνει

Μία σημαντική επίσημη καταγραφή των Οθωμανών σχετικά με το τέλος της Β΄ Πολιορκίας του Μεσολογγίου και την Έξοδο των Ελευθέρων Πολιορκημένων υπάρχει στην ιστορία του Μεχμέτ Έσαντ Εφέντη, για την οθωμανική αυτοκρατορία μεταξύ των ετών 1820 και 1826. Αυτή δείχνει πόσο σημαντική θεωρούσαν οι Οθωμανοί την κατάληψη της πόλης. Ο Έσαντ ήταν σύγχρονος με τα γεγονότα που κατέγραφε. Επιπλέον, ως αξιωματούχος της οθωμανικής αυτοκρατορίας αντλούσε τις πληροφορίες του μέσα από επίσημες αναφορές των Τούρκων πρωταγωνιστών

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η πολιορκία του Μεσολογγίου σύμφωνα με τον Έσαντ Εφέντη

Στο κείμενό του, ο Έσαντ χαρακτηρίζει τους Έλληνες αγωνιστές ως «ληστές» ή «μακελάρηδες», και τον ελληνικό πληθυσμό ως «άπιστο». Τα ελληνικά πλοία που προσπαθούσαν να ανεφοδιάσουν τους αποκλεισμένους Μεσολογγίτες, ήταν «πειρατικά» και «καταραμένα».

Οι δυσφημιστικοί αυτοί χαρακτηρισμοί ήταν τυπικοί των Οθωμανών για τους επαναστατημένους Έλληνες.

Παρά ταύτα, η παρουσίαση της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Τούρκο ιστορικό δεν διαφέρει πολύ σε σχέση με όσα κατέγραψαν οι ελληνικές πηγές. Αναφέρεται στις απεγνωσμένες προσπάθειες που έκανε ο ελληνικός στόλος να σπάσει τον απόλυτο αποκλεισμό της πόλης, μετά τον Δεκέμβριο του 1825 από τον Ιμπραήμ.

Επίσης, τονίζει την άρνηση των Μεσολογγιτών να παραδοθούν, παρά την άσχημη κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει. Ο Έσαντ μιλά για την παρατεταμένη αντίστασή τους. Τη χαρακτηρίζει ως «παράλογη» και την αποδίδει στο πείσμα και την αυθάδεια των πολιορκημένων.

Όμως, ακόμη και έτσι, μέσα από το κείμενο του Τούρκου ιστορικού αναδύεται το ηρωικό φρόνημα των Ελευθέρων Πολιορκημένων.

Τέλος, ο Έσαντ δίνει αναλυτικές πληροφορίες για το σχεδιασμό της Εξόδου των Πολιορκημένων και το γεγονός ότι το σχέδιο προδόθηκε στους Οθωμανούς από ένα μοναχό. Το απόσπασμα κλείνει με την αφήγησή του για την Έξοδο και τις απώλειες που είχαν στη διάρκειά της, Έλληνες και Οθωμανοί.

 Καμία αναφορά στον Ιμπραήμ και τους Αιγυπτίους

Ο «σερασκέρης Ρεσίτ Πασάς» που καταγράφει ο Έσαντ -πιο γνωστός στους Έλληνες ως Κιουταχής, λόγω της καταγωγής του από την Κιουτάχεια- ήταν ο επικεφαλής της Β΄ Πολιορκίας του Μεσολογγίου από την αρχή της, τον Απρίλιο του 1825.

Από τον Δεκέμβριο της ίδια χρονιάς, στην πολιορκία της ηρωικής πόλης συμμετείχε και ο Ιμπραήμ με τις αιγυπτιακές δυνάμεις του.

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα, αν και ο Έσαντ αναφέρει ονομαστικά τον Κιουταχή, δεν κάνει το ίδιο και για τον Ιμπραήμ. Φαίνεται ότι προσπαθεί να αποφύγει τις αναφορές στους Αιγυπτίους. Έτσι, ο αιγυπτιακός στόλος που ήταν βασικά υπεύθυνος για τον απόλυτο αποκλεισμό του Μεσολογγίου από τη θάλασσα, χαρακτηρίζεται ως «αυτοκρατορικός στόλος».

Επιπλέον, οι τουρκο-αιγυπτιακές δυνάμεις καταγράφονται γενικά ως «Μουσουλμάνοι».

Οι απώλειες Ελλήνων και Οθωμανών στην Έξοδο του Μεσολογγίου

Οι αναφορές του Έσαντ στις ελληνικές απώλειες στη διάρκεια της Εξόδου δεν απέχουν πολύ απ’ αυτές στις ελληνικές πηγές. Επισημαίνει ότι οι Τούρκοι μέτρησαν περίπου 7.000 νεκρούς Έλληνες.

Σύμφωνα με την ελληνική ιστοριογραφία, στην Έξοδο του Μεσολογγίου σκοτώθηκαν περίπου 1.700 Έλληνες μαχητές από τους 3.000 που πήραν μέρος. Πολύ σοβαρότερες υπήρξαν οι απώλειες των αμάχων. Υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 5.000 άτομα.

Το σύνολο των απωλειών αυτών συμφωνεί με τις 7.000 που παραθέτει ο Έσαντ.

Η καταγραφή του σε 400 άτομα που συμμετείχαν στην Έξοδο, και που όλοι τους αιχμαλωτίστηκαν ή εκτελέστηκαν από τους Τούρκους, δεν είναι βέβαια για όλους τους αμάχους. Ίσως αναφέρεται στην εξολόθρευση κάποιας ομάδας που είχε αποσπαστεί από τον όγκο των πολιορκημένων κατά τη διάρκεια της Εξόδου του Μεσολογγίου.

Το πιο σημαντικό στοιχείο που καταγράφει ο Έσαντ, και που οι Έλληνες που συμμετείχαν στην Έξοδο δεν ήταν σε θέση να γνωρίζουν, ήταν οι απώλειες που προκάλεσαν στους Οθωμανούς. Ο Τούρκος ιστορικός μιλά για 2000 νεκρούς. Αυτό σημαίνει ότι οι Έλληνες μαχητές έδωσαν σκληρό αγώνα, παρά την άσχημη σωματική κατάσταση που βρίσκονταν εξαιτίας της πείνας και το γεγονός ότι το σχέδιό τους είχε προδοθεί.

Τέλος, ο Έσαντ επισημαίνει ιδιαίτερα στο γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της Εξόδου του Μεσολογγίου μαζί με τους Έλληνες συμμετείχαν και τρεις Μουσουλμάνοι Αλβανοί Τόσκηδες οι οποίοι σκοτώθηκαν πολεμώντας τους Οθωμανούς.

Το κείμενο του Έσαντ για το Μεσολόγγι

«Όπως έχει αναφερθεί επανειλημμένως, το καταφύγιο του Μεσολογγίου είναι αποκλεισμένο από θάλασσα και στεριά και μέσα σε αυτό έχουν βρει άσυλο οι άπιστοι. Μετά την κατάκτηση των νησιών τα στρατεύματα που επιτηρούν το Μεσολόγγι βρέθηκαν σε θέση νικητή και, όταν έκλεισαν οι πύλες της ελπίδας για βοήθεια από τα νησιά, οι (πολιορκημένοι) δεν είχαν άλλο στήριγμα, πέρα από τα πειρατικά πλοία που μετέφεραν δημητριακά.

Το «πείσμα» και «αυθάδεια» των Μεσολογγιτών

“Παρόλο που τα καταραμένα πλοία των απίστων επιτέθηκαν αρκετές φορές για να φέρουν δημητριακά, ο αυτοκρατορικός στόλος, δόξα τω Θεώ, αμύνθηκε και (οι άπιστοι) έφυγαν απελπισμένοι και ηττημένοι και με την επιστροφή αυτών δεν είχαν πλέον στρατιώτες. Και ενώ θα μπορούσαν να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές και να σωθούν, εκλιπαρώντας για έλεος όντας απογοητεύμενοι, δεν έπραξαν κάτι τέτοιο λόγω της αυθάδειας και του πείσματός τους.

Σαν απόδειξη για το πείσμα τους για χάρη του σταυρού και της θέλησής τους να αμυνθούν έβαλαν σε εφαρμογή την εξής παράτολμη πράξη, ως λύση για τη σωτηρία τους, ενάντια στη λογική. Ειδοποίησαν πέντε περίπου χιλιάδες ληστές του Μοριά, οι οποίοι περιφέρονταν στα γύρω μέρη ψάχνοντας μια δόλια ευκαιρία για να τους βοηθήσουν, και τους είπαν να έρθουν σε ένα βουνό κοντά στην πόλη του Μεσολογγίου την Κυριακή τη νύχτα στις 15 του μηνός (15 Ραμαζάν 1241). Όταν θα τους ειδοποιούσαν από εκεί, (οι πολιορκημένοι) θα επιχειρούσαν να βγουν από το Μεσολόγγι με αυτοθυσία. (Όσοι βρίσκονταν στο βουνό) θα προκαλούσαν φασαρία και δήθεν έτσι (οι πολιορκημένοι) θα έβρισκαν τη σωτηρία.

Η προδοσία του σχεδίου της Εξόδου

Δόξα τω Θεώ, προς το απόγευμα ήρθε στο αρχηγείο του μουσουλμανικού στρατού ένας μοναχός, από αυτούς που σχεδίαζαν την έξοδο, ο οποίος ζητούσε έλεος και μας ειδοποίησε. Αμέσως δώσαμε εντολή στους στρατιώτες να είναι προσεκτικοί σε όλες τις θέσεις, τοποθετήσαμε στρατό σε όλα τα σημεία ενέδρας και σε όλα τα ταμπούρια, ενώ ο σερασκέρης Ρεσίτ Πασάς ανέλαβε τη μέριμνα για την πλευρά του βουνού. Έτσι, παρά το γεγονός ότι κατά το απόγευμα εμφανίστηκαν στον ουρανό σύννεφα και βροχή, οι μουσουλμάνοι στρατιώτες της πίστης ήταν προετοιμασμένοι.

Προτού έρθουν σε βοήθεια οι μακελάρηδες, ακούστηκε από μία πλευρά «έφτασαν οι άθλιοι χριστιανοί», και με αυτήν την υποψία (οι πολιορκημένοι)  βγήκαν από το Μεσολόγγι στις 3 και πραγματοποίησαν έφοδο με την ελπίδα να αιφνιδιάσουν τους μουσουλμάνους, αλλά αυτοί ρίχτηκαν παλικαρίσια στο πεδίο της μάχης που παίρνει τις ψυχές και θυσιάστηκαν για χάρη της θρησκείας, ορμώντας στον εχθρό σαν λιοντάρια. Η μάχη κράτησε μέχρι τις 7 και, με τη βοήθεια του Θεού, από τους 400 απίστους που έτρεχαν τραυματισμένοι στο βουνό εκτελέστηκαν όλοι εκτός από τις γυναίκες και τα παιδιά και έτσι ήρθε η νίκη στο Μεσολόγγι.

Σε αυτή την ηρωική μάχη έγιναν μάρτυρες δύο χιλιάδες και σκοτώθηκαν επτά χιλιάδες (άπιστοι), όπως φαίνεται από την καταμέτρηση, και ανάμεσα στους άπιστους ήταν τρεις αρχηγοί από τη φυλή των Τόσκηδων, ο Ομέρ, ο Μεχμέτ και ο Χασάν που αμείβονταν με μηνιαίο μισθό».

Το απόσπασμα είναι από το έργο του Μεχμέτ Έσαντ Εφέντη, Η Ιστορία του χρονικογράφου Έσαντ Εφέντη. Η ελληνική μετάφραση και οι επισημάνσεις σε παρενθέσεις είναι του Λεωνίδα Μοίρα, Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών, Εκδόσεις «Τόπος», Αθήνα, 2020, σελίδες 136-138.