“Κοβεντροποιήθηκε”. Ο τρομακτικός βομβαρδισμός της Λουφτβάφε στη Μάχη της Αγγλίας που γέννησε μία γερμανική λέξη

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στο αποκορύφωμα της Μάχης της Αγγλίας, στις αρχές Σεπτεμβρίου 1940, ο Χίτλερ και οι επιτελείς του έδωσαν προτεραιότητα στις νυχτερινές επιθέσεις εναντίον του Λονδίνου και άλλων μεγάλων βρετανικών πόλεων. Ήλπιζαν ότι έτσι θα εξανάγκαζαν τους Βρετανούς να συνθηκολογήσουν. Όμως, μέχρι τον Νοέμβριο, και παρά τους αδυσώπητους βομβαρδισμούς εναντίον της βρετανικής πρωτεύουσας αυτό δεν είχε επιτευχθεί.

Το Κόβεντρι

Ο Χίτλερ αποφάσισε τότε να διευρύνει τους γερμανικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς με επιθέσεις μεγάλης κλίμακας στις βιομηχανικές πόλεις της Βρετανίας, ειδικά εκείνες όπου παράγονταν αεροσκάφη. Το 1940, μία τέτοια πόλη ήταν το Κόβεντρι, 140 χιλιόμετρα από το Λονδίνο. Εκτός από αεροπλάνα -κυρίως Σπίτφαϊερ- τα εργοστάσια του παρήγαγαν και άλλο προηγμένο στρατιωτικό εξοπλισμό, όπως αεροκινητήρες, ραντάρ, ασυρμάτους, στρατιωτικά οχήματα και άλλα. Οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες ήταν καλά ενημερωμένες για τις βιομηχανίες και τις βασικές υποδομές του Κόβεντρι.

Στις 8 Νοεμβρίου 1940, η Βρετανική Αεροπορία βομβάρδισε το Μόναχο. Ήταν η βαυαρική πόλη που κατεξοχήν συνδεόταν με τον Χίτλερ και με το ξεκίνημα του ναζισμού. Παρά το γεγονός ότι ο βομβαρδισμός του Μονάχου ήταν αποτυχημένος και προκάλεσε ελάχιστες ζημιές και απώλειες, ο Χίτλερ θέλησε να πάρει εκδίκηση. Διέταξε τη Λουφτβάφε να δώσει ένα μάθημα στους Βρετανούς ισοπεδώνοντας μία πόλη τους που διέθετε σημαντική πολεμική βιομηχανία.

«Σονάτα του Σεληνόφωτος»

Έτσι επιλέχθηκε το Κόβεντρι, και ο βομβαρδισμός του προγραμματίστηκε για τα μέσα Νοεμβρίου. Η επιχείρηση πήρε την κωδική ονομασία «Σονάτα του Σεληνόφωτος» λόγω της επικείμενης πανσελήνου. Στην επίθεση θα έπαιρναν μέρος 515 βομβαρδιστικά. Καθώς υπήρχαν εργοστάσια ακόμη και στο κέντρο της πόλης, ολόκληρος ο αστικός ιστός συμπεριλαμβανομένων των μνημείων και των οικιστικών περιοχών θα βομβαρδίζονταν ανελέητα.

Στόχος των Γερμανών ήταν να καταστρέψουν συθέμελα όλα τα κτήρια. Για να το πετύχουν αυτό, εφάρμοσαν για πρώτη φορά ένα συστηματικό αεροπορικό βομβαρδισμό μιας πόλης που ήταν στοχευμένος και με μεγάλη ακρίβεια.

Αργότερα στον πόλεμο, οι Σύμμαχοι θα χρησιμοποιούσαν ίδιες τακτικές στον εναέριο πόλεμο κατά της Γερμανίας ισοπεδώνοντας ολόκληρες πόλεις μέσα σε καταιγίδα φωτιάς, όπως το Αμβούργο, τη Δρέσδη κ.ά.

Όμως, οι Γερμανοί ήταν οι πρώτοι που έκαναν τέτοιο βομβαρδισμό.

X-Gerät

Στις 19.20 της 14^ης Νοεμβρίου 1940, τα πρώτα από τα 550 γερμανικά βομβαρδιστικά επιτέθηκαν κατά του Κόβεντρι. Μαζί με αυτά ήταν και 13 ειδικά τροποποιημένα βομβαρδιστικά Heinkel He 111, τα οποία ήταν εξοπλισμένα με συσκευές πλοήγησης X-Gerät. Πρόκειται για προηγμένα ηλεκτρονικά βοηθήματα για τη σήμανση στόχων. Έτσι, οι Γερμανοί μπορούσαν να εντοπίσουν με ακρίβεια τους στόχους τους στο Κόβεντρι πριν από την κύρια επιδρομή των βομβαρδιστικών τους.

Τα πληρώματα αυτών των αεροπλάνων με το που εντόπιζαν ένα στόχο έριχναν πάνω του εμπρηστικές βόμβες. Η ανάφλεξή τους ήταν το σημάδι για τα βομβαρδιστικά που ακολουθούσαν ώστε να ρίξουν τις βόμβες τους στα ίδια σημεία.

“Κύματα” γερμανικών βομβαρδιστικών πάνω από το Κόβεντρι

Το πρώτο κύμα γερμανικών βομβαρδιστικών έριξε εκατοντάδες μεγάλες βόμβες υψηλής εκρηκτικής ύλης, καταστρέφοντας τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας του Κόβεντρι, όπως ύδρευση, δίκτυο ηλεκτρισμού, το τηλεφωνικό κέντρου και αγωγούς αερίου. Επιπλέον, οι βόμβες δημιούργησαν κρατήρες στους δρόμους, δυσκολεύοντας τα πυροσβεστικά οχήματα να φτάσουν στα καιόμενα κτήρια.

Η επιδρομή εναντίον του Κόβεντρι συνεχίστηκε με αλλεπάλληλα κύματα γερμανικών βομβαρδιστικών. Αυτά με το που επέστρεφαν στις βάσεις τους στη Γαλλία, ανεφοδιάζονταν με καύσιμα, φορτώνονταν βόμβες και χτυπούσαν και πάλι το Κόβεντρι. Έτσι, τη νύχτα της 14^ης προς 15 Νοεμβρίου 1940, κάθε γερμανικό βομβαρδιστικό πέταξε πολλές φορές εναντίον της αγγλικής πόλης.

Ο χειρότερος βομβαρδισμός σημειώθηκε γύρω στα μεσάνυχτα. Τα γερμανικά βομβαρδιστικά που πετούσαν πάνω από το Κόβεντρι έριξαν έναν συνδυασμό ισχυρών εκρηκτικών και εμπρηστικών βομβών. Οι πρώτες κατέστρεψαν τις στέγες των κτηρίων με αποτέλεσμα οι δεύτερες να πέσουν στο εσωτερικό τους και να τα καταστρέψουν εξολοκλήρου.

Την ίδια ώρα μία καταιγίδα φωτιάς τύλιξε χιλιάδες κτήρια. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονταν μεγάλα εργοστάσια και πολλά ιστορικά οικήματα στο κέντρο της πόλης, με πιο γνωστό τον καθεδρικό ναό του Αγίου Μιχαήλ. Εκτός από τις περιοχές του κέντρου, οι Γερμανοί ισοπέδωσαν και τα περίχωρα της πόλης όπου υπήρχαν πολλά εργοστάσια και οικοδομικά τετράγωνα με σπίτια εργατών των παρακείμενων εργοστασίων.

Τεράστιες καταστροφές

Μέχρι που ξημέρωσε, στις 15 Νοεμβρίου 1940, τα γερμανικά βομβαρδιστικά συνέχιζαν να καταστρέφουν κατά κύματα το Κόβεντρι. Η τελευταία επιδρομή έγινε γύρω στις 6.30 το πρωί. Ήταν έντεκα ώρες ανελέητου βομβαρδισμού.

Περίπου 4.300 δημόσια και ιδιωτικά κτίρια του Κόβεντρι ισοπεδώθηκαν. Υπολογίζεται ότι περίπου τα δύο τρίτα όλων των κτιρίων της πόλης καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές. Πολλά απ’ αυτά συνέχιζαν να καίνε και τις επόμενες μέρες.

Περίπου το ένα τρίτο των εργοστασίων υπέστησαν σοβαρές ή ανεπανόρθωτες ζημιές. Ωστόσο, οι επιπτώσεις στην πολεμική παραγωγή ήταν προσωρινές, καθώς μεγάλο μέρος της βασικής πολεμικής παραγωγής είχε ήδη μεταφερθεί εκτός της περιοχής. Επίσης, πολλά από τα κατεστραμμένα εργοστάσια επισκευάστηκαν γρήγορα μέσα σε λίγους μήνες.

Κατά τη διάρκεια της επιδρομής, οι Γερμανοί έριξαν περίπου 500 τόνους ισχυρών εκρηκτικών και 36.000 εμπρηστικές βόμβες.

Οι ανθρώπινες απώλειες

Παρά τη σφοδρότητα του βομβαρδισμού, από τον πληθυσμό της πόλης που ήταν περίπου 250.000 άτομα, σκοτώθηκαν 568 άτομα και άλλα περίπου 1000 τραυματίστηκαν σοβαρά. Οι απώλειες αυτές ήταν σχετικά ελαφριές για το μέγεθος και τη διάρκεια της επίθεσης.

Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι μεγάλος αριθμός των κατοίκων είχε καταφύγει σε διάφορα χωριά για να προστατευθεί από τους γερμανικούς εναέριους βομβαρδισμούς που αργά ή γρήγορα θα έπλητταν την πόλη τους.

Επίσης, οι περισσότεροι που είχαν μείνει στο Κόβεντρι περνούσαν τις νύχτες σ’ ένα από τα 79 δημόσια αεροπορικά καταφύγια που είχαν κατασκευαστεί στην πόλη. Υπολογίζεται ότι την ώρα του βομβαρδισμού, 33.000 άτομα ήταν σε δημόσια καταφύγια.

Ελάχιστοι απ’ αυτούς σκοτώθηκαν.

«Κοβεντροποιήθηκε»

Ο εναέριος βομβαρδισμός του Κόβεντρι ήταν ο χειρότερος μέχρι τότε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Γερμανοί όχι μόνο δεν είχαν καμία τύψη αλλά πανηγύρισαν το γεγονός δεόντως. Μάλιστα, ο Υπουργός Προπαγάνδας του Γ΄ Ράιχ, Τζόσεφ Γκαίμπελς, εκδήλωσε τη χαρά του επινοώντας τον όρο «κοβεντροποιήθηκε» (“conventriert” στα γερμανικά) από το όνομα της αγγλικής πόλης.

Ο Γκαίμπελς χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει παρόμοια επίπεδα καταστροφής άλλων πόλεων των Συμμάχων από τη Λουφτβάφε.

Οι συνέπειες

Εκτός από την καταστροφή των εργοστασίων που παρήγαγαν αεροπλάνα και σημαντικό πολεμικό εξοπλισμό, οι Γερμανοί με την ισοπέδωση του Κόβεντρι αποσκοπούσαν στο να ρίξουν το ηθικό των Βρετανών. Μέχρι ενός σημείου το κατάφεραν.

Αν και η Λουτφβάφε είχε βομβαρδίσει επανειλημμένως το Λονδίνο και άλλες μεγάλες βρετανικές πόλεις, δεν είχε προκαλέσει τον ίδιο βαθμό καταστροφών μέσα σε μία νύχτα.

Οι Βρετανοί πανικοβλήθηκαν γιατί πίστεψαν ότι και οι άλλες πόλεις τους θα δέχονταν τους ίδιους σφοδρούς βομβαρδισμούς. Όμως, δεν διανοήθηκαν να παραδοθούν.

Στο εξωτερικό, ο βομβαρδισμός αποτέλεσε παράδειγμα της γερμανικής βαρβαρότητας. Σε όλο τον κόσμο η είδηση μεταδόθηκε μαζί με συγκλονιστικές εικόνες του κατεστραμμένου καθεδρικού ναού της πόλης και τις ομαδικές κηδείες αμάχων. Ειδικά στις ακόμη ουδέτερες ΗΠΑ, η αγανάκτηση της κοινή γνώμης βοήθησε τον Πρόεδρο Ρούσβελτ να κερδίσει την υποστήριξη του Κογκρέσου για να προμηθεύσει αεροσκάφη και πλοία τη Βρετανία που τα χρειαζόταν απελπισμένα.

Γνώριζε ο Τσόρτσιλ;

Στο βιβλίο του «Το μυστικό του Ούλτρα» (The Ultra Secret) το 1974, ένας Βρετανός αξιωματικός της Αεροπορίας, ο Φρέντερικ Ουίντορμποθαμ (Frederic Winterbotham) υποστήριξε ότι η βρετανική κυβέρνηση είχε προειδοποιηθεί εκ των προτέρων για την επίθεση στο Κόβεντρι μέσω κρυπτογραφημένων γερμανικών ραδιοφωνικών μηνυμάτων που οι Βρετανοί είχαν υποκλέψει και αποκρυπτογραφήσει.

Υποστήριξε περαιτέρω ότι ο Ουίνστον Τσόρτσιλ διέταξε να μην ληφθούν αμυντικά μέτρα για την προστασία του Κόβεντρι, μήπως οι Γερμανοί υποψιαστούν ότι οι Βρετανοί είχαν καταφέρει να σπάσουν τους κωδικούς τους στα μηνύματα που έστελναν με τις συσκευές «Αινίγμα» (Enigma). Είναι αρνητικά εντυπωσιακό, ότι η αντιαεροπορική άμυνα του Κόβεντρι έριξε μόλις ένα, από τα 550 γερμανικά αεροπλάνα που συμμετείχαν στην επιχείρηση.

Ο Ουίντορμποθαμ ήταν βασικός παράγοντας στο πρόγραμμα «Ούλτρα» (Ultra) στο Μπέτσλεϊ Παρκ, όπου γίνονταν οι αποκρυπτογραφήσεις των γερμανικών ραδιοφωνικών μηνυμάτων. Έτσι, ο ισχυρισμός του ίσως έχει κάποια βάση.

Ωστόσο, άλλοι συμμετέχοντες στο «Ούλτρα» και ιστορικοί διαφωνούν μαζί του. Σύμφωνα με αυτούς, ο Τσόρτσιλ γνώριζε πράγματι ότι στις 14 Νοεμβρίου 1940, θα γινόταν μια μεγάλη επιδρομή βομβαρδισμού από τη Λουφτβάφε. Όμως, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι ο Τσόρτσιλ ή κάποιος άλλος Βρετανός αξιωματούχος ήξερε ποια πόλη θα ήταν ο στόχος.